بخشی از مقاله
چکیده
حمایت‌های اجتماعی به‌حکم عقل و به نقل همه شرایع آسمانی امری مقبول بلکه ضروری است. متفکران اسالمی در کتاب‌های اخالقی و آموزه‌های رضوی به بحث‌های کلی و تا حدی دسته‌بندی موضوع‌ها پرداخته‌اند؛ اما تمرکز این مقاله بر تحلیل ابعاد یک موضوع خاص و ضروری بشر معاصر یعنی «حمایت‌های اجتماعی» استوار است. لذا به پاسخ این پرسش اصلی پرداخته می‌شود که «اصول حاکم بر حمایت‌های اجتماعی در فرهنگ رضوی چیست؟» بدیهی است تأکید اصلی در این مقاله بر حکمت نظری و عملی مستفاد از آموزه‌های رضوی است تا رابطه توحیدی و محبانه انسان با پروردگار و در راستای آن با سایر مخلوقات ترسیم شود. لذا با مراجعه مسئله محورانه به منابع دینی - قرآن و روایت‌های معتبر - در پی کشف و تحلیل ابعاد مسئله بوده، برای نیل به این هدف، داده‌های الزم از منابع کتابخانه‌ای گردآوری شد و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. روش، تحلیلی- توصیفی و شیوه گردآوری اطالعات، کتابخانه‌ای اسنادی است.
واژه‌های کلیدی:حمایت‌های اجتماعی، قرآن، عترت، فرهنگ، فرهنگ رضوی A
مقدمه
آموزه‌های قرآن و عترت تنها راه نجات بشر در عصر مادیت و سرگشتگی است. سیره علمی و عملی امام رضا A به‌عنوان امام معصوم و منصوب پروردگار، گنجینه‌های نهفته عقول و فطرت بشر را شکوفا و بارور می‌کند. یکی از مصادیق این شکوفایی، تبیین ابعاد حمایت‌های اجتماعی در فرهنگ رضوی است. بدیهی است تعالیم قرآن و عترت پر از آموزه‌های معرفتی و اخالقی است که دانشمندان بزرگی به جمع‌آوری و دسته‌بندی آن‌ها پرداخته‌اند؛ اما تحلیل آن آموزه‌ها نیاز به‌دقت و موشکافی بیشتری برای پاسخ به نیازهای روز بشری دارد.به‌طور مشخص پژوهش مستقلی درباره حمایت‌های اجتماعی در فرهنگ رضوی صورت نگرفته؛ اما پیرامون موضوع اخالق و آداب رضوی، متفکران اسالمی در کتاب‌ها و مقاله‌های خود به بحث پرداخته‌اند. در آغاز ضروری است به تبیین واژگان مورد بحث پرداخته شود.
فرهنگ
فرهنگ فارسی معین، فرهنگ را مرکب از دو واژۀ «فر» و «هنگ» به معنای ادب، تربیت، دانش، علم، معرفت، آداب و رسوم تعریف کرده است - معین، :1387 واژۀ فرهنگ - . برای فرهنگ، تعاریف متعددی ارائه شده که بعضی از این تعاریف، مفهوم عام و برخی دیگر مفهوم خاصی به‌دست میدهند.با عنایت به اینکه مفهوم امروزین »Culture« در سده‌های اخیر در جامعه غرب شکل گرفته و به‌طور عارضی معادل‌هایی مانند فرهنگ در زبان فارسی یا « الثقافه» در زبان عربی برای آن گزیده شده است، این اصطالح را باید در شمار آن دسته از اصطالحات علوم اجتماعی به‌شمار آورد که حاصل تحوالت بنیادین رخ داده در سبک زندگی و شیوه اندیشه‌ورزی در عصر مدرن است. این اصطالحات در بافت همین دوره تاریخی قابل درک هستند.با این‌همه می‌دانیم که فرهنگ‌های انسانی همواره آمادگی رابطه بینافرهنگی و تأثیرپذیری و تأثیرگذاری بر دیگر فرهنگ‌ها را دارند، یعنی حفظ، رشد، تولید و تأثیرگذاری.فرهنگ در درون خود نیز این امکان را دارد که به چندین خرده‌فرهنگ، تقسیم شود.
از نگاه اسالم، فرهنگ متعالی، فارق از حیات انسان و حیوان است. زیرا تجلی این تواناییهاست كهحیات فردی و زندگی اجتماعی انسان را شكوفا میكند و فقدان آن‌ها، ركود و انحطاط را در جامعه در پی دارد، به حدی که به تعبیر قرآن، مانند چارپایان یا پست‌تر از آنان می‌شود: «لهم قلوب الیفقهون بها ولهم اعین الیبصرون بها ولهم آذان الیسمعون بها اولئك كاالنعام بل هم اضل اولئك هم الغافلون» - اعراف. - 179 / زندگی آنان كه برای رشد و تعالی خود از ابزار معرفتی و فرهنگی بهره نمیبرند با حیات حیوانات تمایز چندانی ندارد. غفلت از این تواناییها، انسان و جامعه انسانی را به پرتگاه سقوط نزدیك میكند و به دنائت و پلیدی میكشاند.با جمع‌بندی تعاریف فرهنگ، این نتیجه به‌دست می‌آید: فرهنگ مجموعه‌ای از باورها، انگیزه‌ها، ارزش‌ها، آداب‌ورسوم است که در جامعه نهادینه شده و دارای مرز مشخص و قابل انتقال از نسلی به نسل دیگر یا از جامعه‌ای به جامعه دیگر است.
