بخشی از مقاله
چکیده
تاریخ پدیدهای پویااز حوادث، پیشامدها، تغییرات در ابعاد مختلف بشری است که با وجود تاریخنگار امکان ثبت و وصف وجوه گوناگون و احوال بشری را در عرصههای مختلف امکانپذیر میسازد.عطاءالملکجوینی - - 623-681 هم تاریخنگاری است که با قلمیگیرا به ذکر حوادث عصر مغول پرداختهاست. شرایط حاکم بر فضای جامعه از یکسو و از سوی دیگر قریحه و ذوق ادبی نویسنده، کتاب تاریخجهانگشا را اثری تاریخی-ادبی میسازد. این نوشتار بر آن است تا حوادث عصر مغول و شخصیتهای برجسته این قوم را به شیوهای توصیفی-تحلیلی براساس پارهای از کتابهای تاریخی با تاریخ-جهانگشای جوینی مقایسه و بررسی کند. یافتهها نشانمیدهندکه پارهای از حوادث تاریخی بهویژه در آغاز حمله و شروع حکومت مغولان در تاریخجهانگشا با سایر کتب تاریخی یکسان آمدهاست، درحالیکه در پارهای از موارد خصوصاً بعد از استیلای مغولان درباره مسائل مذهبی و دینی و نیز هوسرانیهای حاکمان مغول سکوت کردهاست؛ ازاینروی برای شناخت ×جامعی از مسائل عصر مغول وجود سایر کتب تاریخی روزگار خود و تاریخمعاصر را ضروری میسازد
واژگان کلیدی: تاریخنگار، تاریخمغول، مسائلعصرایلخانان، تاریخجهانگشا و عطاءالملکجوینی
.1مقدمه
نگاهها و نظرات نسبت به عطاءالملکجوینی و تاریخش متفاوت است. برخی او را متمایل به مغول میدانند و برخی دیگر شرایط زندگی وی را در میان دربار و مغولان در نظر میگیرند و بر این عقیدهاند که در آن شرایط بیان چنین مسائلی از مغول بسیار مشکل و خطرناک بوده تا حدی که امکان داشت منجر به کشته شدن فرد شود. در این نوشتار به منظور تایید کتابB های تاریخ مغول و مسائل عصر ایلخانان در مقایسه با کتاب - تاریخ جهانگشا - بررسیهایی صورت گرفت که در راستای رسیدن به مقصود از کتاب های دیگری نیز استفادهشدهاست. در مقایسهاین کتابها با - تاریخجهانگشا - به شباهتها و تفاوت-های کلی و جزیی که دربارهی واقعهای گفته شده برمیخوریم و در پارهای از موارد به وقایعی میرسیم که در کتاب - تاریخ-جهانگشا - اصلا ذکر نشدهاست؛ اما در کتابهای دیگری که به عنوان منابع موثق از آنها استفادهشده، به بیان آنها پرداخته شدهاست. در این پژوهش برای شرح وقایع از روش توصیفی-مقایسهای استفاده شدهاست.بگونهای که به بیان شباهتها و تفاوتها پرداخته شده و سپس به تحلیل آن واقعه پرداخته شدهاست.
