بخشی از مقاله
خط مشی گذاری برای مراکز آموزش عالی درایران
چکیده:
مراکز آموزش عالی به سازمان های اجتماعی مهمی تبدیل شده اند که در توسعه همه جانبه و پایدار کشور ها نقش عمده ایفا می نمایند . رسالت و ماموریت دانشگاه ها به عنوان سازمان یادگیرنده تاثیر به سزایی بر تصمیم گیری های خرد و کلان دولتی در کوتاه مدت و بلند مدت ایفا می کند زیرا محصول دانشگاه ها بر دانش، بینش، ویژگی ها و رفتار دانش آموختگان-به عنوان مدیران و تصمیم گیرنده گان حال و آینده کشور- تاثیر گذار است. پژوهش راهبردی مقابل تلاشی نظری و در زمره ی پژوهش های تحقیق و توسعه و بنیان های نظری - کاربردی به منظور شناسایی سیاست های استراتژیک نظام آموزش عالی کشور و خط مشی گذاری کلان برای آن در بستر ماموریت علمی- آموزشی- اجرایی این نظام به کمک فن دلفی انجام گرفته است. در نهایت برمبنای پنج سیاست و خط مشی کلان شناسایی شده در حوزه ی بهبود و بهره وری نظام آموزش عالی کشور یعنی اصلاح قوانین و مقرراتی که توسعه کمّی بی رویه ، انطباق مجوزها با طرح آمایش سرزمین آموزش عالی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی ، مطالعه وتدوین
الگوی گسترش آموزش عالی ایران با توجه به تجارب ملی و جهانی ، استقلال دانشگاهها وتسهیل فرآیندها ، حفظ تناسب رشته واشتغال وشیوه های پیوند با بازار کار در قالب دو زیر نظام استراتژیک پژوهشی-آموزشی- فرهنگی- تربیتی و زیرنظام مدیریتی مرتبط با ان خط مشی ها و راهکارهای پیشنهادی ارائه شده است.
کلیدواژه ها: سیاست گذاری، خط مشی گذاری، زیر نظام ها، مراکز آموزش عالی،ایران
1
مروری تحلیلی بر شرایط و موقعیت کنونی مراکز آموزش عالی:
در عصر حاضر مراکز آموزش عالی به سازمان های اجتماعی مهمی تبدیل شده اند که در توسعه همه جانبه و پایدار کشور ها نقش عمده ایفا می کند. رسالت و ماموریت دانشگاه ها به عنوان سازمان یادگیرنده تاثیر به سزایی بر تصمیم گیری های خرد و کلان دولتی در کوتاه مدت و بلند مدت ایفا می کند زیرا محصول دانشگاه ها بر دانش، بینش، ویژگی ها و رفتار دانش آموختگان-به عنوان مدیران و تصمیم گیرنده گان حال و آینده کشور- تاثیر گذار است. (ساعتچی،.(1384 با توجه به شرایط فرهنگی اخیر جامعه، مراکز آموزش عالی باید طیفی از تقاضاهای اجتماعی را برآورده کنند، آنها باید همزمان سازمان های آموزش دهنده، تولید کننده دانش و پشتوانه فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی و در برخی از موارد فعالیتهای سیاسی باشند. تحولات سریع وشگرف در تمامی ابعاد زندگی فردی واجتماعی وحرفه ای، مدیران امروز را با چالش ها وفرصت های متعددی روبرو ساخته است ومواجهه خردمندانه با این چالش ها وبهره برداری از فرصت ها جز با یک نگاه تیز بین، موشکافانه وعالمانه ممکن نیست لذانظامهایآموزش که بازیگران و بازیگردانان عرصه ی علم و سیاست و فرهنگ کشور هستند اهمیت زیادی پیداکردهاند(حیدری،.(1389
