بخشی از مقاله
چکیده
خلاقیت مفهومی پیچیده و در برگیرنده ابعاد مختلف علمی، فرهنگی، سازمانی و فردی است. اگر بخواهند در جامعه ای این مفهوم توسعه یابد و به شکلی پایدار تحقق یابد باید در درجه اول شرایط علمی، فرهنگی، سازمانی و فردی آن را به وجود آورند. زیرا اگر شرایط لازم و مناسب علمی فراهم نیاید هر نوع کوشش از نظر کیفیت و محتوا بی نتیجه خواهد ماند. همچنین اگر نتوانیم شرایط فرهنگی و سازمانی تحقق و توسعه خلاقیت را ایجاد کنیم هر چه بکوشیم و توان علمی خود را افزایش دهیم باز هم نمی توانیم به توسعه ای پایدار دست پیدا کنیم.اکثر صاحبنظران بر این باورند که اولین گام در پرورش خلاقیت کودکان به وجود آوردن شرایط مناسب در محیط خانوادگی، آموزشی است.
کارل راجرز می گوید: واضح است که خلاقیت را نمی توان با فشار به وجود آورد بلکه باید به آن اجازه داد تا ظهور کند. در مورد خلاقیت هم همین وضع صادق است. چگونه می توانیم شرایط خارجی را مساعد بسازیم تا شرایط داخلی تسریع شود و خلاقیت پرورش یابد. آموزش و پرورش برای رشد و خلاقیت و نوآوری در معلم و دانش آموز به ویژه در دوره آموزش ابتدایی به منزله زیربنای تعلیم و تربیت باید درک روشن و صریحی از شرایط موجود به دست بیاورد، در گام بعدی باید بکوشد بر مبنای فلسفه تعلیم و تربیت و اهداف اصولی و معیارهای علمی و معتبر تصویر روشنی از شرایط مطلوب پرورش خلاقیت رسم کند.
با ارایه این تصویر می توان به خوبی دریافت که شرایط پرورش خلاقیت در کلاس درس، مدرسه، سازمان آموزش، خانواده یا هر محل آموزشی و پرورشی دیگر، باید به چه صورتی باشد. در نتیجه می توان با کمترین صرف وقت، انرژی، انگیزه و سرمایه در مسیر پرورش و شکوفایی خلاقیت و نواندیشی قرار گرفت . اما اگر شرایط مناسب علمی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و فردی پرورش خلا قیت را فراهم نیاوریم هر عامل مثبتی در مسیر خلا قیت نه تنها موثر نخواهد بود بلکه به صورت یک مانع عمل خواهد کرد.
کلمات کلیدی: خلاقیت، پرورش خلاقیت،خلاقیت مدیران آموزشی
مقدمه
آدمی نه تنها از بدایع عالم خلقت است ، بلکه از بدیع ترین مخلوقات این عالم است که در فطرت کمال وی از وجودش متأ خر افتاده است و برای تحقق کمال و رشد شخصیت و »شدن« خود نیازمند تعلیم و تربیت است . تعلیم و تربیتی که به وی قدرت رهایی از زندانهای طبیعت و تاریخ و جامعه به ویژه خویشتن دهد و گوهر وجودی وی و استعدادهای خدادادیش را متحقق سازد . اهمیت این امر تا حدی است که هنر آموختن و رشد دادن انسان را از بدایع بشری و از جمله از دشوارترین ، ظریف ترین ، حساسترین و پر ثمر ترین کارهای آدمی گفته اند . نظامهای آموزش و پرورش و دست اندرکاران آنها یکی از پر مسئولیت ترین و دشوار ترین وظایف را در جامعه بر عهده دارند .
یکی از مهمترین ، مؤثر ترین و گسترده ترین سازمانهای مختلف اجتماعی که مسئولیت انتخاب و انتقال عناصر فرهنگی را به نسل آینده ی جامعه بر عهده دارد ، سازمان آموزش و پرورش است . این سازمان از دیر باز نقشی سازنده و اساسی در بقاء و تداوم فرهنگ و تمدن بشری ایفا کرده است.[1]نظام آموزش و پرورش ، الگوی کلیه ی نهادها ، مؤسسات و سازمانهای رسمی جامعه است لذا با رشد و توسعه جامعه در ابعاد اخلاقی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی جامعه پیوندی ناگسستنی دارد. مسئله تعلیم و تربیت در عین ضرورت ، یک فن ظریف و تخصصی با ابهام و پیچیدگیهای بسیار است .
