بخشی از مقاله
چکیده
خلّاقیت، جنبه های متعددی دارد که هر کدام از آنها باید در جای خود بررسی شوند. یک جنبه ی بسیار مهم خلاقیت ، وجود شرایط لازم برای بروز این استعداد همگانی است. بنابراین آموزش و پرورش برای رشد خلاقیت و نواندیشی در دانش آموزان ، باید به درک درست و روشنی از شرایط موجود برسد و در گام بعدی برمبنای فلسفه ی تعلیم و تربیت و هدفهایاصولی و معیارهای علمی معتبر بکوشد،امروزه ثابت شده است که خلاقیت یک ویژگی صرفاً ذاتی نیست، بلکه همه انسانهااین توانایی برخوردار هستند و همه درجات گوناگونی از این استعداد را دارند. علاوه بر این عواملی همچون مهارت یابی،آموزش پذیری ، انعطاف پذیری ، سطح دانش و آگاهی ، خطرپذیری ، نترسیدن از اشتباه و شکست نیز در میزان خلاقیت ونوآوری دانش آموزان تأثیر فراوان دارند. معلم می تواند همه ی این عوامل را به صورت یک مجموعه در دانش آموزان شناسایی کند .در سال های اخیر تحولات بسیاری در کاریادهی ویاد گیری فعالانه ودانش اموز محور انچام گرفته است .با توجه به رشد علمی وفناوری باید روش ها والگوهای تدریس تغییر کند ومعلمان با تکنیک های جدید اموزشی اشنا شوند. لذا در این مقاله سعی شده یک سری روش های فعال ونوین اموزشی مانند پژوهش وتحقیق ،شبیه سازی، نقشه های مفهومی وکاوشگری مورد بررسی قرار گیرد.
کلید واژه: خلاقیت،یادگیری فعالانه، ،کاوشگری، شبیه سازی
مقدمه
با ورود به قرن جدید عوامل مختلفی روشهای یاد گیری علوم تجربی را تحت تاثیر قرار داده است. به عنوان مثال بررسی رفتار ذراتی مانند الکترون و وپروتون درشیمی کوانتومی1 که با ابزار دقیق قابل مشاهده نبوده وباید با روش های غیر مستقیم بررسی شوند اگر شیوه درستی در تدریس این مفاهیم در دوره دبیرستان ودانشگاه انتخاب نشود منجر به کج فهمی می شود .بر کسی پوشیده نیست که روش های سنتی وانفرادی وسخنرانی نمی تواند یاد گیری معنی داری داشته باشد بنابر این باید معلم با روش های فعال ونوین واستفاده از تکنولوژی وروشهای جمعی، فراگیران را به پژوهش وتحقیق وادار کند.تربیت انسانهای متفکر و خلاق روش خاص خود را می طلبد .
قالبها و چهارچوب های گذشته هرگز نمی توانند چنین بستر و موقعیتی را فراهم سازند .در بسیاری از نظامهای آموزشی به دلیل گسترش و توسعه سریع مدارس ، و به کارگیری نیروهایاجرایی غیر متخصص عاداتی نامطلوب بر فرایند تدریس حاکم شده است ، مخصوصا آن دسته از عادتهای غلطی که جانشین همفکری ، تعامل و مشارکت فراگیران در کلاس درس شده اند و هر گونه آزادی اندیشه ، تعامل و نوآوری را از آنان گرفتهاند و به جای استفاده از روشهای جدید تدریس ، بر اجرای روشهای سنتی پافشاری می کنند. [1] - ،[4] - بنابراین ،یکی از ضروری ترین تحولات در نظامهای آموزشی ، تحول در نگرش و روش تدریس معلمان و مدیران اجرایی نظام آموزشی است. برای دستیابی به چنین تحولی معلمان باید دانش و بینش صحیح از نظریه ها و راهبردهای مختلف آموزشی داشته باشند.آموزش و پرورش با قرار گرفتن در عرصه تحولات پرشتاب جهان امروز، دستخوش تغییرات وسیعی شده است.