عبدالسلام، فیزیکدان شهیر جهان اسلام، در کتاب خود تحت عنوان تأکید خاصی بر توسعه علمی کشورهای درحالتوسعه مقدمهای بر آموزش علوم و تکنولوژی در توسعه و به ویژه جنوب کشورهای اسلامی دارد تأکیدهای ویعمدتاً از نوعی است که در یک مدل توسعه دولت مدار میگنجد. او داشتن ایده های مطلوب و تصمیم به اجرای آنها را کافی میداند؛وی مهمترین عوامل توسعه نیافتگی علمی در کشورها ر ا چنین برشمرده است:
فقدان تعهد عمیق نسبت به علومانسانی، علوم پایه و کاربردی، عدم تعهد نسبت به خود اتکایی درتکنولوژی، فقدان چارچوب بنیادی و قانونی، اداره فعالیتهای علمی توسط دیوانسالاران و نه دانشمندان، سهم کم فعالیتهای علمی از تولید ناخالص ملی، عدم توجه به منزلت اجتماعی دانشمندان، نبود فضای علمی و صنعتی مطلوب، فرار مغزها، اهمیت ندادن به آموزشهای فنی و حرفه ای ، هماهنگ نبودن میزان پذیرش دانشجویان رشتههای مختلف (صمدی، زارع،(1394 در کشور ایران ملموس شده است واکاوی سیاست گذاری ها و وضعیت مذکور کاملا محرز و لازم است چراکه کاربرد محوری و کیفی نگری فعالیت های پژوهشی جای خود را به امتیاز محوری داده اند و سرانجام این امر افزایش تعداد مقالات علمی- ترویجی به جای مقالات علمی- پژوهشی وهمچنین کمی گرایی روش های تحقیق به جای کیفی نگری آنها شده است.
دیدگاه تجاری سازی در علوم انسانی که کاملا در تقابل با ماهیت این علم قرار دارد متاسفانه با درگیر شدن در آئین نامه ها ی علوم پایه -بی ارتباط- باعث مهجور شدن روز افزون این علم شده است.
تحقیقات علمی کشور بدون توجه به ماهیت علم و فرهنگ اسلامی – ایرانی است ، بنابراین با ناهمخوانی با فضای واقعی جامعه ،
نتایج تحقیقات علمی انجام شده ختم به گزارش در قالب پایان نامه ها و مقالاتی می شود که سرانجام آنها صرفا قرار گرفتن در
قفسات کتابخانه ها بوده است .
غرب زدگی و نبود خودباوری در شیوه نگارش و حوزه ی پژوهش های استادان کاملا شفاف است؛ مهجور ماندن فعالیتهای پژوهشی از قبیل تالیف کتاب ، نظریه پردازی، برگزاری کرسی های نقد و ... موید این امر است.
متاسفانه با حاکمیت فرهنگ مدرک محوری در کشور هدف نهایی کارهای پژوهشی اعضای علمی و دانشگاهی کسب امتیاز برای ترفیع ، ارتقاء ، تبدیل وضعیت ، ادامه تحصیل و ... است .
2
ظرفیت پذیرش دانشجویان و تصویب و راه اندزی رشته های تحصیلی در دانشگاه ها بدون نیاز سنجی علمی و منطقی انجام می پذیرد
.
رشته های مرتبط با کارآفرینی در قالب فضای آکادمیک دانشگاه ها بوده و حمایت های مادی و معنوی از کار آفرینی دانشجویان بسیار کم رنگ است.
رقابت موجود بین دانشگاه های مختلف کشور می بایست به رفاقت تبدیل شود و با افزایش تعاملات علمی- اجرایی تمام دانشگاه ها به سوی اهداف متعالی آموزش عالی پیشقدم شوند؛ نگرش و سبک مدیریت مسئولین دانشگاه ها در جهت دهی،انگیزش دهی، حل تعارض ها و ایجاد صمیمیت میان تک تک اعضای جامعه دانشگاهی بسیار نقش آفرین خواهد بود.
بروکراسی های ناکارامد اداری وفرایندهای دست و پاگیر دستیابی به بسیاری از اهداف کلان و راهبردی پژوهشی- فرهنگی و آموزشی را بی نشاط نموده است.