در عین حال پر دامنه و وقت گیر که همکاری نهادهای مختلف ، افراد متعدد وهمه ی فعالیتهای مربوطه را می طلبد. بویژه آنکه نتایج قطعی ونهایی حاصل از فرایند تعلیم و تربیتنسبتاً دیرآشکار می گردد. و آثار مترتب بر آن خاصیت تراکمی دارد.نقش و رسالت سازمانهای آموزش و پرورش در دنیای امروز تا آن حد است که جوامع مختلف انتظار دارند که این نهاد عظیم ، به همه ی نیازهای معنوی و مادی آنها پاسخ مثبت دهد و به عنوان یک مکانیسم اصلی ، تحقق نیازهای فردی و اجتماعی را ممکن سازد. ثمره ی آموزش و پرورش توأ م با برنامه ریزیها و سازماندهی ها ی مطلوب و مناسب و سرپرستیهای ماهر و مخلص ، تبدیل انسان خام به انسانهای خلاق ، بالنده ، رشد یافته ، تزکیه شده ، متعادل ، قیمتی و کمال یافته است.
آموزش و پرورش با تربیت و آماده سازی نیروی انسانی ، توان بالقوه ی جوامع را به فعلیت می رساند نقش و اهمیت نیروی انسانی در بین اجزاء و عوامل دیگر سازمانهای اجتماعی همانند جایگاه مغز در بین سایر اندانهای بدن انسان است . با همه ی ارزشی که دست و پا و چشم و گوش دارد اگر مغز وجود نداشته باشد آنها نیز فاقد ارزش و اعتبار خواهند بود.شرط لازم برای تحقق اهداف وسیع و در عین حال با اهمیت نظام آموزش ، وجود نیروی انسانی بویژه مدیرانی است که علاوه بر داشتن توانایی ها و مهارتهای فنی ، انسانی واداری دارای ذهنی فلسفی و تفکری خلاق باشند. ذهن فلسفی و تفکرات خلاق به مدیران کمک می کند تا در بر خورد با مسائل تربیتی راه حل های صحیح و علمی بکار گیرند.
مدیریت کاری پیچیده و در واقع هنری تمام و کمال است. یکی از دلایل این موضوع آن است که مدیران برای انجام وظایف خویش با انسانها سر و کار دارند . انسان موجودی است ارزشمند و پر رمز راز و دستیابی به کامیابی از فعالیتهای جمعی منوط به شنا خت و بهره گیری از استعداد های نهفته و بروز نو آوری های او می باشد . کارایی و اثر بخشی هر سازمان تا حد قابل ملاحظه ای به نحوه مدیریت و کاربرد صحیح و مؤثر منابع انسانی بستگی دارد .نیاز به مدیریت و رهبری در همه ی زمینه های فعالیت اجتماعی محسوس وحیاتی است. این نیاز بویژه در نظامهای آموزش و پرورش اهمیت بسیار دارد .
زیرا آموزش و پرورش نقش اساسی در گردش امور جامعه و تداوم و بقای آن بر عهده دارد و رهبری و مدیریت اثر بخش ، لازمه تهیه و اجرای برنامه های آموزش وپرورش نتیجه بخش است [2].امروزه، هنر مدیریت و تعلیم و تربیت انسانها را ، از دشوار ترین ، ظریف ترین و پر ثمر ترین کارهای آدمی میدانند وبه مدیریت تا آن حد اهمیت می دهندکه هنر اداره کردن را از عمده شاخصهای عمده تمدن معاصر اعلام می نمایند.از بین انواع مدیریت ، مدیریت بر سازمانهای آموزشی و پرورشی را با اهمیت ترین ، پیچیده ترین ، مشکل ترین و مؤثر ترین مدیریتها می دانند . زیرا ثمره آموزش و پرورش توأم با مدیریتهای مطلوب و خلاق و مناسب از یک سو تبدیل انسانهای خام به انسانهای خلاق ، بالقوه ، رشدیافته ، متعادل و قیمتی شده و کمال یافته است و از سوی دیگر تأمین کننده ی احتیاجات نیروی انسانی هر جامعه در سطوح مختلف و در بخشهای متفاوت فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی است.
تحولات فرهنگی و اجتماعی در عصر حاضر آموزش و پرورش و نهادهای آن را از بیخ و بن دگرگون ساخته و در نتیجه مأموریت ویژه پرورش و آموزش نسلهای نو خاسته از بسیاری جهات به نظامهای آموزشی سپرده است .مدیریت آموزشی امروزه ، به مفهوم رهبری وراهنمایی و اصلاح و تغییر مورد نظر است. از این رو نیل به اهداف عالی آموزش و پرورش در هر جامعه ای مستلزم تجدید سازمان و نو اندیشی در مدیریت نظام آموزشی است [3].با توجه به اهمیت مدیریت آموزشی باید به نقش ویژگیهای شخصیتی از جمله میزان خلاقیت و ابتکار مدیران در ارتقاء نظام آموزشی پرداخت. در عصر شتاب ،سرعت و انفجار اطلاعات ، مدیرانی خواهند توانست به اهداف سازمانی خویش جامه ی عمل بپوشانند که از سرعت کافی در تفکر ، تصمیم گیری ، برنامه ریزی و اجرا داشته باشند.
