بخشی از مقاله
چکیده
بهداشت روانی در علم روانشناسی در دو معنا به کار می رود، یکی در علم بهداشت روانی و دیگری حالتی روانشناختی. در مورد بهداشت روانی انسان نظریات گوناگونی مطرح شده است و موضوعاتی همچون نگاه فرد به خود، انسجام شخصیت، تسلط بر خود و محیط از جمله موضوعاتی است که در مبحث بهداشت روانی به آن پرداخته شده است. از نظر اسلام انسان منحصر در حیات مادی نیست و بعد معنوی آن تاثیر زیادی در زندگی او دارد. آنچه به عنوان زندگی سالم با در نظر گرفتن همه جنبه های شخصیتی انسان می توان از آن نام برد حیات طیبه است که در همین دنیا تحقق پیدا می کند و در عرصه های گوناگون زندگی از جمله شرایط آسیب زا و اضطراب آور می تواند کمک کننده باشد. تاثیر بعد معنوی باعث می شود در مفاهیمی که در زندگی انسان نقش مهمی دارند تجدید نظر شود و معنای تازه ای به آنها داده شود. لذت منحصر در ماده نخواهد ماند.
مقدمه
بهداشت روانی در علم روانشناسی در دو معنا به کار می رود در حالت اول بهداشت روانی به معنای علمی است که درباره حالتی روانشناختی بحث می کند و هدف آن حفظ و نگهداری و سلامت روانی است. معنای دوم بهداشت روانی در واقع به همین حالت روانشناختی اشاره دارد. به عبارت دیگر معنای دوم بهداشت روانی در واقع همان هدف این علم یعنی ایجاد بهداشت روانی است. در مورد انسان و بهداشت روانی انسان نظریات گوناگونی مطرح شده است در هر نظریه به ابعاد گوناگون و از دیدگاه های خاصی به انسان نگاه شده است.
در این برخی دیدگاه ها از شهرت بیشتری برخوردار شده و برخی نیز کمتر طرفدار پیدا کرده است. برخی نیز برای استفاده حداکثری از یافته های مختلف دانشمندان در این زمینه به سمت التقاط و ترکیب دیدگاه ها پیش رفته اند. از جمله موضوعات مهمی که در مباحث بهداشت و روان مطرح است، موضوعاتی همچون نگاه فرد به خود، انسجام شخصیت، تسلط بر خود و محیط، و. . . می باشد. اسلام و معارف اسلامی با نگاه اعتدالی به یافته های علمی در زمینه بهداشت و روان ، و با پذیرش دیدگاه های مستدل و مستند سعی دارد الگویی جامع تر که به همه ابعاد وجودی انسان پرداخته باشد ارائه دهد.
از منظر اسلام ساحت های وجودی انسان منحصر در همین جسم مادی نیست بلکه در کنار جسم و حالات جسمانی که در بهداشت روانی انسان تاثیر دارند، بعد دیگری نیز وجود دارد، که نه تنها تاثیر آن کمتر نیست بلکه در بسیاری از موارد، سلامت و عدم سلامت روان به آن بستگی دارد. در اندیشه اسلامی انسان دارای بعد معنوی نیز می باشد که چشم پوشی از آن منجر به نادیده گرفتن بخش عظیمی از استعدادها، توانایی ها و مسائل مربوط به حیات معنوی است، می شود.
ویژگی های حیات طیبه
مفهوم حیات طیبه در اندیشه اسلامی به سطحی از عملکرد جسمانی و روانی اشاره دارد که فرد در آن در عرصه های مختلف از زندگی شخصی گرفته تا موقعیت های اجتماعی دارای عملکرد مطلوب است و در پی آن آرامش درونی و امنیت و رفاه و نوع دوستی بیرونی را به ارمغان می آورد دست یابی به حیات طیبه بنابر آموزه های اسلامی در گروه دو امر است: ایمان و عمل صالح آرامش هم در سلامت جسمی و هم در بهداشت روانی یکی از مهمترین مؤلفه ها می باشد اضطراب و استرس نقطه مقابل بهداشت و سلامت روان است هدف و انگیزه انسان ها در طول حیات بشریت رسیدن به آرامش مورد نظر خود بوده است روان شناس ها و روان درمانگران نیز در پی ایجاد چنین آرامشی در بستر علمی و با روش های عینی و ملموس بوده اند.
