بخشی از مقاله
چکیده
تعالی و پیشرفت ونیز رکود جامعه، به نخبگان و سرآمدان آن جامعه وابسته است. لازمه پیشرفت در یک جامعه مستلزم وجود افراد نخبه و مبتکرانی است که مشکلات را به نزدیکترین راه و سادهترین شیوه حل نمایند. این امر خود در گرو جهت دهی به کودکان امروز، شناسایی استعدادها و استفاده صحیح از نیروی شگرف آنان است. برای برون رفت از مشکلات موجود، جهت دهی به استعدادهای خام، ساماندهی و توجه به قوّه خلاقیت و ابداع و ابتکار ضروری است. - برات ؛ - 1382هرچند اکثر کودکان خلاق به دنیا میآیند، اما خلاقیت را میتوان با فراگرفتن اموری و به کارگیری راهکارهایی، از این نیروی خدادادی بهترین بهرهها را گرفت. از این رو، در زمینه پرورش خلاقیت کودکان، مجموعه وظایفی از جمله شناسایی خلاقیت، آزاد گذاشتن کودک، بازی خلاقانه و... برعهده والدین و مربیان می باشد.
کلمات کلیدی: خلاقیت . پاداش . تعریف . ستایش.
مقدمه
متن خلاقیت عبارت از: یافتن راه حل جدید با نگاه متفاوت به مساله. شاخص ممتاز بودن راهحلهای خلاق آن است که باید عملی باشند؛ یعنی این که با واقعیت در ارتباط باشد. خلاقیت را میتوان با تولید یا خلق اثر نو و متفاوت ارزیابی کرد، اما باید توجه داشت که، هر خلاقیتی لزوماً منجر به تولید اثر قابل مشاهده نمیشود. به عنوان مثال، در عالم تخیل، کودک یا نوجوان چیز نو و متفاوتی را خلق میکند، اما آفرینش او برای دیگران قابل مشاهده و بالطبع ارزیابی و قضاوت نیست. به همین دلیل، بعضی واژه نوآوری را بر محصول خلاقیت که امر جدیدی است ترجیح دادهاند. از این رو، فرد خلاق را می توان با صفاتی از قبیل: انعطافپذیری در تفکر، استقلال در نظر، خطر پذیر، شوخ طبع، ساختار شکن، کنجکاو و همچنین دارای تخیل و اعتماد به نفس بالا شناخت. - پیرخائفی، - 1382
خلاقیت درکودکان:شناسایی کودکان غالباًازطریق آزمونهای معتبرروانشناسی توسط روانشناسان حاذق امکانپذیراست،ازسوی دیگرمشاهده،بالینی رفتاروحالات این گروه ازکودکان وخلاقیت خاص واستثنایی روحیه آنهاراتاحدودی مشخص می سازد - لنکرانی، ، 1384 ، - .تورنس که یکی ازمحققین برجسته خلاقیت کودکان است وازبارزترین طراحان برنامه های تشویق خلاقیت کودکان است روحیه وحالات کودکان خلاق را اینگونه توصیف می کند.او در مدرسه به هر طرف سرک می کشد، دستش را به کار می اندازد و به اکتشاف مشغول می شود، از یادگرفتن لذت می برد - نه ضرورتاً در مدرسه - اهل تخیل و کشف و شهود است .
از خیالبافی لذت می برد، انعطاف پذیر و کاوشگر است به درک مسائل حساس است و انرژی وصف ناپذیری دارد، جالب اینکه از هر ده دانش آموز خلاق، هفت نفر از آنها با هوش شناخته نمی شود .حالات سرک کشیدن به اطراف، تخیل و کاوشگری و انرژیزیاد معمولاً مانع تشخیص این کودکان به عنوان کودک با استعداد و خلاق - در نظر افرادعادی - می گردد.تورنس در مورد تقویت و تشویق نیز نکاتی را توصیه می کند، که در تدریس موسیقی از آن می توان بهره برد و استنباطهای مناسبی نمود که به آنها اشاره می شود.
