بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه خوشه های صنعتی، نقش محوری و بارزی را در سیاست های اقتصادی و صنعتی کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه ایفا می نمایند. خوشه ها می توانند به عنوان یک ابزار رقابتی برای شبکه سازی در نظر گرفته شوند که نه تنها دستیابی به استراتژی های توسعه ی منطقه ای را تسهیل می کنند، بلکه شرکت ها را برای دستیابی به رقابت پذیری در بازارهای جهانی قادر می سازند. بررسی خوشه های کسب وکار به منظور شتاب بخشیدن به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال از اهمیت خاصی برخوردار شده است. دولتها با تدابیر مختلفی همواره به فکر حمایت منطقی از این شرکتها برمیآیند تا رقابتپذیری آنها را به گونهای بالا ببرند که توان رقابت در بازارهای رقابتی دنیا را به دست آورند.
خوشههای صنعتی نوعی الگوی سازماندهی صنعتی است که طی دهه های اخیر به عنوان یکی از راهبردهای نوین توسعه منطقهای در ادبیات توسعهی صنعتی وارد شده است. ایجاد خوشههای صنعتی به خصوص در کشورهایی که از انبوه بنگاههای کوچک و متوسط برخوردارند اثربخشی زیادی در ارتقای توانمندی های صنعتی و فناوری داشته است. توجه و شناسایی ظرفیت های منطقهای شکل دهی خوشههای صنعتی گامی مهم در جهت توسعهی منطقهای و پیشرفت صنعتی کشورها به شمار می رود. در این مقاله به اهمیت بنگاههای کوچک و متوسط در اقتصاد، خوشههای صنعتی و در نهایت به ضرورت خوشه سازی بنگاههای کوچک و متوسط پرداخته خواهد شد.
کلیدواژه: خوشه سازی، استراتژیک، کسب و کار، کوچک و متوسط
-1 مقدمه
در دنیای امروز شتاب تغییرات به حدی است که هر شرکتی به ناچار برای بقا بایستی خود را با این تغییرات تطبیق دهد. در این میان شرکتهای کوچک و متوسط به دلیل ماهیت و طبیعت کوچک خود به آسانی امکان تغییر و تطابق با محیط را دارند. لذا با اقدام صحیح و به موقع میتوانند به شرکتهای موفق و پیشرو تبدیل شوند. از سوی دیگر کوچک بودن این شرکتها مشکلاتی را برای آنان ایجاد میکند که از طبیعت آنها ناشی میشود. در صورتی که برای این مشکلات چارهاندیشی نشود، این شرکتها نمیتوانند به ایفای نقش اساسی خود در رشد و توسعه بپردازند. بنابراین بایستی در جهت رفع مشکلات این شرکتها گام برداشت.
یکی از راهکارهایی که برای این مورد به اجرا گذاشته شده است، ایجاد پیوند در بین شرکتهای کوچک و متوسط به صورت خوشه میباشد. با ایجاد خوشه در بین شرکتهای کوچک و متوسط، این شرکتها میتوانند از مزایای شرکتهای بزرگ برخوردار شوند و بر بسیاری از مشکلات موجود فائق آیند. لذا خوشه سازی را میتوان به عنوان یک راهکار اساسی در رفع مشکلات و توسعهی صنایع کوچک و متوسط عنوان کرد.خوشهها به مجاورت جغرافیایی گروهی از شرکتهای دارای پیوندهای متقابل، نهادها و مؤسسات مرتبط با آنها اطلاق میشود که در زمینهای خاص به دلیل وجود اشتراکات در بین آنها و در جهت تکمیل فعالیتهای یکدیگر باهم به فعالیت پرداخته و ارتباط برقرار میکنند - آندرسون و دیگران، . - 1388
به طور تجربی، خوشهبندی میتواند به طور قانونی برای یک دامنه بسیار وسیع و متنوعی از صنایع در جهان بهکاربرده شود - آلبو3، . - 1997 مطابق با ادبیات نوشتههای اقتصادی، خوشه گروههایی از شرکتها هستند در یک مکان جغرافیایی که دارای سیستم تولیدی هستند که میتواند عمودی یا افقی باشد. شرکتهایی که در خوشه وجود دارند به طور بالقوه ای به علت مزیتهای یک جا بودن نظیر شبکهها، دانش خارجی، تغییرپذیری سرمایه انسانی و غیره، بهره ورتر از دیگر شرکتها هستند - مدسن4 و دیگران، . - 2002 خوشهها یا تمرکز جغرافیایی شرکتها و واحدهای فرعی درگیر در همان منطقه میتواند منافع مختلفی را برای شرکتهای کوچک از صرفهجوییهای اقتصادی تا منافع اقدام مشترک ایجاد نماید.
