بخشی از مقاله
چکیده:
واژه قبض داراي کلمات مترادف زیادي می باشد که در لسان فقها و حقوقین گاه بجاي قبض از این کلمات هم معنی استفاده شده . قبض در بسیاري از عقود و حتی برخی ایقاعات مانند طلاق خلع داراي تاثیرات مهم و اساسی می باشد . اهمیت بسزاي آن وقتی آشکارتر می شود که می بینیم برخی عقود مثل هبه ، وقف ، رهن ، صحت ، یا لزوم آن مشروط به قبض است. از جمله از تاثیرات قبض این است که اگر مبیع تلف شود ضمان از عهده بایع بواسطه قبض به عهده مشتري منتقل می شود یعنی ضمان قبل از قبض بر عهده بایع بعد از قبض بر عهده مشتري است قبل از قبض بر عهده بایع و بعد از قبض بر عهده مشتري است.
کلید وازگان: عقد ، ایقاع، اقباض، قبض
.1 مقدمه:
ظهور اسلام نیروي محرکه اي براي ایجاد فرهنگ جدید بود و تعالیم اسلامی که سعادت دنیوي و اخروي فرد و جامعه را تضمین می کرد فضاي جغرافیایی وسیعی را در بر گرفت تا جایی که پا برهنگان غرب ناگهان چنان نیروي شگرفی شدند که تمدن هاي ایران و روم را دگرگون نمودند و زیر پوشش و جاذبه اسلامی درآوردند در این پژوهش سعی بر آن شده که پاره اي از عقود و ایقاعات را به همراه آثار و احکام آن مورد بررسی قرار دهد چون قبض و آثار آن بر اساس مبانی حقوق مدنی کافی نبوده و لذا نظر فقها هم در آن گنجانده شده است. از آنجایی که نقش ایقاع در زندگی اجتماعی ناشناخته مانده و در مسیر تکامل قواعد نیز در نیمه راه از حرکت باز ایستاده است. در حالی که ایقاع نیز بخش مهمی از اعمال حقوقی است و در سرنوشت روابط اجتماعی اثر فراوان دارد. این مقاله به طور قطع داراي ایراداتی است که از دید نویسندگان پوشیده مانده یا توان پرورش بیشتر براي او نبوده است از همه محققانی که با مطالعه این نوشته نکات قابل ذکري را مشاهده می نمایند انتظار داریم که نویسندگان را بی بهره از نظرات خود نگذارند.
.2 تعریف لغوي قبض :
قبض مصدر ثلاثی مجرد از قبض - یقبض می باشد و از نظر لغوي در معناي زیر به کار رفته است
الف: به فتح قاف و سکون با و به معناي گرفتن ، اخذ و در اختیار گرفتن است. 1
ب: گرفتن به دست و گرفتن با تمام کف دست ، مثلا قبض روح به معناي جان گرفتن است 2.
ج: جمع و بسته شدن و گرفتگی که در مقابل بسط می باشد چنانکه می گویند قبض و بسط یا اقباض و انبساط3
د: سند و نوشته اي که بین متعهد و متعهدله رد و بدل می شود.4 چنانکه می گویند فلان چیز را بده و قبض بگیر که جمع آن قبوض می باشد ، تصرف و استیلا یافتن بر چیزي.5
.3 قبض در اصطلاح :
واژه قبض در اصطلاح به مفهوم واحدي به کار رفته و آن عبارت است از استیلاي عرفی بر مال مورد معامله ؛ به نحوي که متمکن از انحاي تصرفات باشد.1
.4 ماهیت حقوقی قبض :
آیا قبض یک عمل حقوق است که اراده در آن نقش داشته باشد یا اینکه واقعه حقوقی می باشد و اراده در آن نقش ندارد ؟ این سؤال پاسخ واحدي ندارد ، بلکه با توجه به نقش قبض در پدیده هاي مختلف حقوقی ، داراي ماهیت متفاوت چند گانه به شرح زیر می باشد .
.1-4 ماهیت حقوقی قبض به عنوان شرط صحت ، لزوم و مشخص مافی الزمه ؛
در اعمالی که قبض ، شرط صحت می باشد مانند عمري ، رقبی ، سکنی ، بیع صرف ، هبه و رهن و غیره و در اعمالی که قبض , شرط لزوم می باشد مانند وصیت تملیکی و در جایی که قبض به عنوان عامل مشخص و تعیین کننده مصداق مال کلی و تعیین مورد تعهد می باشد مانند بیع ، مال کلی , و کلی در معین , به قبض یک عمل حقوقی و ارادي است که براي تحقق ، به اذن شخص دافع - معامل و ناقل - یا نماینده اش دارد . به نحوي که اذن او به قصد اقباض مورد معامله باشد و در غیر اینصورت قبض حاصل نخواهد شد 2. پس در اینگونه موارد قبض یک عمل حقوقی مستقل یک جانبه ، یعنی ایقاع محسوب می شود .رأي شماره 2661 مورخ 1316\12\6 ، شعبه یک » دیوان عالی کشور 3 « هم که مقرر می دارد : » در قبض مبیع کلی و یا منتشر در افراد معدود ، اجازه و تعیین فروشنده شرط است و در صورت امتناع او از تعیین باید به وسیله دادگاه الزام به تعیین شود« مؤید نظر مذکور است .
.2-4 ماهیت حقوقی قبض به عنوان اثر و لازمه اعمال حقوقی :
در اعمالی که قبض و اقباض شرط صحت یا لزوم آنها نمی باشد ، یعنی در تحقق و استقرار آنها نقشی نداره و عامل تعیین کننده ما فی الذمه هم نیست بلکه به عنوان یکی از آثار و لوازم عقد می باشد.
