بخشی از مقاله
چکیده
خلاقیت در سازمانها به عنوان فرآیندی که به موجب آن ایدههای جدیدی که نوآوری را در توسعه و ارائه فکر و طرح نوین برای بهبود ارتقای کمیت یا کیفیت فعالیتهای سازمان مییابند، مطرح می شوند. آفرینش آمیزه ای بدیع برای حل تناقضات، درقالب یک ایده است که خارج از محدوده جواب موجود قرار می گیرد. ارائه کیفیت های تازه ای ازمفاهیم و معانی است. شکل دادن تجربه ها در سازمان بندی های تازه است. کلیدی ترین مساله در جامعه ما و تمام جوامع در حال توسعه، خلاقیت و نوآوری در سطح بهره وری سازمان است. امروزه خلاقیت و نوآوری نه به عنوان یک نیاز بلکه به عنوان شرط بقاء هر سازمان یا جامعه تلقی گردیده و بر آموزش و کسب مهارت های لازم در بکارگیری این استعداد ویژه بشری تاکید بسیاری شده است.
با توجه به ضروری بودن موضوع، در این مقاله سعی شده است که خلاقیت و نوآوری به عنوان پارادایمی اصولی و ضروری در پیشرفت و بهره وری سازمان ها مورد بررسی قرار گیرد. نتایج نشان می دهد که خلاقیت و نوآوری برای ماندگاری هر سازمانی لازم است و در طی زمان، سازمانهای غیرخلاق از صحنه محو می شوند و اگر چه چنین سازمانی ممکن است در عملیاتی که در یک مقطع از عمر خود درگیر آن است، موفق باشد ولی سرانجام مجبور به تعطیل یا تغییر سیستم خواهد شد. پرورش خلاقیت و به همراه با فرآیند نوآوری، در نهاده ها موجب بالا بردن سطح اثرگذاری و کارآیی کارکنان در سازمانها گردیده و طبق فرآیند حل خلاق مسئله در شرایط ایده آل سازمان می تواند با تغییرات وارده به سیستم هم سو شده و به هدف بهره وری بیشتر دست یابد.
1. مقدمه
با وجود رقابت در تمامی صحنه های فنی، سازمانی و...مدیران سعی دارند تا با شناخت و ایجاد جوی حاکی از درک مناسب به تولید نوآوری که طی آن امکان بروز خلاقیت ها و افزایش بهره وری را میسر می سازد، اهتمام ورزند. همه سازمان ها برای بقاء، نیازمند اندیشه های نو و نظرات بدیع و تازه هستند. خلق ایده و فر ایندهای جدید، مسیری است که به واسطه آن، سازمان ها می توانند خود را با محیط منطبق کرده و به مزیتی رقابتی دست یابند - آزاد و ارشدی،. - 1388 علی رغم سابقه طولانی خلاقیت در حیات بشری، امروزه سازمان ها به واسطه سرعت شگرف تغییرات تکنولوژیک، رقابت جهانی شدید و عدم اطمینان اقتصادی پی برده اند که منبع کلیدی توسعه پایدار، خلاقیت است.
خلاقیت به عنوان یک حالت روانی و ذهنی که در قلمرو علم روانشناسی است، اما از آنجا که عمده کار و فعالیت انسان در سازمان ها انجام می شود، عامل ایجاد و پرورش خلاقیت در محدوده علم و هنر مدیریت قرار می گیرد و مدیران و مسئولان ذیربط می توانند با شناسایی عوامل تاثیر گذار بر خلاقیت سازمانی، زمینه پیدایش آن در سازمان ها مهیا نمایند - بردبار و منصوری،. - 1387 خلاقیت هر نظام اجتماعی، پدیده ای مبتنی بر نظم منطقی و تابعی از خلاقیت افرادی است که نظام از آنها تشکیل شده است. همانگونه که برای رشد گیاه، محیط و فضای مناسب مورد نیاز است، برای شکوفایی خلاقیت هم فضای مناسب باید وجود داشته باشد تا ذهن و حافظه افراد برای پرداختن به ایده های نو و ایجاد فرصت های تازه آزاد شود. نوآوری با خلق ارزش همراه است.
خلاقیت، موتور نوآوری است. اساس و عصاره خلاقیت، ترکیب و تلفیق دو یا چند فکر و ایده است برای رسیدن به ایده ایکاملاً جدید. خلاقیت طرفدار و نتیجه ذهن آماده است و اغلب نتیجه نارضایتی فرد از وضعیت موجود است. خلاقیت هم به فرد و هم به محیط او بستگی دارد - طارق خلیل، 70 :1381؛ به نقل از محمدی و طبری،. - 2009 خلاقیت و نوآوری لازمه و پیش درآمد توسعه و پیشرفت و تعالی یک سازمان و جامعه است و آگاهی از متون و تکنیک های آن ضرورتی اجتناب ناپذیر برای مدیران کارکنان و پژوهشگران علاقه مند است.
افزایش خلاقیت در سازمانها میتواند به ارتقای کمیت و کیفیت خدمات، کاهش هزینه ها، جلوگیری از اتلاف منابع، کاهش بوروکراسی و باتبع افزایش کارآیی و بهره وری و ایجاد انگیزش و رضایت شغلی در کارکنان منجر گردد. با پیشرفت روز افزون دانش و فناوری و جریان گسترده اطلاعت امروزه جامعه ما نیازمند پرورش انسانهایی است که بتوانند با مغزی خلاق با مشکلات روبرو شده و به حل آنها بپردازند و از این رویکرد نیاز به آموزش خلاقیت و خلق افکار نو برای رسیدن به جامعه ای سعادتمند از اهمیت خاصی برخوردار است.
استفاده از توانایی های بالقوه منابع انسانی برای هر سازمانی مزیتی بزرگ به شمار می رود. توانمند سازی روش نوینی برای بقای سازمانهای پیشرو در محیط رقابتی است - ساعتچی و آقایار،. - 1379 بنابراین در پژوهش حاضر برآن شدیم که به بررسی خلاقیت و نوآوری در پیشرفت و بهره وری سازمان را مورد کنکاش و واکاوی قرار دهیم و ببینیم افزایش خلاقیت در سازمانها می تواند به ارتقای کمیت و کیفیت خدمات، کاهش هزینه ها، جلوگیری از اتلاف منابع، کاهش بروکراسی و بالتبع افزایش کارآیی و بهره وری و ایجاد انگیزش در رضایت شغلی در کارکنان منجر گردد یا خیر؟
2. تعاریف خلاقیت و نوآوری
استعداد خلاقیت، استعدادی همگانی است، بدین معنی که همه ما با درجه های مختلف دارای این استعداد هستیم. تجربه ها نشانگر آن است که درجه مؤثر بودن خلاقیت ما با بازده انرژی فکری، کوشش و پشتکارمان در به کارگیری مغز، ارتباط بیشتری دارد تا با استعداد درونی مان. کشفیات علمی سرشار از موارد نامحدودی است که در آن افرادی عادی، قدرت خلاقیت خارقالعادهای نشان دادهاند - اسبورن 1368، . - 12 خلاقیت از دیدگاه روان شناسی یکی از جنبه های اصلی تفکر یا اندیشیدن است. تفکر عبارت است از فرآیند بازآرایی یا تغییر اطلاعات و نهادهای کسب شده موجود در حافظه دراز مدت و بر دو نوع همگرا و واگرا تقسیم بندی شده است.
تفکر همگرا عبارتست از فرایند باز آرایی یا دوباره سازی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه دراز مدت. تفکر واگرا عبارتست از فرآیند ترکیب نوآرایی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه دراز مدت. خلاقیت یعنی تفکر واگرا. تورنس - 1979 - خلاقیت فرآیندی است که شامل حساسیت نسبت به مسائل، کمبودها، تنگناها و ناهماهنگی ها می شود. حساسیتی که بدنبال تشخیص مشکل یا مشکلات بوجود می آید و بدنبال آن جست و جو برای یافتن راه حل های مشکلات و طرح فرضیه هایی برای این منظور آغاز میگردد.
سپس فرضیه ها آزمایش و تعدیل می شود و نتایج نهایی به دست می آید - فریدونی،. - 2007 زمانی که موضوع خلاقیت از زاویه تغییر تکنولوژیک بررسی می شود، از دو واژه نزدیک به هم مرتب استفاده می شود : اختراع و نوآوری. اختراع عبارت است از خلق یک تکنولوژی نوین. این تکنولوژی نوین می تواند یک محصول، یک فرآیند یا یک سیستم پیشتر شناخته شده باشد. نوآوری، شامل خلق کالا، خدمت یا فرایندی است که برای یک سازمان جدید است.
یک نوآوری می تواند، تغییری باشد در روش صنعتی، که موجب ارتقای بهره وری می شود. شومپتر، نوآوری موفق را انجام می داند ؛ کار برجستهای که نه محصول عقل و هوش، بلکه حاصل اراده است - طارق خلیل، 65 :1381 ؛ به نقل از محمدی و طبری،. - 2009 نوآوری نیز فرآیندی که کارآفرین با یک ایده خلاق و برخودار ازجوانب کاربردی قابلیت ایجا د یک ارزش جدید را از طریق تولید یک کالا ویژه و یا از طریق منابع نو کالای قبلی رابدست می آورد، نوآوری می نامند.
استفاده از پتانسیل های جدید که توسط کارآفرینان کشف می شود و می تواند با ساخت یک کالای جدید و یا یک ارزش نو که از طریق تغییر فرآیند تولید و منابع متفاوت بوجود می آید، را نوآوری می نامند. دراکر1 از خلاقیت تا نوآوریغالباً راهی طولانی در پیش است و تا اندیشهای نو به صورت محصول یا خدمتی جدید در آید زمانی طولانی می گذرد و تلاشها و کوشش های بسیار به عمل می آید - الوانی،. - 224:1389
3. عوامل تاثیرگذار بر خلاقیت
چندین عامل در خلاقیت سازمانی تاثیر گذارند که از بین آن ها می توان به عواملی چون برنامه ریزی، فرهنگ سازمانی و ساختار سازمانی باید مورد توجه قرار گیرد. از نظر گاه مدیریتی، خلاقیت صرف، کافی نیست. فکر باید به عمل نیز درآید و لازمه این امر به کارگیری فکرهای جدید در برنامه های مدیریتی است. برنامه ریزی شامل، انتخاب از میان گزینههای مختلف عملیات آینده برای کل مؤسسه و هر یک از ادارات یا واحدهای داخلی آن است. برنامه ریزی، تعیین هدف و راههای تحقق آن است ولی برای دست یافتن به هدف مورد نظر باید پیش از تلاشی فیزیکی یا اقدام به انجام کار، تلاش ذهنی و فکری صورت گیرد.
در این مورد باید از ایده ها و افکار افراد در سازمان برای پیش بینی آینده مطلوب و حل مسئله استفاده کرد و بتوان بین ایدهها، افکار و عقاید موجود در سازمان یک ارتباط و هماهنگی ایجاد کرد. ضروری است که با توجه به فرهنگ سازمان بتوان، در اعضای آن احساس هویت به وجود آورد و در آنان نسبت به باورها و ارزشهای باور نکردنی تعهد ایجاد کرد. برای تولید خلاقیت و افزایش نوآوری بتوان دگرگونیهایی را در سازمان بوجود آورد و از وضع موجود به مرحله نوینی رهنمون شد و با توجه به شرایط و مقتضیات، فرهنگی تیمی را شکل داد، زیرا در این نوع فرهنگ تاکید بر اختراع، اکتشاف و نوآفرینی است.
هدف فرهنگ این است که به اعضای سازمان احساس هویت بدهد و در آنان نسبت به باورها و ارزشهای باور نکردنی تعهد ایجاد کند - اسبورن،. - 2007 از طرفی، شاید یکی از مهمترین عوامل تسهیلکننده توان خلاقیت و نوآوری در سازمان، ساختار مناسب و تشکیلات متناسب با هدفهای مورد نظر است که در این زمینه ساختار زیستی یا ارگانیک، ساختار مناسب خلاقیت و نوآوری در سازمان به شمار می آید.
ساختار منعطف موجب میشود تبادل اطلاعات و ارتباطها به راحتی انجام شود و افراد در فرایند تصمیم سازی مشارکت داشته باشند در سازمانهایی که ساختار ارگانیک دارند، فرایند تصمیمگیری غیر متمرکز است و افراد از استقلال و آزادی عمل نسبی برخوردارند تا بتوانند نظرها و عقاید جدیدی را عرضه کنند، ولی اغلب همین شرایط مسأله به کارگیری پدیده جدید را با مشکل روبه رو می سازد، زیرا کارکنان و اعضای سازمان از این بابت سازگاری کاملی ندارند.
کارکنان و اعضای سازمان از به کارگیری پدیده جدید خودداری میکنند، زیرا فرایند تصمیم گیری غیر متمرکز است و ساختار سازمانی از انعطاف پذیری زیادی برخوردار است - ال دفت، . - 324 - 321 :1378 هر سازمانی بسته به ساختار خود، خلاقیت را به نوعی نهادینه می کند: .1دوایر خلاق : در بسیاری از سازمانها مسئله ابتکار عمل و خلاقیت به واحدهایی واگذار شده است که آنها را دوایر خلاق می نامند. .2 تیم های خلاق : تشکیل تیمهای خلاق از جمله روشهای جدیدی است که در سازمانها به وجود آمده است و اعضای آن از آزادی عمل به نسبت زیادی برخوردارندمعمولاً. مکان خاصی به تیم های خلاق تخصیص داده می شود و تسهیلات لازم در اختیار آنها گذارده می شود تا از قید و بند مقررات سازمانی رها شوند.
در بعضی از سازمانها نیروی ضربت به وجود می آورند تا آنها بتوانند محصولات جدیدی را ارائه دهند. این گروه های خلاق،معمولاً کوچک هستند و ساختار سازمانی آنها حالت ارگانیک دارد. .3 سازمان کارآفرین : بسیاری از شرکتها کوشیدهاند تا فلسفه و روحیه سازندهای را بر سازمان حاکم کنند و ساختار سازمانی را به گونه ای در آورند که تعداد نوآوریهای شرکت از حد متوسط بیشتر شود - شیلینگ،. - 1387
4. نوآوری سازمانی
نوآوری مهارتی است که با بسیاری همکاریهای دیگر همراه است. نوآوری به دگرگونی های عمده در زمینه پیشرفت های تکنولوژیک یا ارائه تازه ترین مفاهیم مدیریت یا شیوه های تولید، اطلاق می شود. نوآوری پدیده ایواقعاً چشمگیر و جنجالی است. نوآوریعموماً پدیده ای نادر است که فقط در عده ای خاص می توان آن را سراغ گرفت. هالت - - 1998 بیان می دارد اصطلاح نوآوری را در یک مفهوم وسیع به عنوان فرآیندی برای استفاده از دانش یا اطلاعات مربوط به منظور ایجاد یا معرفی چیزهای تازه و مفید به کاربرد.
نیز توضیح می دهد که: نوآوری هر چیز تجدید نظر شده است که وارکینگ2 طراحی و به حقیقت درآمده باشد و موقعیت سازمان را در مقابل رقبا مستحکم کند و نیز یک برتری رقابتی بلندمدت را میسر سازد . به عبارتی نوآوری خلق چیز جدیدی است که یک هدف معین را دنبال و به اجرا رساند. بنابراین، در یک تعریف کلی می توان نوآوری را به عنوان هر ایده ای جدید نسبت به، یک سازمان و یا یک صنعت و یا یک ملت و یا در جهان تعریف کرد.
- خداداد حسینی، . - 1378 نوآوری سازمانی یعنی تبدیل یک ایده به یک خروجی یا واقعیت بخشیدن به یک مفهوم است - رامو، - 2010 و یا بعبارت دیگر، نوآوری سازمانی به قابلیت نوآوری کلی سازمان در عرصه آموزش های جدید به جامعه یا ایجاد خدمات جدید از طریق ترکیب جهت گیری استراتژیک با فرآیند نوآورانه اطلاق می گردد - ونگ و امد، - 2004 و مولفه های نوآوری در فرآیند شامل توسعه یا بهبود اساسی فرآیند تولید از طریق تجهیزات جدید یا مهندسی مجدد فرآیندهای عملیاتی می باشند - ونگ و دیگران، - 2007 و نوآوری رفتاری در سه سطح فردی، تیمی و مدیریت نمایان می شود. نوآوری رفتاری یک سازمان را نمی توان به سادگی توسط رویدادهای نوآوری اتفاقی سنجید بلکه بعد رفتاری باید منعکس کننده تغییر مستمر رفتاری یک سازمان نسبت به نوآوری باشد - ونگ و دیگران3، 2007؛ به نقل از پرناک،. - 1394