غالب موفقیتها و تغییرات اجتمایی شگرف زمانی تحقق پیدا می کند که مدیران و اندیشمندان جامعه ، خود بر اساس خلاقیت و توانایهای الی خویش به ارائه ابتکار و اختراع و نوآوری اقدام کند.بنابراین بدون شک پیشرفتهای جدید در عرصه زندگی بشر از طریق خلاقیت و نو آوری حاصل شده است . جامعه جهانی امروز پیوسته دچار تحول و دستخوش گرگونی است. برای زیستن در چنین محیط متغیر و بی ثباتی مدیریت خلاق ضرورت می یابد. در مجموعه ای که خلاقیت و نو آوری از ضروریت و عامل اصلی است ، نقش مدیریت بسیار مهم است. زیرا مدیریت می تواند توانایی و استعداد و خلاقیت و نو آوری را در افراد ایجاد ، ترویج و تشویق کند. خلاقیت و نوآوری تعهد عمده ای را برای مدیر مدرسه به وجود می آورد.
تعهدی که او را قادر می سازد از عقاید قالبی و تعصب جاهلی و قراردادها و جریانهای عادی فراتر رفته و به تعالی فکری دست پیدا کند ،به امر پژوهش ارج نهد و یافته های آن را بکار گیرد وبا انعطاف امر مشکلی را با تدبیر خردمندی حل کند.در نهایت آنکه تلاش برای اثر بخشی ،وجه اشتراک اصلی همه سازمانها است به گونه ای که اکثر تحقیقات انجام شده در حوزه سازمان و مدیریت آگاهانه ویا نا آگاهانه و یا مستقیم یا غیر مستقیم به آن پرداخته اند. - ریچارد 1376، ص. - 20 مفهوم موفقیت در مدیریت با تعبیر میزان موفقیت نتایج حا صل از کار باید مهمترین هدف یک مدیر با ش .بازدهی کار یک مدیر نیز باید از طریق صادره های مدیریت سنجیده شود نه میزان وارده ها . یعنی موفقیت های کاری او نه مجموعه کارهایی که به او محول می شود یادر روز انجام می دهد .
موفقیت چیزی است که مدیر از راه اعمال صحیح مدیریت بدست می آورد و بصورت بازده کار ارائه می کند . تعریف صحیح و بدون ابهام درباره ی اثر بخشی مدیریت همان میزان موفقیت مدیر در زمینه بازدهی و نتایج کاری است که به او محول شده است .مدیران با مدیریت سنجیده ی خود می توانند مجموعه مدرسه را به مو فقیت برسانند و زودتر و بهتر به هدفهای آموزش و پرورش نایل آیند.تحقق هدفهای مدرسه مأ موریتی است که مدیر مدرسه و دیگر کار گزاران و معلمان به دنبال آن هستند و این مأ موریت زمانی به خوبی انجام می شود که مدیر مدرسه در مدیریت ، سازماندهی ، رفتار ، تصمیم گیری و فرایندهای مختلف مربوط به مدرسه به طور مطلوب حرکت کند و بتواند توان، نیرو ، استعداد و تخصص مجموعه مدرسه را با یکدیگر هماهنگ کند و آن رادر خدمت هدفهای مدرسه قرار دهد
کارایی و اثر بخشی نظام آموزشی در گرو مدیریت اثر بخش و کار آمد این نظام است ، بنا براین باید مدیران اثربخش شناسایی شده وبه آنها مسئولیتهای لازم تفویض شود . از این رو شنا خت مدیرانی که بتوانند در مو قعیتهای مختلف خلاقیت از خود نشان داده و سازمان مدرسه را به سوی پیشرفت وموفقیت سوق دهند از ضروریات می باشد .نظام آموزش و پرورش سازمانی عظیم و گسترده است که با تعداد کثیری دانش آموز سر و کار دارد ، وظایف متعدد و متنوعی انجام می دهد ،کارکنان فراوان با دانش و مهارتهای گوناگون به خدمت میگیرند ، منابع مالی و مادی عظیمی مصرف میکنند و روی هم رفته آثار و نتایج دامنه داری به بار می آورد . بدون ترتیب گردش کار و فعالیتهای چنین تشکیلاتی به برنامه ریزی آگاهانه و سازماندهی هوشمندانه نیاز دارد. در نتیجه بخشی از خدمات حساس و خطیر آن مستلزم رهبری و مدیریت خلاق می باشد.[3]
-1تعریف اصطلاحات
