بخشی از مقاله
چکیده
تاریخ پدیدهای پویااز حوادث، پیشامدها، تغییرات در ابعاد مختلف بشری است که با وجود تاریخنگار امکان ثبت و وصف وجوه گوناگون و احوال بشری را در عرصههای مختلف امکانپذیر میسازد. عطاء الملکجوینی - - 623-681 هم تاریخنگاری است که با قلمیگیرا به ذکر حوادث عصر مغول پرداختهاست. شرایط حاکم بر فضای جامعه از یکسو و از سوی دیگر قریحه و ذوق ادبی نویسنده، کتاب تاریخجهانگشا را اثری تاریخی-ادبی میسازد. این نوشتار بر آن است تا حوادث عصر مغول و شخصیتهای برجسته این قوم را به شیوهای توصیفی-تحلیلی براساس پارهای از کتابهای تاریخی با تاریخ-جهانگشای جوینی مقایسه و بررسی کند. یافتهها نشانمیدهندکه پارهای از حوادث تاریخی بهویژه در آغاز حمله و شروع حکومت مغولان در تاریخجهانگشا با سایر کتب تاریخی یکسان آمدهاست، درحالیکه در پارهای از موارد خصوصاً بعد از استیلای مغولان درباره مسائل مذهبی و دینی و نیز هوسرانیهای حاکمان مغول سکوت کردهاست؛ ازاینروی برای شناخت ×جامعی از مسائل عصر مغول وجود سایر کتب تاریخی روزگار خود و تاریخمعاصر را ضروری میسازد
واژگان کلیدی: تاریخنگار، تاریخمغول، مسائلعصرایلخانان، تاریخجهانگشا و عطاءالملکجوینی
.1×مقدمه
نگاهها و نظرات نسبت به عطاءالملکجوینی و تاریخش متفاوت است. برخی او را متمایل به مغول میدانند و برخی دیگر شرایط زندگی وی را در میان دربار و مغولان در نظر میگیرند و بر این عقیدهاند که در آن شرایط بیان چنین مسائلی از مغول بسیار مشکل و خطرناک بوده تا حدی که امکان داشت منجر به کشته شدن فرد شود. در این نوشتار به منظور تایید کتابB های تاریخ مغول و مسائل عصر ایلخانان در مقایسه با کتاب - تاریخ جهانگشا - بررسیهایی صورت گرفت که در راستای رسیدن به مقصود از کتاب های دیگری نیز استفادهشدهاست. در مقایسهاین کتابها با - تاریخجهانگشا - به شباهتها و تفاوت-های کلی و جزیی که دربارهی واقعهای گفته شده برمیخوریم و در پارهای از موارد به وقایعی میرسیم که در کتاب - تاریخ-جهانگشا - اصلا ذکر نشدهاست؛ اما در کتابهای دیگری که به عنوان منابع موثق از آنها استفادهشده، به بیان آنها پرداخته شدهاست. در این پژوهش برای شرح وقایع از روش توصیفی-مقایسهای استفاده شدهاست.بگونهای که به بیان شباهتها و تفاوتها پرداخته شده و سپس به تحلیل آن واقعه پرداخته شدهاست.
×پیشینهموضوع
آثار متعددی برای اطلاع از چگونگی جریان حمله مغول و بیان کشتار آنها در سراسر دنیا وجود دارد که به پاره ای از منابع معتبر آن اشاره میشود؛ از جمله عطاءالملکجوینی در کتاب تاریخجهانگشا طی دو جلد به حوادث و وقایع عصر مغول پرداختهاست. عباساقبالآشتیانی در کتاب تاریخ عصر مغول، منوچهرمرتضوی در مسائلعصرایلخانان، ادواردبرون در تاریخ-ادبیاتایران، خواندمیر در حبیبالسیر، دکترشیرینبیانی در زندرایرانعصرمغول، حافظابرو در مجمعالتوارخ، محمدبنعلی-شبانکارهای در مجمعالانساب، شهابالدینعبدااللهشیرازی معروف به وصافالحضره در تاریخ وصاف، علمداری در کتاب چراایرانعقب ماندوغرب پیشرفت؟، دانشنامهجهاناسلام، پلپلیو در تاریخسریایران،هریک برآن بودهاند تا با روشی مستند و تاریخنگارانه به وقایع عصر مغولان بپردازند. ازسویی تاریخجهانگشا هم بطور مستقل زمینه انجام مقالات مختلفی بودهاست که به چند نمونه اشاره میشود.