عوامل ایجاد خلاقیت در کودکان:
داشتن استقلال و حق انتخاب تحقیقات نشان داده کودکانی که استقلال بیشتری در تصمیم گیری دارند و به آنان حق انتخاب داده می شود از انگیزه درونی بیشتری برای انجام کار برخوردارند و پیشرفت خلاقیت در آنان قابل ملاحظه است.پاداش اگر چه روانشناسان خصوصاً رفتارگرایان، پاداش را عاملی مهم برای تقویت رفتار می دانند، اما اگر این پاداش ها بهدرستی و در جای خود اعمال نشود نه تنها تأثیر مثبت ندارد بلکه خود عاملی برای از بین بردن خلاقیت خواهد بود. تعریف و ستایش کودکانی که به طور مداوم از طرف خانواده و معلمان مورد تعریف و تشویق قرار می گیرند که فقط کارهایی را انجام دهند که مورد توجه والدین یا معلمان آنهاست، آنها یاد می گیرند که در زندگی آینده به جای خلاقیت و ابتکار، خود را با شرایط سازگار کنند و تنها به دنبال اموری باشند که تعریف و ستایش دیگران را به ارمغان می آورد.ایجاد فرصت برای کسب بینش و کشف مجهولات یکی از مهمترین راهها برای ایجاد خلاقیت در کودکان فرصت دادن به آنها برای پاسخگویی، کسب بینش و کشف مجهولات است. هیچکودکی در جهان به کمک آنچه می شوند و به یاری آنچه می بیند پیشرفت نمی کند، پیشرفت وی به آنچه انجام می دهد بستگی دارد - منطقی، مرتضی. - - 1380 راه های رشد خلاقیت در کودکان:
-1 احترام به سوالات عادی و غیر عادی کودکان
-2 به کودکان نشان دهیم عقاید آنان به ارزش است
-3 تدارک فرصتها و مکانهای مناسب برای یادگیری مبتکرانه و قدردانی از این نوع یادگیری ها
-4 مکان شرکت در فعالیتها و کلاسهای ویژه را برای آنان فراهم نماییم.
که در راستایی تحقق این اهداف باید مکانی برای ایجاد این فرصت برای کودک فراهم کرد تا بتوان خلاقیت کودک در آن شکوفا شد. - گریوز، گارگیلو، اسلادر - 1379 - ویژگی ها و رفتار های کودکان خلاق خلاقیت قابلیتی است که در همگان وجود دارد اما نیازمند پرورش و تقویت میباشد تا به سر حدشکوفایی برسد. فرد خلاق کسی است که از ذهنی جستجوگر و آفریننده برخوردار باشد. خلاقیت عبارت است از » توانایی دیدن چیزها به شیوه های جدی، شکستن مرزها و فراتر رفتن از چارچوب ها، فکر کردن به شیوه ای متفاوت، ابداع چیزهای جدید، استفاده از چیز های نا مربوط و تبدیل آن به شکل های جدید.« می توان نتیجه گرفت که خلاقیت برآیند فرآیندهای ذهنی و شخصیتی فرد بوده و به تولیدات و آثاری منجر می شود که نو و بدیع بوده، خاصیتی متکامل داشته و با واقعیتها، منطبق بوده و در غایت به سود جامعه بشری هستند.
خانواده یکی از عوامل بسیار مهم در رشد و پرورش خلاقیت کودکان محسوب می گردد که نقش مهمی در شکوفایی خلاقیت های کودکان دارد. از آنجا که کودک حساسترین مراحل رشد خلاقیت را در محیط خانه سپری میکند، محیط مناسب خانوادگی، شیوه و نگرشهای صحیح فرزندپروری در رشد و شکوفایی خلاقیت سهم مهمی ایفا میکند.»کلیگان - 1971 - « معتقد است برای ظهور خلاقیت راههای زیادی در شیوههای فرزندپروری وجود دارد که میتواند باعث ظهور یا محو خلاقیت شود. نحوه تربیت و استفاده از شیوههای دموکراتیک یا مستبدانه، اعمال نحوه انضباط و شیوه ابراز محبت هر کدام به نوعی در پرورش یا سرکوب خلاقیت کودکان مؤثر است.اساساً پرورش عنصر انگیزشی خلاقیت باید در بستر خانواده صورت گیرد، زیرا مستعدترین محیط برای شکل دهی آن محیط کلامی و نظام تربیتی و رفتاری خانواده است.
کودک و نوجوان اوقات زیادی را در خانواده سپری میکنند، بنابراین این طبیعی است که بیشترین تاثیر را نیز از آن بپذیرند. بیان این نکته از آن روست که بگوییم هر چند می توان در محیطی غیر از خانواده - آموزشگاه یا جایی دیگر - به تقویت عناصر انگیزشی خلاقیت مبادرت ورزید، اما تاثیر این عوامل به اندازه و اهمیت عامل نخستین نیست. پس بهتر است که هدایتها و روشهای اتخاذ شده محیط دوم یعنی »محیط یادگیری« به محیط نخستین یعنی خانواده نیز انتقال یابد و در آنجا هم مورد تمرین و تقویت قرار گیرد؛ این انتقال زمینههای تثبیت و تحکیم انگیزش خلاقه را بیش از پیش فراهم آورد. - مهجور، سیامک - 1383 - در واقع والدین از طریق درگیر شدن در فعالیتهای خلاق کودک در رشد خلاقیت او سهیم هستند. خانواده ها باید فرصتهای لازم را برای سؤال کردن، کنجکاوی و کشف محیط به کودکان بدهند و هرگز آنان را تنبیه و تهدید نکنند.