پیشینه موضوع
آثار متعددی برای اطلاع از چگونگی جریان حمله مغول و بیان کشتار آنها در سراسر دنیا وجود دارد که به پاره ای از منابع معتبر آن اشاره میشود؛ از جمله عطاءالملکجوینی در کتاب تاریخجهانگشا طی دو جلد به حوادث و وقایع عصر مغول پرداختهاست. عباساقبالآشتیانی در کتاب تاریخ عصر مغول، منوچهرمرتضوی در مسائلعصرایلخانان، ادواردبرون در تاریخ-ادبیاتایران، خواندمیر در حبیبالسیر، دکترشیرینبیانی در زندرایرانعصرمغول، حافظابرو در مجمعالتوارخ، محمدبنعلی-شبانکارهای در مجمعالانساب، شهابالدینعبدااللهشیرازی معروف به وصافالحضره در تاریخ وصاف، علمداری در کتاب چراایرانعقب ماندوغرب پیشرفت؟، دانشنامهجهاناسلام، پلپلیو در تاریخسریایران،هریک برآن بودهاند تا با روشی مستند و تاریخنگارانه به وقایع عصر مغولان بپردازند. ازسویی تاریخجهانگشا هم بطور مستقل زمینه انجام مقالات مختلفی بودهاست که به چند نمونه اشاره میشود.فقیهی - 1394 -
در مقالهای به بررسی وضعیت مغولان و تاثیر وضعیت اجتماعی برشگردهای نویسندگی عطاءالملکجوینی پرداختهاست و ازاین منظر تاریخجهانگشا را کاویدهاست. علیخانی و بزرگ بیگدلی هم در مقالهای به بررسی نمودهای برجسته هویتیابیملی در تاریخجهانگشا پرداخته و وضعیت اجتماعی دوران مغول را براساس اثر جوینی کاویدهاند. سلیمانی هم در مقالهای وضعیت روحی نویسنده جهانگشا را بررسی کرده و به علل و زمینههای دلتنگی جوینی پرداختهاست. اما تا-کنون در هیچ نوشتاری به مقایسه حوادث، اتفاقات و شخصیتهای کتاب تاریخجهانگشا را با سایر کتبتاریخی پرداختهنشده-است. این نوشتار میکوشد وقایع، حوادث و شخصیتهای دوران مغول را در کتاب تاریخجهانگشا با سایر کتابهای ×حوادث عصرمغولمقایسه کند؛ تا میزان ثقه بودن این تاریخ را بکاود
.2بحثاصلی
علاءالدین در سال 623 هجریقمری در جوین خراسان متولد شد. او از خاندان بزرگ صاحبدیوانجوینی بود. عطاءالملک از جوانی وارد کارهای دیوانی شد و به خدمت ارغون حکمران خراسان درآمد. وی دوبار به همراهحکمرانخراسان به پایتخت مغولستان سفر کرد. در این سفرها با احوال مغولان آشنایی پیدا کرد و در همین مسافرتها شروع به نوشتن کتابی با موضوع فتوحات مغولان کرد که به تاریخجهانگشا شهرت دارد. جوینی در این کتاب در ظاهر فتوحات و دلاوری های مغولان را ثبت کرده؛اما بسیاری از قتلها، غارتها و ناجوانمردیهاو بیوفاییهای مغولان را به تصویر کشیدهاست. در ادامه با توجه به تاریخ جهانگشا به میزان ثقه بودن متون کتب معتبری مانند تاریخمغول و مسائلعصرایلخانان پی بردهشود و با تفکیک مسائل مشابه در این منابع، تفاوتها و حتی اشارهبه وقایعی که در یکی از این منابع ذکر نشده، میتوان به نتایجی-ارزشمند دستیافت.
.1,2ذکر وقایع مشترک تاریخجهانگشا با سایر تواریخ
ذکر خروج چنگیز :در تاریخجهانگشا نام اصلی چنگیز یعنی تموچین ذکر شدهاست. سپس به معرفی پدر و اجداد وی که از رؤسای قبیلهقیات،بعنوان معروفترین قبیلهمغولپرداختهشده.همچنین به از دستدادن پدر چنگیز در کودکیاش و نیز از رنج و ×مشکلات وی پس از ازدست رفتن پدرش پرداخته می شود. - ر.ک:جوینی، 1389، ج . - 152-151 :1می توان گفت مجوعهاین عوامل که در دوران کودکی چنگیز رخ داده، سبب می شود چنگیز مردی محکم و قوی شود و بعدها بتواند امپراطوری بزرگی را بهوجود بیاورد.از سویی مشکلات بسیار چنگیز و از سوی دیگر نوع تربیت سختگیرانه ×مادرش، از او مردی خشن و نترس ساخت تا آنجا در دوران کودکی برادر خود را می کشد. - ر.ک:بیانی، - 50-51 :1388در کتاب تاریخمغول که در شمار کتب معتبر تاریخ عصر ترکان است هم به عینه با همین ویژگیها و مشخصات از چنگیز یاد میشود: »چنگیزخان که اصل اسم مغولی او تموچین است در حدود سال 549 هجری در مغولستان تولد یافته و پدرش ×یسوکای بهادر رییس و خان قبیله قیات از قبایل مغول بوده است« - آشتیانی، - 15 :1388