مدل خوشه بر به هم پیوستگی داخلی تاکید میکند که بدان وسیله ماحصل خوشه به وسیلهی همکاری شرکتهای محلی، انجمنهای محلی و سرمایه اجتماعی محلی افزایش مییابد - ندوی5 و بارینتوس6، . - 2004 رقابت در یک منطقهی خاص موجب ایجاد انگیزههایی برای تقلید از یکدیگر و انتقال موفقترین روشهای توسعه و در نتیجهی آن، فعالیتهای نوآورانه ترقی میکند و در نهایت سبب میشود تا بنگاههایی که از موفقیت بیشتری برخوردار بوده و یا دارای نقاط قوت بیشتری هستند، از قدرت انتخاب و حق گزینش بیشتری در خصوص همکاری با سایر بنگاهها برخوردار شوند - پورتر7، . - 1998 خوشهها مزایای رقابتی و منافع اقتصادی را برای شرکتهای درگیر ایجاد میکند و در بعضی از موارد شرکتهای کوچک را قادر میسازد که بر شرایط نامناسب در ارتباط با مقیاس عملیاتی نسبتاً کم خود غلبه کنند - آلبو، . - 1997
-2 بنگاههای کوچک و متوسط
نگاهی به فعالیتهای بنگاههای کوچک و متوسط در کشورهای توسعهیافته یا در حال توسعه، بیانگر نوعی ارتباط تنگاتنگ و موثر میان پیشرفت اقتصادی- اجتماعی این کشورها با توسعهاین بنگاهها است. قابلیتهای چشمگیر بنگاههای کوچک و متوسط در تولید ثروت، اشتغالزایی، کاهش هزینه و رفع فقر،جایگاه ویژهای را برای آنان در برطرف کردن مشکلات اقتصادی کشورها ایجاد کرده است. یادآوری این نکته ضروری است که نظریههای نوین اقتصادی توسعه، به جای تمرکز بر مسائل کلان، توسعهی اقتصادی را معلول تکامل و تعامل نیروهای جامعه در جهت ایجاد فضای مناسب کسبوکار برای فعالیت بنگاههای اقتصادی کوچک و متوسط دانستهاند، به طوری که در دههی اخیر نظریههای اقتصادی تمرکز زیادی براین بنگاهها داشته و جهتگیری توسعه را از سطح کلان به سطح خرد انتقال دادهاند - آژیر، . - 1387
نگاهی به نظام اقتصادی و اجتماعی در بسیاری از کشورهای پیشرفته و نو توسعهیافتهی جهان نشان میدهد که ایجاد و حمایت از بنگاههای کوچک و متوسط یکی از اولویتهای اساسی در برنامههای توسعه فعالیتهای اقتصادی این کشورها است. این بنگاههای اقتصادی علیرغم آنکه به سرمایهگذاری کمتری نیاز دارند، بازدهی بیشتری داشته و در ایجاد اشتغال، ایجاد بستر مناسب برای نوآوری و اختراعات و افزایش صادرات این کشورها، نقش مهمی دارند. این واحدها در بسیاری از کشورهای در حال توسعه ضمن دستیابی به اهداف اصلی توسعه، نقش تعیینکنندهای در گسترش و تنوع تولیدات صنعتی دارند و در اهتمام به یک سری اهداف بنیادین همچون ایجاد اشتغال، ریشهکن کردن فقر، بهبود توزیع درآمد و برآوردن نیازهای اساسی کشورهای در حال توسعه، دارای نقش موثری هستند.
در بسیاری از کشورها این صنایع، تأمینکنندگان اصلی اشتغال جدید، مهد تحول و نوآوری و پیشرو در ابداع فناوریهای جدید بودهاند. از سوی دیگر این صنایع به دلیل ویژگیهای منحصربهفرد خود میتواند از جاذبههای فراوانی برای بخش خصوصی برخوردار باشد که این امر بسته به شرایط داخلی اقتصادی کشورها، قوانین و سیاستهای حمایتی در کشورهای مختلف به عنوان الگویی موفق برای توانمندسازی علمی و صنعتی معرفی شده است - تولایی و علیرضایی، . - 1388
-1-2 تعریف بنگاههای کوچک و متوسط
اگر چه موضوع صنایع کوچک و متوسط در سالهای اخیر با سرعتی فزاینده در حال تبدیل شدن به کانون توجه بسیاری از سیاستگذاران و پژوهشگران است، اما هنوز تعریف واحدی از آن در سطح بینالمللی ارائه نشده است. تعریفی که هر کشور ارائه میکند به شرایط اقتصادی وساختار صنعتی آن کشور بستگی دارد. برخی از شاخصهایی که معمولاً در تعریف صنایع کوچک و متوسط بکار می روند عبارتاند از:تعداد کارکنان، سرمایه، دارایی کل، حجم فروش و ظرفیتهای تولیدی. اما رایجترین شاخص برای تعریف صنایع کوچک و متوسط، استفادهاز تعداد کارکنان است. موسسه آمار اروپا بنگاههای کوچک و متوسط را به موسسههایی اطلاق میکند که کارکنان آن کمتر از 250 نفرباشند - افخمی و رضوی،. - 1381 در جدول زیر تعریف بنگاههای کوچک و متوسط و معیارهای آن در کشورهای مختلف آمده است:
