بخشی از مقاله
چکیده:
با دور شدن از طبیعت در جریان انقلاب صنعتی و بعد از آن جریان های معماری و شهرسازی مدرن، امروزه این حقیقت بر هیچ کس پوشیده نیست که انسان چه از نظر روحی - و معنوی - و چه از نظر جسمی - و مادی - نیازمند طبیعت است. نیازی که همواره با خلقت انسان در پیوند بوده است. اما دغدغه پاسخگویی به این نیاز منجر به پیدایش گرایشاتی در حوزه طراحی گشته است. گرایشاتی نظیر طراحی ارگانیک، طراحی پایدار، طراحی سبز و طراحی اکوتک. لذا در این میان گرایشی با عنوان طراحی طبیعت دوست 1شکل گرفته که در پی دستیابی به راهکارهایی است که طی آن حضور انسان در بستر طبیعت کمترین خدشه را به کیفیت بکر بودن طبیعت وارد نماید یا طبیعت بکر را به همراه تمامی قواعدش وارد محدوده محیط های انسان ساخت نماید و در نهایت ساختمان را به عضو زنده ای از طبیعت مبدل نماید.
این پژوهش با هدف لحاظ نمودن همه جانبهی طبیعت در معماری امروز، فرآیندها و سیستمهای طبیعی را شبیه سازی نموده که با طبیعت هماهنگ باشد و نهاتا قابلیت شکل گرفتن محیطی را مطابق با معیارهای طراحی طبیعت دوست میسر سازد. اینکه چگونه میتوان حضور بکر و حداکثری طبیعت را در یک فضای آموزشی با الگوی همزیستی متناسب با طبیعت محقق نمود، پرسش اصلی این نوشتار خواهد بود. با استفاده از مولفه های این رویکرد کنترلی بر آلودگی نوری، کاهش بی نظمی در طبیعت، مدیریت آب، الودگی هوا، مدیریت بوم شناسی، ایجاد تعادل و سلامت فکری را برای ساکنان به دنبال داریم. روش تحقیق به کار رفته در این مقاله توصیفی -تحلیلی است.
واژه های کلیدی: طبیعت دوست، رویکردهای معماری پایدار، اکولوژی، بیوفیلیک، محیط، معماری
.1 مقدمه
بشر و طبیعت از دیر باز تاکنون در کنار هم بوده اند و به نوعی با یکدیگر انس گرفته اند. در طول سالیان طولانی انسان در مواقع بسیاری تسلیم طبیعت شده و از آن درس گرفته است و در مواردی هم توانسته است که بر آن چیره شود. اما در این بین یک قانون همواره ثابت بوده وآن تبادلات میان انسان و طبیعت است که باعث برداشت بیشترین الگوها توسط انسان از طبیعت گردیده است. تاثیراتی که طبیعت بر سازه ها و مصنوعات ساخت بشر از دیر باز تاکنون داشته است از نخستین تاثیرات نمونه های مشهود زیستگاههای بشری به شمار می آیند. معماری از دیر باز از اصلی ترین هنرهای بشری بوده است. با بررسی آثار معماری کهن به جا مانده، از نخستین بناهای سنگی - استون هنج - ، نقاشی های درون غارها و... بسیاری از زیستگاهها می توان پی برد که این آثار همواره از طبیعت الهام گرفته شده اند.
طبیعت دستاورد بهترین معمار یعنی خداوند است و برای معماران بهترین سرچشمه الهام بوده است. از سوی دیگر فرم های طبیعت از گذشته تا به حال چه در زمینه عملکردی و چه در باب زیبایی از نقش موثری برخور دار بوده اند. - پاکزاد، - 1382 طبیعت در بسیاری از راهبردهای منتهی به خلاقیت معمارتاثیر گذار است و به صورت ابزاری قدرتمند برای الهام بخشی است و حضور آن دراستعاره، تقلید، تغییر پذیری فرم و مصالح معماری آشکار است. - نصر، - 1379 درحالیکه امروزه در ساخت یک بنا، کمتر به بعد روانشناسی، اجتماعی، اقتصادی و ... آن فکر می شود و چون نیازهای روانی مردم در این بناها در نظر گرفته نمی شود، موجب نارضایتی آنها از محل کار و تحصیل در زندگی خود می شود و مسایل فراوانی همچون؛ افسردگی عمومی، افزایش جرم و جنایت، حس عدم رضایت از خود و زندگی و ... را در پی دارد .
انسان ها برای فرار از این محیط ساخته شده نامناسب در اوقات فراغت به دل طبیعت پناه می برند. با توجه به پژوهش های انجام شده توسط روانشناسان و جامعه شناسان، به طورکلی انسان دارای یک حس ذاتی و فطری می باشد، که دوست دارد با طبیعت ارتباط برقرار کند و مدتی از وقت خود را در طبیعت بگذراند که یکی از نیازهای روحی انسان محسوب می شود. در واقع در این رویکرد طراحی و ساخت با توجه به طبیعت در ذهن میباشد. البته طراحی بیوفیلیک به این معنی نیست که ساختمان هایمان را با چمن و پوشش گیاهی سبز کنیم و به سادگی، جذابیت و زیبایی آنها را با استفاده از درختان و بوتهها بالا ببریم؛ بلکه موضوع بحث بسیار فراتر از این است و در مورد مکان بشریت در طبیعت و همچنین مکان و جایگاه جهان طبیعی در اجتماع انسان هاست.
