بخشی از مقاله
چکیده
ایثار و شهادت به عنوان والاترین ارزشهای انسانی در دین مبین اسلام مد نظر بوده و پیوسته بر آن تأکید شده است. این مفهوم ﮊرف در طول تاریخ همواره سر نوشت بشر را تعیین کرده و او را از انحطاط معنوی نجات داده است. در فرهنگ غنی اسلامی، توجه به این مفاهیم همواره رایج بوده و پس از انقلاب اسلامی و در هشت سال دفاع مقدس به اوج خود رسید. اهمیت والای این امر، لزوم توجه به آن را در جامعهی امروز که با مفاهیمی چون جهانی شدن و در هم آمیختن فرهنگها و حتی تهاجم و شبیخون فرهنگی همراه است، نشان میدهد در این بین کودکان به عنوان آیندهسازان فردای بشر، نیازمند آشنایی با این مفاهیم و حتی میل به تحقق آن در جهت ساختن جامعهای آزاد و اسلامیاند .شیوههای ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان عموماﹰ بر روش اسوهسازی و الگوبرداری و نیز آسانسازی و داستانگویی استوار است.
آنچه امروز بیش از هر چیز نیازمند آن هستیم، انگیزههای ایثارگرانهی مستمر، مداوم، آگاهانه، هدفمند و رشد یافته است.در واقع آدمی جزبا رشد انگیزه، پرورش و لذت بردن از پیامدهای ارزنده آن نمیتواند به مرحلهی ایثارگری برسد.دستیابی به فرهنگ پرارزش ایثار و شهادت و گسترش آن به هماهنگی تمام مجموعهای تاثیرگذار و استفادهی بهینه از ابزارهای فرهنگساز جامعه نیاز دارد. »نهاد خانواده« به عنوان اولین و مهمترین پایگاه شکلگیری شخصیت و بخش تربیتی و از سویی »وسایل ارتباط جمعی« به عنوان دومین دسته از عوامل تاثیر گذار فرهنگی در ساخت و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در تمام لایه های اجتماع و نیز »مراکز آموزشی« با رفتارهای صادقانه و محبت آمیز و منطقی و فضاسازی هدفمند محیط، قادرند در زمینههای آمادگی جهت پذیرش، فرهنگ ارزشمند ایثار و شهادت را در بین کودکان فراهم نمایند.
کلید واﮊهها: ایثار، شهادت، کودکان، خانواده، فرهنگ، الگو
مقدمه :
پژوهش در متون و منابع مربوط به ادبیات مذهبی درباره ی شهادت و ایثار ،حکایت از توجه و نگرش دین مقدس اسلام به چنین مقوله هایی به مثابه ی یکی از ارزشهای دینی و برترین صفات عالی انسانی و اوج مکارم اخلاقی، دارد.١ایثار و شهادت به عنوان پدیدههای انسانی، اجتماعی و عرفانی و مرتبط با همهی شؤون زندگی شناخته میشود. این مفاهیم به دلیل فرا زمانی و فرا مکانی بودن و بخصوص طرح ویژه و برجستهی آن در فرهنگ اسلامی بسیار حائز اهمیتاند. بطوری که با مطالعهی تاریخ اسلام، قرآن، منابع دینی و مراحل مختلف تاریخی از عصر پیامبر اکرم - ص - تا انقلاب اسلامی، این مقولهها و نحوهی مواجهه با آنها را میتوان در متن فرهنگ اسلامی دریافت کرد. در طول تاریخ بشریت، انسانهایی بوده و هستند که از گرانقدرترین هدیهی الهی به ودیعت نهاده شده در کالبد آنها صرفنظر کرده، گوهر نفیس جان خود را در نهایت آگاهی و اخلاص با خالق خویش معامله کردند.