شکست ها، تجربه های تلخ در طول دوره های مختلف زندگی و اموری که در حیطه اختیار و کنترل انسان نیست، مخصوصا مرگ در نظر برخی به معنای پایان یافتن تمام اختیارات بشری و از بین رفتن لذت و فنا و نابودی است، عوامل اضطراب زا هستند که بشر از دیرباز با آنها مواجه بوده است. انسان ها برای رهایی از این اضطراب ها مکانیزم های مختلف و گاه متناقضی را در پیش گرفته اند.
اداره آموزش و پرورش تربت حیدریه
برخی با منحرف کردن توجه از واقعیات زندگی سعی کرده اند با فریب دادن ذهن، آرامش را برای بشر فراهم کنند و برخی نیز با مواجه شدن با شرایط استرس زا سعی کرده اند عادی و همگانی بودن آن را بهانه ای برای از بین بردن فشارهای آن شرایط قرار دهند. در این میان طیف های مختلفی وجود دارد که در مواجهه با این عوامل متدهای گوناگون دیگری نیز ارائه کرده اند. از دیدگاه اندیشه اسلامی مسلمانی که ولایت خدا را پذیرفته است و ایمان خود را با عمل صالح همراه ساخته است، از هیچ عاملی ترس و خوف و اندوهی نخواهد داشت. بنابراین حوادث با هر درجه ای که باشد اگر دیدگاه شخص، اسلامی باشد می تواند نه تنها عوامل اضطراب را تحمل کند بلکه حتی گاه دیدگاه شخص تا جایی توسعه پیدا می کند که مصائب و سختی های روزگار را از آنجایی که خواست و علم خدا را پشت آن می بیند به دید نعمت نگاه می کند و با آغوش باز از آن استقبال می کند.
اسلام به پیروان خود توصیه هایی دارد که در پی عمل به آن ها آرامش درونی و فردی و همچنین، آرامش اجتماعی حاصل خواهد شد. بر خلاف تصور برخی که گمان می کنند در پی ایمان و عمل صالح خوشبختی در آخرت نصیب انسان می گردد، حیات طبیه خوشبختی در همین دنیا را در پی دارد. در نتیجه ایمان و عمل صالح، نورانیت دل ، شناخت های صحیح و قدرت تمایز بین حق و باطل، شکوفایی عقل و خرد، شکوفایی استعدادهای جسمانی و بهره گیری صحیح از این نعمت ها حاصل خواهد شد که از مؤلفه های حیات طیبه است.
شخصیت انسان در مکاتب روان شناسی و در حیات طیبه
روان شناس ها به فراخور نگاه خود به انسان و تجاربی که از مطالعه زندگی روانی انسان بدست آورده اند تعاریف متعددی از شخصیت انسان ارائه داده اند. در نظام روانی یک رویکرد، دو بحث مهم وجود دارد، بحث اول بحث تعریف شخصیت از نگاه آن نظام روانی بوده و بحث دوم نگاه نظام به رشد انسان است که در آن مباحث مربوط به چگونگی رشد فکری – جسمی – روانی انسان از نگاه روان شناسان مطرح می شود . این دو بحث در ارائه الگوی بهداشت روانی و روان درمانی بیشترین تاثیر را دارد. بر اساس دیدگاه هر نظام نسبت به شخصیت ، آسیب شناسی که ارائه می شود متفاوت خواهد بود و در نتیجه آن فرایند درمان در صورت نیاز متفاوت خواهد بود.
دیدگاه روانکاوی
در نظام روانکاوی فرویدی به ساختارهای شخصیت؛ خود، نهاد و فراخود اشاره شده است و طبیعتاً آسیب روانی هنگامی صورت می گیرد که تعادل بین این سطوح شخصیت از بین رفته باشد. بنابراین برنامه ریزی برای بهداشت روانی باید در راستای برقراری و حفظ تعادل بین سطوح شخصیت باشد.