زمینه رشد خلاقیت در خانه زمانی فراهم می شود که به کودکانتان آزادی زیادی بدهید و به آنها به عنوان یک فرد احترام بگذارید، از نظر عاطفی در حد اعتدال به آنها نزدیک شوید و بر روی ارزشهای اخلاقی و نه قوانین خاص تأکید نمایید.محیط خانه را به صورتی درآورید که در آن فعالیت، بازی و خنده به مقدار زیادی وجود داشته باشد. شما و کودکانتان سعی نمائید کارها را به روش های جدید و جالب انجام دهید. با تشویق و تأیید رفتار کودک و فراهم آوردن زمینه های مساعد و تدارک بازیهای دلخواه او، قدرت تخیل و خلاقیت کودک را تقویت کنید. خیالپردازیهای کودکان را سرزنش نکنید زیرا خلاقیت او را محدود می سازید.تحقیقات نشان می دهد که والدین کودکان خلاق در رفتار خود هماهنگی بیشتری نشان می دهند، کودکان خود را آنگونه که هستند قبول دارند و آنها را به کنجکاوی درباره اشیاء و امور تشویق می کنند و کودکان خود را در انتخاب موضوعات مورد علاقه آزاد می گذارند و کارها و برنامه های آنان را تحت نظر دارند و پی گیری می کنند.
شایسته است والدین تا آنجا که امکان دارد کودکان خود را مستقل بار آورده و در ایجاد اعتماد به نفس، آنان را یاری کنند و دستاوردهای آنان را با آغوش باز پذیرا شوند و هنگام شکست، به جای سرزنش، راهنما و راهگشای مشکلات کودکان خود باشند، تا کودکان بتوانند ضمن احساس ارزشمندی در انجام کارها، راه حل ها و عقاید غیر معمول و دور از ذهن را نیز بیازمایند، چراکه چنین کارهایی پایه و مایه اصلی خلاقیت است.اغلب اوقات اگر کمی وقت و حوصله کنیم متوجه وجود خلاقیت در بچه ها می شویم. بهترین زمان برای اطلاع از خلاقیت کودکان ، تماشای آنها به هنگام بازی است. خلاقیت عامل مهم بازی است. کودک را در حالی که آزادانه و فارغ البال با مواد و اسباب بازیهایش سرگرم بازی است تماشا کنید.
کودکان خلاق اغلب برای هر یک از وسایل بازی خود موارد استفاده متفاوتی پیدا می کنند و قبل از اینکه از وسیله ای به سراغ وسیله دیگر بروند از آن به انواع مختلف استفاده می نمایند.کودک خلاق اغلب از منابع خود به انواع و اشکال مختلف و گاه حیرت انگیز استفاده می کند.ممکن است یک جعبه خالی برای کودک خلاق ارزشی به مراتب بیش از بهترین و پیچیده ترین اسباب بازیها داشته باشد. کودکان خلاق می توانند با توجه به موقعیت و مکان خاص بازی را تغییر دهند، بازیهای جدید ابداع کنند، مقررات خاصی وضع کنند، رهبری بازی را در دست گرفته و با سازمان بندی منسجم په به صورت فردی و چه به صورت گروهی بازی کنند.بازی این گونه افراد از تنوع و گوناگونی آکنده بوده و می توانند با توجه به علایق خود و بازی کنان هدفهای بازی را اعمال کنند. در مقابل کودکانی که از خلاقیت بی بهره بوده و یا خلاقیت کمی دارند در بازی ها نقش پیرو را به عهده گرفته، خود را ملزم به رعایت کامل مقررات بازی می دانند، تخطی از قوانین را جایز نشمرده و بازی را بیشتر به عنوان وظیفه و کار تلقی می کنند تا وسیله ای برای رشد، بنابراین سهم آنها از لذت بازی کمتر از کودکان خلاق است.
ویژگیهای کودکان خلاق:
1.کودکان خلاق اغلب با آب و تاب حرف می زنند. ذکر جزییات یک ماجرا و به تفضیل سخن گفتن می تواند نشانه قدرت خیال و تصور زیاد باشد.
2.دقت و توجه شدید در گوش دادن، مشاهده کردن یا انجام دادن کاری دارند.
3.شور و نشاط و مشغولیتهای شدید جسمانی دارند.
4.در صحبتهای خود از قیاس استفاده می کنند.
5.عادت به وارسی منابع مختلف دارند.
6.با دقت به اشیا و پیرامون خود می نگرند.
7.اشتیاق به صحبت کردن درباره کشفیات با دیگران دارند.
8.توانایی ابداع بازیهای جدید و تغییر در بازیها دارند.
9.کنجکاوی زیادی برای سردرآوردن از امور دارند.
.10 در گفتار خود جسارت زیادی دارند.
.11 سئوالات عجیبی طرح می نمایند . - قاسم زاده،. - 1375