امام رضا A
امام رضا 148 – 203 - A ق - به‌عنوان هشتمین امام شیعیان اثناعشری به نص پیامبر اکرم A در حدیث لوح و نص پدران معصومش A همه خصوصیات یادشده درباره امام را دارا است. بر اساس روایت امام جواد A، نام‌گذاری آن حضرت به «علی» و لقب «رضا» از سوی خداوند تعالی است - مفید، 1413الف، ج:2 . - 251حضرت رضا A وارث علم نبوی A و فضائل علوی A است. کتاب‌های شیعه و اهل سنت، از علم، زهد، عبادت، کرامت، سیاست و حکمت بی‌نظیرش که از اجداد خود به عنایت الهی به ارث برده است، حکایت می‌کند. شخصیت امام رضا A فراتر از مالک‌های عقلی آدمیان و نصب او فرا بشری است - موحد ابطحی، . - 76 :1381امام رضا A مقتدای خود را امیرالمؤمنین A می‌داند و می‌فرماید: «ان علیا امیرالمومنین ...Aامامی و حجتی و عروتی و صراطی و دلیلی و محجتی...» - همان: . - 27 – 28
روایت‌های معتبر اسالمی حکایت از معجزه‌های حضرت رضا A می‌کند، نظیر معجزه‌های حضرت عیسی A و حضرت سلیمان A - همان، 1430 ق: . - 65 – 153 عبادتش آن‌چنان بود که در روز اعطای جامه به دعبل خزایی شاعر اهل بیت b، فرمود در این لباس هزار رکعت نماز خوانده و هزار بار ختم قرآن کرده‌ام.در میان مردم مرو، پیروان اهل‌بیت b بر این باور بودند كه امام A میباید از سوی خداوند نصب شود و والیت را بر عهده گیرد؛ اما دیگران میگفتند امام را نه نصب الهی، كه انتخاب مردمی معین میكند و او در حقیقت وكیلّامت است.امام رضا A پس از آمدن به مرو و آگاهی از این مسئله فرمودند: «امامت را نشناختند تا امام را بشناسند. همان‌گونه كه الله با الوهیت شناخته می‌شود، امام با امامت.» آن‌گاه ویژگیهای امام A را برشمردند: «قدر و منزلت، شأن و جایگاه امام رفیع‌تر از آن است كه با عقول مردم سنجیده شود یا آنكه به اختیار خود برگزینند...» - کلینی، 1407ق، ج. - 199 :1
عنوان «پدر»، عنوانی است که خداوند بر حضرت ابراهیم A اطالق کرده و این عنوان که به‌تناسب، دارای ابعاد مختلف جسمی، معنوی و فکری است، بر شخصیت رسول اکرم A و اهل‌بیت A ایشان نیز قابل اطالق است.چنان‌که او خود و علی A را دو پدر اینّامت شمرد. حضرت امیرالمؤمنین A در این‌باره نقل می‌کند: «سمعت رسول الله یقول أنا و علی أبوا هذه المه، و لحقنا علیهم أعظم من حق أبوی والدتهم، فإنا ننقذهم- إن أطاعونا- من النار إلى دار القرار، و نلحقهم من العبودیه بخیار الحرار» - منسوب به امام حسنبن على‌بن محمد 330 :A؛ بحرانی، 1427، ج 307 :4؛ رک: ابن‌طاووس، به نقل از حویزی، 1415ق، ج 237 :4؛ مجلسی، 1403ق، ج. - 259 :23
پس از امیرالمؤمنین A به دیگر ائمه b نیز عنوان پدری، اطالق می‌شود و آنان نیز چنین مسئولیت و جایگاهی را در قبالّامت اسالمی و بشری دارند. امام رضا « Aامام» را پدر رئوفّامت می‌شمارد: «امام ابر پرباران و باران پربركت است، خورشید درخشان و زمین گسترده است. او چشمۀ جوشان و باغ و بركه است. امام امینى همراه است، پدرى مهربان است، او برادر تنى است، در مصائب پناه بندگان است» - صدوق، 1372، ج. - 450 :1بنا به فرمودۀ امام رضا :A عن أبی الحسن علی بن موسى الرضا قال للمام عالمات یكون أعلم الناس و أحكم الناس و أتقى الناس و أحلم الناس و أشجع الناس و أسخى الناس و أعبد الناس... و یكون أولى بالناس منهم بأنفسهم و أشفق علیهم من آبائهم و أمهاتهم و یكون أشد الناس تواضعا لله جل ذكره و یكون آخذ الناس بما یأمر به و أكف