وسعت و پهنای این مفاهیم در طول زمان و امتداد آن در عصر حاضر با ظهور انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس با تبلور عینی مفاهیم یاد شده همراه بود .از آنجا که ظهور این انقلاب مقدس و ثبات نظام اجتماعی برآمده از آن مدیون ایثارگریها و شهادت انسانهایی بزرگ و الهی بوده بطوری که اوج این صفات در دفاع مقدس هشت سال بروز یافت. ضرورت توجه به آنها را در عصر کنونی که همراه با پدیدههایی چون: جهانی شدن، آمیختگی فرهنگها و هجمههای سهمگین فرهنگی در مغفول ماندن، بیاهمیت ساختن، زدودن و محو اینگونه مفاهیم ارزشمند و مترقی، میباشد، دو چندان میسازد.
در این فرایند طبیعی برای شکلگیری فرهنگی خاص، کودکان مقدم بر دیگر افراد جامعه، نسبت به موضوعات و عناصر تشکیل دهندهی آن فرهنگ و مسائل مطرح در آن نیاز اساسی به آشنایی داشته و سپس با آگاهی از آثار موجود در آن، انگیزه و تمایل لازم نسبت به آن فرهنگ، وجودشان را فرا میگیرد.آنگاه برای دستیابی و بهرهمندی از آنچه شناختهاند، دست به تلاش و کوشش خواهند زد. چنانچه اجتماعی بخواهد از آثار سازنده و دستاوردهای پیش برندهی فرهنگ ایثار و شهادت بهرهمند گردد، لازم استآگاهانه، هدفمند و برنامهریزی شده برای ایجاد و گسترش این فرهنگ تلاش کرده و هر یک از عوامل تاثیر گذار در این عرصه را به گونه ای چینش کند که در نهایت امر از کارکرد مناسب آنها به اهداف گرانقدر خویش نایل شود.لذا ضروری است به معرفی نهادهای موثر در این میدان و وظایفی که هر یک عهده دار ساخت و گسترش اینگونه فرهنگ می باشند،پرداخت و اهمیت و نقش هر یک را در این عرصه تشریح و تبیین کرد.عوامل مؤثر در پدید آیی و ترویج فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان:
١. خانواده
به تایید همهی روانشناسان و متخصصان علوم تربیتی، خانواده نخستین پایگاه شکلگیری شخصیت و باورهای آدمیان است. بدین سبب در نخستین بخش این جستار کوتاه، چگونگی تاثیرگذاری خانواده و نقش آن در پدید آیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت در بین کودکان ‐ در دوره های مختلف زندگی ‐ به اختصار بررسی میشود
١‐١.انعقاد نطفه و آغاز مسولیت والدین :
هر چند کار اصلی فرهنگ سازی و تربیت هدفمند فرزندان پس از تولد آنها و به ویژه از هنگامی که آنان عقلی کافی برای دریافت پیامهای پرورشی را دارا شدند آغاز میشود، لیکن مسولیت پدر و مادر پیش از آن و حتی پیش از دوران جنینی کودک، یعنی زمان انعقاد نطفه، شروع خواهد شد. »چنانچه زوجین قبل از فرزنددارشدن، شرایط روحی، اخلاقی و معنوی مناسبی کسب کنند و با استفاده از روزی حلال مقدمات پاکیزگی روح را فراهم نمایند و در زمان انعقاد نطفه دارای ویژگیهایی نظیر آرامش روانی و طهارت جسمی و روحی، اندیشهای پاک، انگیزه الهی داشتن فرزندی صالح، متذکر به یاد و نام خدا و ملتزم به خواندن نماز شب زفاف باشند به طور یقین بخشی از وظایف والدین قبل از تولد تحقق مییابد...« - محمودیان، ١٣٨٣: ١١٨ - در همین راستا از امام رضا علیهالسلام نقل شده که فرمود »:چون عروس را آوردند موی پیشانی او را بگیر و رو به قبله بگو خداوندا ! امانت خویش را دریافت کردم ،به مقتضای زناشویی او را حلال کردم
