بخشی از مقاله
چکیده
مسألهی درست و نادرست در نگارش متون و از طرفی نارساییهای گفتاری و نوشتاری سخن نوشتهشده، یکی از بحثهای بسیار مهم و یا شاید بتوان گفت که مهمترین بحث در حوزهی کار نویسندگی است. این امر به ظاهر ساده، آن گونه که شایستهی زبان فاخر فارسی استدر، کشور ما به آن توجّه چندانی نمیشود و میتواناین گونه ادّ عا کرد که در این زمینه کاری به صورت تخصصی یا جامع و مانع صورت نپذیرفته است. مقالهی کنونی به بحثی در همین رابطه در کتاب »امثال و اشعار عربی در مثنوی معنوی« میپردازد. در کتاب مورد پژوهش، به نگارش آن گونه که شایستهی این اثر ارزشمند است، پرداخته نشدهاست.
در این پژوهش نگارندگان میکوشند تا با مراجعه به کتابهای راهنمای نگارش و ویرایش، ابتدا توضیحی کوتاه در رابطه با هر کدام از مباحث ویرایشی مورد پژوهش بیاورند، سپس عدم رعایت آن نکتهی ویرایشی را با ذکر آدرس و بیان چند نمونهی محدود در کتاب یادشده، خاطرنشان سازند. ذکر این نکته ضروری است که مباحث ویرایشی مطرحشده در این مختصر، شامل برخی از عناوین ویرایش زبانی و فنی است که عدم رعایت آنها دارای بسامد بالا در اثر میباشند. برخی دیگر نیز که در برگیرندهی موارد محدود و غیر قابل ذکر هستند، فهرستوار در پایان به آنها اشاره شدهاست.
واژگان کلیدی: امثال و اشعار عربی در مثنوی معنوی، نگارش و ویرایشزبانی و فنّی.
1. مقدمه
هر که مینویسد و اثرش خوانده و بررسی میشود، خواه و ناخواه مورد انتقاد قرار خواهد گرفت - پورجوادی: . - 48 :1375 کتاب امثال و اشعار عربی در مثنوی معنوی نوشته ی دکتر وحید سبزیانپور و خانمها صدّیقه رضایی و سمیره خسروی است. چاپ نخست آن در سال 1391 در 296 صفحه و چاپ دوم آن نیز در سال 1392 در 480 صفحه با اضافات و ویرایش جدید به وسیلهی انتشارات یار دانش به سرانجام رسید. در اثر یادشده، نویسندگان 1331 بیت از ابیات مثنوی را با امثال و اشعار عربی سنجیدهاند. دستاورد این پژوهش آن است که بیش از 600 مضمون مشترک در مثنوی و ادب عربی ارائه شدهاست.
همچنین در آن به 92 مضمون ایرانی، ترجمهی بیش از 2000 بیت عربی و سنجش آن با ابیات مثنوی پرداختهاند. از جمله محاسن دیگر آن، ترجمهی روان تمامی ابیات و امثال عربی منقول در این اثر است که خواندن آن را برای دانشجویان غیر رشته ی زبان و ادبیات عرب نیز، فراهم میکند. در کنار پیشگفتارنسبتاً بلند آن، وجود فهرست هایی چنان: نمایهی موضوعی، فهرست ابیات مثنوی، فهرست عناوین، فهرست ابیات عربی، فهرست امثال عربی، فهرست ابیات فارسی، فهرست امثال فارسی و فهرست منابع، بر ارج وارزش آن افزودهاست. با وجود محاسن فراوان، اثر مذکور از برخی جهات نیز مورد نقد و بررسی قرارگرفتهاست. نگارندگان نیز پس از خوانش پیشگفتار آنمتوجّ،ه برخی اشکالات نگارشی، املایی - مطبعی - و ویرایشی شدند.
همین موضوع حس کنجکاوی آنان را بر آن داشت که با دقّت و امعان نظر بیشتر به خواندن آن بپردازد. از آن جایی که کتاب امثال و اشعار عربی در مثنوی معنوی به چاپ دوم نیز رسیده است و نویسندگان آن را با عنوان »با اضافات و ویرایش جدید« منتشر کردهاند، انتظار می رفت تا حدودی نگارش یا نقطهگذاری اثر، نسبت به چاپ نخست آن پاکیزهتر باشد. نشانهگذاری یا نقطهگذاری که آن را به زبان فرانسه - PUNCTUATION - و به زبان انگلیسی - PONCTUATION - گویند، مجموعهی علامات ونشانههایی است که در امر کتابت و نویسندگی برای نشان دادن حالات درونی و حساسیت نویسنده و تعیین کیفیت بیان کلام در مقام تعجب، امر یا استفهام و همچنین جای وقف و وصل سخن به کار میرود و موجب سهولت و صحت خواندن و درک بهتر معنی میشود. - عماد افشار، :1376 - 97
هر چند رعایت یا عدم رعایت برخی از موارد ویرایش، خیلی در نگارش یکاثر مؤثّر نیست،امّا وقتی این عدم رعایت جزئی، با بسامد بالا همراه گردد، هم در زیبایی و هم در خوانش اثر ایجاد اشکال میکند. اثر یادشده نیز از وجود این گونهاشکالات مبرّا نیست. امید است نویسندگان محترم در کنار دیگر محاسن آن، در چاپهای آتی به این مهم بپردازند، تا کتاب به عنوان یکی از مراجعمهمّ تحقیق در مثنوی معنوی در کنار سایر مراجع، از جایگاهی ویژه برخودار گردد. شیوهی کار در این پژوهش به این صورت است که جهت سهولت ارجاع، شمارهی صفحات و شمارهی سطور را به صورت اختصار به ترتیب - ص و س - نمایش داده شدهاست. نیز در مواردی که در ارجاعات، اسمی از واژهی مقدّمه برده نشدهاست، منظور صفحات متن اصلی کتاب میباشد.
.2 بحث و بررسی
کتاب، مجموعهای کمابیش سازمانیافته از مطالبی است که در یک یا چند بخش تدوین میشود تا مفاهیم و اندیشههایی را به صورت منظم و منسجم به خواننده انتقال دهد - سنجری و کاظمی، . - 2 :1379 نظم و انسجام این مفاهیم و اندیشهها در گرو عواملی چند است که هر کدام بخشی از فرآیند آمادهسازی کتاب است. از این میان، بحث ویرایش یکی از مباحث بنیادین و شاید مهمترین بخش از این فرآیند است که در برخی از آثار، میان ویراستار و نویسنده با همفکری و همکاری یکدیگر، کتاب را از نظر علمی، زبانی وفنّی بررسی میکنند. در بیشتر کتابهای غیر ترجمه در داخل کشور، نویسنده مسئولیّت کار نویسندگی و ویراستاری را توأمان به عهده میگیرد؛ حال تا چه اندازه در این راستا تخصص و تبحّر دارد، نیاز به بحث درازدامن است که در حوصلهی این مقال نمیگنجد.
.3 سابقهی ویرایش و نشانهگذاری در ایران
ویرایش در صنعت نشر ایران آن گونه که در صنعت نشر غربی رایج است، پیشینهی چندانی ندارد و ویرایش نوشتهها،توجّه و اهمّیّت ضرورت آن در دو دههی اخیر بین ناشران معتبر ما رواج یافتهاست. »در ایران نخستین بار انتشارات فرانکلین بر لزوم ویرایش تأکید کرد و ضمن ترجمه و نشر کتب، فنون ویرایش و صفحهگذاری را در کتابهای خود رواج داد و به این ترتیب نسلی از ویراستاران را پرورش داد که در حال حاضر از بهترین ویراستاران کشورند« - همان: . - 1
.4 انواع ویرایش
بیشتر کتابهای راهنمای نگارش و ویرایش به سه نوع ویرایش اشاره کردهاند که جهت پرهیز از درازدامنی سخن به یک نمونه از آن میپردازیم.
.1-4 ویرایش سه دسته است:
.1-1-4 ویرایش محتوایی، تخصصی، تکنیکی یا علمی. .2-1-4 ویرایش زبانی، ادبی، دستوری یا رسمالخطی.
.3-1-4 ویرایش فنی، صوری یا شکلی. - صلحجو، - 5 - 7 :1376