فقیهی - 1394 - در مقالهای به بررسی وضعیت مغولان و تاثیر وضعیت اجتماعی برشگردهای نویسندگی عطاءالملکجوینی پرداختهاست و ازاین منظر تاریخجهانگشا را کاویدهاست. علیخانی و بزرگ بیگدلی هم در مقالهای به بررسی نمودهای برجسته هویتیابیملی در تاریخجهانگشا پرداخته و وضعیت اجتماعی دوران مغول را براساس اثر جوینی کاویدهاند. سلیمانی هم در مقالهای وضعیت روحی نویسنده جهانگشا را بررسی کرده و به علل و زمینههای دلتنگی جوینی پرداختهاست. اما تا-کنون در هیچ نوشتاری به مقایسه حوادث، اتفاقات و شخصیتهای کتاب تاریخجهانگشا را با سایر کتبتاریخی پرداخته نشده است. این نوشتار میکوشد وقایع، حوادث و شخصیتهای دوران مغول را در کتاب تاریخجهانگشا با سایر کتابهای ×حوادث عصرمغولمقایسه کند؛ تا میزان ثقه بودن این تاریخ را بکاود
.2×بحثاصلی
علاءالدین در سال 623 هجریقمری در جوین خراسان متولد شد. او از خاندان بزرگ صاحبدیوانجوینی بود. عطاءالملک از جوانی وارد کارهای دیوانی شد و به خدمت ارغون حکمران خراسان درآمد. وی دوبار به همراهحکمرانخراسان به پایتخت مغولستان سفر کرد. در این سفرها با احوال مغولان آشنایی پیدا کرد و در همین مسافرتها شروع به نوشتن کتابی با موضوع فتوحات مغولان کرد که به تاریخجهانگشا شهرت دارد. جوینی در این کتاب در ظاهر فتوحات و دلاوری های مغولان را ثبت کرده؛اما بسیاری از قتلها، غارتها و ناجوانمردیهاو بیوفاییهای مغولان را به تصویر کشیدهاست. در ادامه با توجه به تاریخ جهانگشا به میزان ثقه بودن متون کتب معتبری مانند تاریخمغول و مسائلعصرایلخانان پی بردهشود و با تفکیک مسائل مشابه در این منابع، تفاوتها و حتی اشارهبه وقایعی که در یکی از این منابع ذکر نشده، میتوان به نتایجی-
×ارزشمند دستیافت.
.1.2ذکر وقایع مشترک تاریخجهانگشا با سایر تواریخ
ذکر خروج چنگیز :در تاریخجهانگشا نام اصلی چنگیز یعنی تموچین ذکر شدهاست. سپس به معرفی پدر و اجداد وی که از رؤسای قبیلهقیات،بعنوان معروفترین قبیلهمغولپرداختهشده.همچنین به از دستدادن پدر چنگیز در کودکیاش و نیز از رنج و مشکلات وی پس از ازدست رفتن پدرش پرداخته می شود. - ر.ک:جوینی، 1389، ج . - 152-151 :1 می توان گفت مجوعهاین عوامل که در دوران کودکی چنگیز رخ داده، سبب می شود چنگیز مردی محکم و قوی شود و بعدها بتواند امپراطوری بزرگی را بهوجود بیاورد.از سویی مشکلات بسیار چنگیز و از سوی دیگر نوع تربیت سختگیرانه ×مادرش، از او مردی خشن و نترس ساخت تا آنجا در دوران کودکی برادر خود را می کشد. - ر.ک:بیانی، - 50-51 :1388 در کتاب تاریخمغول که در شمار کتب معتبر تاریخ عصر ترکان است هم به عینه با همین ویژگیها و مشخصات از چنگیز یاد میشود: »چنگیزخان که اصل اسم مغولی او تموچین است در حدود سال 549 هجری در مغولستان تولد یافته و پدرش ×یسوکای بهادر رییس و خان قبیله قیات از قبایل مغول بوده است« - آشتیانی، - 15 :1388