لازمه ماندگاری در این عصر توجه به کیفیت نظام آموزشی است . نظامی که در مسیر سفری به مقصد رشد، بالندگی، ارتقاء دانش و مهارت علمی سرمایههای این مرز و بوم قرار گرفته است و هرچه در این سفر به جلو میرود، تصمیمگیریها سریعتر، تعداد دانشآموزان زیادتر و دگرگونیها در یافتههای علمی و نیازهای علمی فراوانتر میشود. ما با انفجار دانش رو به رو هستیم و باید همسفران خود را نوآور، خلاق و دارای استقلال فکری بار آوریم و شرایط برای رسیدن به این هدف را فراهم کنیم. این سرمایهها هستند که منجر به نوآوری، رشد و توسعه جامعه خواهند شد. بدینمنظور پنجره دانش را باید باز کرد و به تربیت نسلی خلاق پرداخت. از عواملی که در رشد خلاقیت بسیار تاثیر گذار هستند میتوان عوامل زیر را نام برد که همه آنها در این امر در تعامل با یکدیگر می باشند و تاثیر پذیر هستند:با فراهم آوردن امکانات لازم جهت ارائه آموزشهای مباحث درسی در خارج از محیط کلاس درس و در محیط واقعی واستفاده از معلمان خلاق و پذیرفتن ایدههای نو آنان و تشویق دانشآموز خلاق و رشد آنها زمینه ساز این امر خواهند بود. [12]
نظام آموزشی:
باید فضای کافی برای ظهور خلاقیت را در سیاستگذاریهای آموزشی فراهم و آن را جزء محور فعالیتهای آموزشینهادینه کرد. [12]
برنامهریزان:
هدفهای آموزشی را درجهت رشد خلاقیت دانش آموزان و متناسب با فلسفه اجتماعی و تربیتی حاکم بر جامعه تدوین کنند.
محتوای آموزشی:
نباید آموزشها تنها جنبه تجویزی و تحمیلی داشته باشند. توجه بیش از اندازه محتوای آموزشی ما به حفظیات مانع از بروز خلاقیت میشود. برنامهریزان درسی در تدوین محتوای دروس در جهت رشد این زمینه توجه کافی داشته باشند. [12]
مدارس:
معلمان:
شخصیت معلم و روش تدریس او تاثیر بسزای در ایجاد این امر دارد. شاید بتوان گفت یک معلم خلاق روش تدریس خودرا به گونهای انتخاب می کند که منجر به رشد خلاقیت دانش آموزان شود. چنین معلمی کلاسی پویا دارد و متناسب با هرمبحثی روش خاص بر می گزیند و آموزش خود را با طرح سوالاتی که بحث برانگیز هستند و منجر به تفکر در دانشآموز میشود، آغاز میکند و به جای اینکه شرایط را برای انتقال اطلاعت فراهم کند آنان را در موقعیتی قرار میدهد تا خود به جستجوی اطلاعات بپردازند. همچنین ایدهها و نظرات دانش آموزان را پذیرا میباشد و برای هر فکری ارزش قائل است و از ایدههای دانش آموزان در هر مسئلهای استقبال میکند و آنها را تشویق مینماید. فراهم آوردن شرایطی که دانش آموزان به فعالیتهای گروهی ترغیب شوند، به تبادل افکار و نظریات خود بدون هیچگونه ترسی بپردازند، از عوامل مهم میباشند. میبایست دانشآموزان را به ارزشیابی در خصوص مطالب و مسائلی که میشنوند و میخوانند تشویق کرد و ساعتهایی را به بحثهای آزاد و گروهی اختصاص داد. [12]
والدین:
والدین نقش بسزای در این امر دارند. خصوصا قبل از شروع آموزش رسمی. والدینی که کودکان خود را به مطالعه کردن تشویق کردن و آنها را عادت می دهند و با فراهم آوردن شرایط مناسب، سهیم کردن آنها در ارائه راه حلها و نظرخواهی وپذیرفتن ایدههای نو، در رشد خلاقیت فرزندان خود تاثیر بسزایی دارند. [12] با فرارسیدن فصل تابستان میتوان زمینه را برای این امر فراهم کرد. این امر میتواند توسط دستاندر کاران آموزشی بابرگزاری کارگاههای آموزشی، و ارائه برنامههای متناسب جهت بروز خلاقیت صورت پذیرد. کلاسهای هنری، هنرهای تجسمی، حجمسازی، مقاله نویسی، داستان نویسی و ... آموزشهایی هستند که منجر به بروز خلاقیت میشوند. البته میتوان برنامههای دیگری جهت خلاقت در مهارتهای زندگی و شیوه برخورد با موقعیتهای مختلف تدارک نمود.