.2 رابطه بین معماری و نیازهای طبیعی انسان
باتوجه به سلسله نیازهای مازلو، دراین بحث، رابطهی بین معماری با نیازهای استفادهکنندگان،و چگونگی پاسخگویی به این نیازها از طریق معماری به صورت زیر بیان میشود : نیازهای محیط تفریحی مناسب در بسترهای طبیعی و جنگلها میتواند، ضمن جلوگیری از تخریب طبیعت، آسایش و رفاه بیشتری را برای استفادهکنندگان از مواهب طبیعی، فراهم آورد. بنابراین این فضاهاباید به گونهای طراحی شود ، که بستری باشد تا انسان در آن به گشت و گذار بپردازد، و به آرامش روحی و فکری دست یابد.به سخن دیگر، آنجا که نیازهای زیستی مدنظراست، معمار با توجه به شرایط اقلیمی موجود واستفاده ی بهینه از عوامل طبیعی، میبایست محیطی راحت را برای استفادهکنندگان تهیه کند. - نصر،. - 57:1379
در سلسله مراتب مازلو، نیاز به »تعلقپذیری« وجوددارد. نیاز به تعلقپذیری، یعنی میل به برقراری ارتباط اجتماعی و نزدیک با سایر افراد درفضا، برای رفع نیازهای فکری و روحی است، که از طریق هویت عمومی در معماری میتوان به این مهم دستیافت. یعنی ایجاد محیطهایی مناسب و دوستانه برای تماس و تفریح بیشتر انسانها با یکدیگر، به گونهای که فرد براحتی بتواند دقایقی را با سایر همنوعانش در فضا بگذراند و ارتباطی دوستانه برقرار کند.ازجمله نیازهای دیگر، نیاز به خود شکوفایی، نیاز به شناختن، و نیاز به فهمیدن است که در سلسله مراتب بالاتر نسبت به دیگر نیازها قراردارند. نیاز به خودشکوفایی یا خودسازی را میتوان حالتی گفت، که افراد سعی دارند آنچه را که در درون خود دارند، آشکار سازند. بنابراین انتظار میرود فضا و محیط تفریحی، نه تنها احساس لذت و آرامش را در فرد باید ایجاد کند، بلکه میبایست ازطریق پیشرفت هویت در معماری و ایجاد مکانهای آرامشبخش، فضای مطلوبی را برای گذران اوقات فراغت و تفریح و است راحت، مهیا سازد تا حس آرامش و راحتی فرد،برانگیخته شود.مرحله بعدی نیازها، نیاز به احترام است - نیاز به عزتنفس، منزلت داشتن، اعتماد به نفس، استقلال و... - . این نیاز از جمله نیازهایی است، که هر شخص در فضای تفریحی، خواهان آن است.
بنابراین معماری در این فضاها باید به گونهای باشد، که افراد از رفت و آمد در آن، احساس شخصیت و قدر و منزلت کنند، در نتیجه از طریق شاخص کردن هویت در معماری، به ارضاء شدن این نیاز به افراد میتوان کمک کرد. درمرتبهیدیگر،نیازهای ایمنی قراردارد. بنابراین معماری باید مراجعهکننده را در برابر هرگونه تنشهای روحی و روانی از قبیل ترس، وحشت، استرس، و ناگوارهای طبیعی از قبیل؛ سیل، طوفان، زلزله و آتشسوزی ایمن سازد. زیرا انسان از عواملی که هستی و هویت او را به خطر بیاندازد، و منافع او را ناامن کند، بیزار است. برایناساس معماری به دو شیوه؛ یکی از طریق انتخاب محیط مناسب و امن و دیگر از طریق توجه به سازه و استحکام بنا میتواند، نیازهای امنیتی انسان را پاسخگو باشد.
در کلبههای برگ و چوب بومیان آمازون، بناهای کاهی اقوام مختلف آفریقایی یا در کلبههای اسکیموهای بومی آلاسکا و گریلند نیز الهام از طبیعت به وضوح دیده میشود، به عنوان نمونههای غیربومی نیز میتوان به طراحی ساختمان مرکزتحقیقات لندن اشاره کرد که از گیاهی به نام لوتوس الهام گرفته شده است. - نقی زاده، - 1386 از لحاظ ساختار و شکل کلی نیز، بنای استادیوم المپیک مونیخ قابل توجه است. همچنین بانک کارمرز در فرانکفورت آلمان، ساختمان اینونیک در کمبریج و پروژه همزیگری صنعتی 1در دانمارک از مشهورترین نمونههایی هستند که در آنها از سبک بیونیک برای طراحی و ساخت بنا استفاده شده است. تقلید از طبیعت مزایای بسیاری دارد. فرض کنیم هر جاندار کنونی محصول چندین میلیون سال تکامل است، در این فاصله زمانی طبیعت هر چه را که با هدف ویژهاش سازگاری نداشته از بین برده است و این امیدواری را بوجود آورده که بشر بتواند با مطالعه فرآیند تکامل، مکانیسمهای جدید فناوری را از روی موجودات زنده نسخهبرداری کند. - ایرجی - 1387.
.3بررسی چرایی الگوبرداری از طبیعت
▪ هر آنچه در دنیا وجود دارد، دارای سازه ای است. طبیعت برای عناصری که در آن خلق میشوند و رشد میکنند سازه ای فراهم میسازد. پدیده ها در دنیا برای رسیدن به اهدافی بوجود می آیند و برای ادامه بقا باید شرایط لازم را برای تحقق این اهداف داشته باشند . یک تخم مرغ نیاز به پوسته ای نیمه سخت دارد تا بتواند زرده و سفیده درون خود را نگاه دارد و همچنین وزن مرغ را هنگامی که برروی آن میخوابد ، تحمل
▪ درختان معجزه سازه ای دیگری در طبیعت اند آنها انرژی خورشیدی را با تمهیدات خاص به وسیله اجزای مولکولی خود و واکنش فتوسنتز مراکز کلروپلاست جذب میکنند و سپس آن را برای به کار انداختن ماشینهای مولکولی که در فرایندی بسیار دقیق co2 و آب را به اکسیژن و ترکیبات مولکولی در گیاه تبدیل میکنند مورد استفاده قرارمیدهند .
▪ یک درخت بسیار کامل تر و پیشرفته تر از یک هواپیما یا ریزتراشه است. موجودی که برخلاف مصنوعات بشری بدون تولید مواد زاید و خطرناک آفریده شده است و نه تنها آلودگی، سروصدا، دود و یا گرد غبار ایجاد نمیکند بلکه خود نیز ضد آلودگی محیط زیست است.
▪ در مقایسه با طبیعت و در مقابل ترکیب عملکردهای سازه ای در طبیعت ما انسانها هنوز در مراحل اولیه به سر میبریم. عملکردهای سازه ای یک گل ارکیده بسیار استادانه تر بدیع تر و لطیف تر از عملکرد سازه ای یک ساختمان مهم و قابل توجه در عصر ماست.
▪ سازه باید تابع قوانین طبیعت و تامین کننده الزامات آن باشد و به طبیعت احترام بگذارد هرنوع توسعه یا پیشرفت در مهندسی ساختمان فقط به کمک این قوانین امکان پذیر است. نوعی سادگی ذاتی در طبیعت وجود دارد که اگر بتوان آن را در طراحی سازه به کار بست، میتوان مطمئن بود که ساختمانی موزون و زیبا بوجود.
.4 بررسی ورود بایوفیلیا به حوزه طراحی
ورود بایوفیلیا به عرصه طراحی به عکس گرایشات دیگر معماری از حوزهی نظری و کتب علمی آغاز شد. در واقع طراحی بیوفیلیک در ابتدا تنها به دنبال ساختمانهای دارای ویژگیهای مورد نظرش بوده، نه به دنبال بیرونکشیدن ویژگیهای ساختمانهای ساختهشده برای شکل دهی به یک تئوری طراحی، که عموما روش متداول در شکلگیری گرایشات معماری بوده است. بایوفیلیا با تلاش دکتر استفانکلرت به عرصهی طراحی وارد شد. اولین بیانیهی طراحی بیوفیلیک توسط استفان کلرت به واسطهی انتشار کتاب "ساختن برای زندگی" در سال 2005 صورت گرفت و در سال 2008 با انتشار کتاب "طراحی بیوفیلیک" با همکاری مارتین مادور و جودیس هیرواگین کامل شد. آقای کلرت در این کتاب 72 عنصر طبیعت را برای حضور در محیط انسانساخت پیشنهاد میدهد،
در زمینهی طراحی شهری نیز آقای تیموتی بیتلی از مؤلفان سرشناس شهرسازی سبز کلیاتی از شهر بیوفیلیک را در این کتاب مطرح مینماید و در سال 2011 به تفصیل در کتاب "شهر بیوفیلیک" ویژگیهای یک شهر بیوفیلیک را بیان میکند. واژهی بایوفیلیا متشکل از دو بخش "بایو" و "فیلیا" است. بخش اول در دستور زبان انگلیسی به عنوان پیشوند کلمات به حساب میآید و برگردان فارسی آن معادل پیشوند "زیست" است. مانند زیستاقلیم، زیست فناوری و زیستساختار و کلمات مشابه است که پیشوند زیست به معنای در ارتباط بودن با واحدها و سازوکارهای زیستی موجود در طبیعت است.. - klert,1993 -