بیان مساله:
ارزیابی عملکرد های درونی و بیرونی، فردی و سازمانی که تا کنون در سازمان های آموزش عالی انجام گرفته اند نتوانسته اند به اهداف نهایی این ارزیابی که همان رفع نقاط ضعف و تهدیدها و افزایش نقاط قوت و فرصت ها است کمک شایانی نمایند چراکه ارزیابی ها صرفا جنبه توبیخ و تنبیه داشته و یا با اجرای ناعادلانه و غیر منطقی و بدون بازخورد صحیح کمکی به بهبود و بهره وری فردی و سازمانی نمی نمایند. خط مشی گذاری در بستر پیچیدگی ها، روابط و دنیای واقعی سیاستمداران و بوروکرات ها با انبوهی از شرایط متغیر و پیچیده مواجه است که انتخاب و نوع سیاست ها و خط مش ها را به چالش می کشاند.( نفری، (1391 ، مهمترین چالش آموزش عالی در کلیه ی سطوح ساختار منطقه ای، مدیریت دانشگاهی تا گروه های دانشگاهی تابعیت بی چون و چرا از سیاست گذاری ها و خط مشی گذاری های غربی است خصوصا در حوزه آئین نامه های علوم انسانی بسیاری از امتیازادهی ها بر مبنای آن صورت می پذیرد که در بسیاری از موارد با شرایط ، امکانات و ضوابط داخلی علمی- اجرایی- اداری کشور ایران همخوانی ندارند.
ارائه خط مشی های پیشنهادی برای مراکز آموزش عالی و تبین ها :
والدو(1948)1 معتقد است دغدغه اندیشمندان اداره امور عمومی مانند نظریه پردازان علوم سیاسی ار "ماکیاولی" تا" مارکس" به تصویر کشیدن جامعه خوب است جامعه ای که ایدآل آن علم و کارآمدی است. نظر به نقش ارزشمند نظام برنامه ریزی آموزش عالی در جهت پویایی و رشد و ترسیم افق های پیشرفت علمی و فرهنگی استراتژی ها و خط مشی های ذیل ، در جهت تحقق
3
اهداف مد نظر پیشنهاد می شود:که از روش دلفی با اجماع بین استادان ومتخصصین مدیریت و آموزش، به شناسایی و وضعیت فعلی سیاست گذاری و خط مشی گذاری در نظام آموزش عالی کشور ایران پرداخته شد و در نهایت سیاست ها و خط مشی های پیشنهادی به شرح ذیل ارائه شد:
سیاست : اصلاح قوانین و مقرراتی که توسعهکمّیبی رویه را دامن زده است. ×
خط مشی:تمهیدات برای تعمیق ضابطه مندی، نظارت مستمر و حذف لابی گری سیاسی در اعطای مجوزها ×
راهکار عملیاتی: ×
-1 برگزاری کارگاه و نشست هایی به منظور آشناسازی و آموزش، تهیه و تدوین فرآیند و فلوچارت های روند اجرایی
فعالیت های مختلف اداری ، اجرایی و ... زیر سیستم ها برای کارشناسان واحدهای ارزیابی و پایش دانشگاه ها به منظور
اشاعه و تهیه فرآیندهای استاندارد از نظر زمان ، مکان ، کارشناس مربوطه هر فعالیت ، داشتن فلوچارت های کاربردی و
سهل الوصول برای مراجعین، اطلاع رسانی در سایت های مربوطه ، که با مشخص کردن گام های فرآیند ها آغاز می شود
-2 تهیه دستورالعمل اجرایی همراه با بازه زمانی ابلاغ اجرایی شدن برای دریافت فرآیند های اداری ، اجرایی ، آموزشی،
پژوهشی واحدهای مختلف هر زیر سیستم ×
-3 بازنگری قوانین و مقررات فعلی و واکاوی و ارزیابی فرآیندها که مزایای زیر را دربردارد:
• آگاهی و اشراف مدیران و مسئولین مربوطه از تمامی فعالیت هایی که در سازمان در حال انجام است
• حذف دوباره کاری ها و فرایندهای مضاعف با کارشناسی نمودن آن ها
• تلفیق فرآیندهای هم راستا به منظور بهبود و تسریع اجرایی شدن امور
• تهیه و تدوین قوانین و مقررات مقتضی
• بهبود فرآیند ارزیابی فردی و سازمانی سیستم ها
مجری اصلی:وزارت علوم،تحقیقات و فناوری
سیاست: انطباق مجوزها با طرح آمایش سرزمین آموزش عالی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی ×
خط مشی: جلوگیری از رشد ناموزون گشترش آموزش عالی در برخی از نقاط کشور
راهکارعملیاتی:
-1تدوین برنامه هایی برای هم راستا شدن اسناد بالادستی و برقراری ارتباط بیشتر بین سند آمایش آموزش عالی و توسعه سند
-2بهره مندی از نخبگان برای طرح های مربوط به اجرایی شدن طرح آمایش آموزش عالی با توجه به این که بسیاری از آن ها از فارغ التحصیلان دانشگاه ها و از مناطق مختلف کشور و آشنا با استعدادها و قابلیت های علمی ، اقتصادی ، فضایی- عمرانی می باشند
9
-3سیاست گذاری ، تسهیلگری ، حمایت و هماهنگی برای توسعه فناوری های راهبردی بر اساس اولویت ها با در نظر گرفتن نیازهای موجود مناطق 10 گانه طرح آمایش آموزش عالی
-1 هماهنگی بیشتر علمی ، اجرایی بین اسناد بالادستی
-2تدوین راهکارهایی به منظور الزام دولت و مدیران تمام سطوح کشور برای جاری شدن مفاد طرح آمایش سرزمین آموزش عالی و آشناسازی مدیران با این سند و اهمیت موضوع
-3مزیت های نسبی استان ها بررسی و مأموریت زیر نظام های آموزش عالی مورد بازنگری قرار گیرد .
-4تعامل و تدوین تفاهم نامه بین بخش های خصوصی و دولتی در جهت متناسب سازی توسعه آموزش عالی با مطالعات آمایش سرزمین
-5تقویت نگرش کیفی و استنتاج فضایی یا جغرافیایی در وزارت علوم برای جلوگیری از جریان های موازی و کمک به اجرایی شدن طرح آمایش آموزش عالی
-6تعامل و انعقاد تفاهم نامه با دستگاه های اجرایی و سازمان فنی حرفه ای کشور و دانشگاه ازاد اسلامی ، دانشگاه علمی کاربردی جهت انسجام بخشی برای عمل نمودن فراسازمانی و کلان محور به طرح مزبور
-7نظارت و تصویب قوانین برای جلوگیری از موازی کاری نهادهای تاثیر گذار آموزش عالی و افزایش تفکر جهادی در بین آن ها
-8تبیین و واکاوی مأموریت های زیر نظام های آموزشی با استفاده از اسناد آموزش عالی و اسناد بالا دستی کشور
-9برنامه ریزی و هدف گذاری زیر سیستم ها بر مبنای اهداف کلان طرح مورد نظر
-10تدوین تفاهم نامه و ارائه راه کارهایی به منظور تقویت اقتصاد دانش محور با ارتباط بیشتر صنایع بومی و منطقه ای با دانشگاه برای رفع گسل ناهماهنگی بین دانشگاه ، جامعه و صنعت
مجریان اصلی:
وزارت علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، وزارت کار، دانشگاه علمی ، کاربردی ،سازمان فنی و حرفه های ،استانداری ها ،صدا و سیما
سیاست: مطالعه وتدوین الگوی گسترش آموزش عالی ایران با توجه به تجارب ملی و جهانی
خط مشی: کنترل گسترش بی رویه برخی زیرنظامها وموسسات ومتعادل سازی آنها،تعادل بخشی به زیرنظام ها و رشته های دانشگاهیراهکارهای عملیاتی:
