بخشی از مقاله
چکیده
رابطهء دانشجو با استاد نقش بسیاری در یادگیری دارد؛ زیرا تعلیم و تربیت در فضای روابط استاد و دانشجو صورت میگیرد، پس هرچه رابطه مناسبتر و منطقیتر باشد، یادگیری نیز بهتر خواهد بود. دراین تحقیق اهمیت رابطهء استاد و دانشجو، عوامل موثر بر رابطهء استاد و دانشجو و انواع رابطه استاد و دانشجو بررسی میشود. این تحقیق از نوع کتابخانهای است و به شیوه توصیف و تحلیل ارائه گشته است، نتایج تحقیق نشان داد که شیوهء اداره کلاس نقش مهمی در ایجاد رابطه استاد با دانشجو دارد، همچنین ویژگیهای شخصیتی استاد و دانشجو، نقش انکار ناپذیری در این زمینه دارد.
کلید واژه: رابطه، استاد، دانشجو، تعلیم، تربیت.
-1مقدمه
کسب لذت و موفقیت در زندگی از خواستههای فطری هر انسانی است، رابطهء مناسب و موثر داشتن با دیگران از ویژگیهای انسان موفق است که او را به این دو هدف؛ یعنی کسب لذت انسانی و موفقیت میرساند. یکی از سوالاتی که در برخورد با اشخاص موفق به ذهن می-رسد این است که چطورتوانستهاند اینقدرموفق باشند؟ یکی از روانشناسان چنین پاسخ داده است »: من از یک امتیاز بسیار مهم برخوردارم. بالا بودن کیفیت زندگی من به دلیل رابطهء فوق العاده ای است که با دیگران دارم. هرچه در زندگی دارم مدیون رابطهء متقابل با افرادی است که به راستی برای من اهمیت دارند. - «رابینز، - 439 :1382 از این سخن دو نکته برداشت میشود: اول آنکه رابطهء قوی داشتن سبب موفقیت و بالا بردن کیفیت زندگی میشود و دیگر آنکه در ارتباط برقرار کردن باید افرادی را که در تعالی و ارتقا انسان، اهمیت بیشتری دارند در اولویت قرار داد.
استاد در رابطه با فراگیران باید به مراقبت های نگرشی ومهارتیای از این قبیل توجه داشته باشد: پایین آوردن تن صدا،گوش دادن به فراگیران و جدّی گرفتن آن ها، لذت بردن ازشغل، قدردانی از منحصر به فرد بودن تمایلات صحیح، داشتن حس شوخ طبعی، احترام به علایق بیرونی فراگیران، درگیرکردن فراگیران، بهسازی به جای تکامل و در نهایت، مراقبت در نشست های کلاسی. - جین نلسون گلن، - 81 :1388 استاد نقش مهمی در ایجاد و تقویت ارتباط با فراگیران ایفا میکند، به گونه ای که برای مدیریت هیجانهای منفی اش در این رابطه باید استراتژی هایی داشته باشد؛ چنین استراتژی هایی میتواند شامل گفت وگو باخود - خودهمکلامی - ، تمرین،گفت وگو با یک دوست یاهمکار و تنفس عمیق باشد. - کیاروچی، - 248: 1388
1-1بیان مساله
در زندگی اجتماعی، انسان ناگزیر از ارتباط با دیگران است. رابطه داشتن با دیگر اعضای جامعه، در همهء گروهها و جوامع لازم است. اگر اعضا بتوانند ارتباط خوبی با دیگر اعضا برقرار کنند میتوانند به آرامش دست یابند و از طریق آرامش، موفقیت بیشتری کسب نمایند. از آنجا که ارتباط با دیگران یک هنر است که هر شخص میتواند آن را فراگیرد، با بررسی عوامل موثر بر رابطه میتوان به تقویت آن پرداخت.دراین مقاله ارتباط دانشجو و استاد بررسی می شود. برای انجام این تحقیق ابتدا کتابهای روانشناسی و تربیتی بررسی شد تا نظر روان-شناسان و متخصصان در مورد رابطه استاد و دانشجو روشن گردد. همچنین مقالاتی که در این زمینه نوشته شده بود مورد مطالعه قرار گرفت. در نهایت نگارنده ضمن توصیف و تحلیل نظریات آنان، در یک تقسیمبندی منطقی و شفاف، انواع رابطه استاد و دانشجو و کیفیت آن را شناسایی نمود .
3-1ضرورت تحقیق
»فقدان ارتباط ومناسبات با استاد ومعلم« یکی از مسائل ومشکلات دانشجویان شمرده شده است، در حالی که رابطهء استاد و دانشجو نقش بسیار مهمی در ایجاد فضای مناسب برای یادگیری دارد - اردبیلی، . - 32 : 1379 ارتباط اثربخش مستلزم آن است که یاد دهندگان آگاهی وشناخت کاملی ازشاگردان وموضوع درسی خویش داشته باشند.ارتباط ضعیف می تواندیادگیری ساده ترین و قابل فهم ترین موضوع درسی را مشکل ترسازد، در این مورد باید به خاطر داشت که هر چه فاصله یاددهی-یادگیری بین معلمان وشاگردان بیشترباشدارتباط ضعیف تر می شود. - اندرسون، - 76 :1386 چه بسا دانشجویانی که به دلیل رابطهء قوی با استاد توانستهاند به پیشرفتهای بیشتری دست-یابند و از سوی دیگر چه بسا رابطهء ضعیف یک دانشجو با استاد سبب شده است که یادگیری در کلاس کامل نشود. از این رو در این تحقیق بدین مساله پرداخته میشود، تا انواع رابطهها میان استاد و دانشجو شناسایی شود و راههای تقویت آن معلوم گردد.
4-1پیشینه تحقیق
در بارهء انواع رابطه استاد و دانشجو تا آنجا که نگارنده جستجو نمود، در ایران تحقیق و پژوهش مستقلی در قالب کتاب یا مقاله ارائه نشده است، اما در کتب روانشناسی به ویژه در "روانشناسی تربیتی" بدین مساله پرداخته شده است، از جمله در روانشناسی تربیتی علی اکبر سیف - 1394 - و نیز "روانشناسی تربیتی" نوشتهء پروین کدیور - . - 1385 تنها یک مقاله درین موضوع با عنوان "روابط معلم و دانشآموز" نوشته شده است که نوشتهء هایم گینات - - 1371 است. آنچه بیشتر مدّ نظر پژوهشگران و روانشناسان علوم تربیتی بوده است رابطهمعلّمء و دانشآموز بوده است. با توجه به آنکه رابطهء میان استاد و دانشجو شبیه رابطهءمعلّم و دانش آموز است در این تحقیق، از نظریات متخصصان در زمینهء رابطه معلم و دانشآموز در بخش مقدمات نظری تحقیق استفاده شده است.
-2بحث
2-2ارتباط دانشجو و استاد
رابطه استاد و دانشجو در فرهنگ اسلامی مورد توجه بسیار قرار گرفته است و به ویژه بر محترم شدن جایگاه معلم و استاد تاکید فراوان ست؛ امیرالمومنین،علی - ع - درنهج البلاغه میفرمایند: لاتجعلنﱠ ذَرَبَ لِسانِکَ علی مَن اَنطَقَک، وبَلاغَه َقَولِکَ علی مَنسَدﱠدَک.» :«باآن کس که تو را سخن آموخت به درشتی سخن مگو،و با کسی که راه نیکوسخن گفتن به توآموخت ،لاف بلاغت مزن. - «دشتی ، - 520 : 1391عنصرالمعالی در قابوسنامه میگوید:»از دو بیرون نبود: یا خود تو را بدین دانش نیاز افتد ازاتفاق روزگار و حوادثهای زمانه، باری به وقت نیاز از اسرار هر یکی آگاه باشی ،پس اگر نیازت نباشد و همچنین مهتر باشی که هستی ،مهتران را هم علم پیشه هادانستن لابُدَست« - کیکاووس بن اسکندر، - 181 :1362
او همچنین می گوید: پس اگر چنان که از پیشه ها چنین که فرمودم طالب علم باشی پرهیزگار و قانع و علم دوست و دنیادشمن و بردبار وخفیفروح و دیرخواب و زودخیز وحریص به کتابت ودرس ومتواضع وآگاه ازکار وحافظ و مکرﱢرکلام ومفحﱢصِ سِیَر و متجسّس اسرار و عالمدوست و متقرّب وباحرمت و در آموختن حریص و بی شرم و حق شناس استادخود. - همان، - 183 سعدی نیز بر اهمیت استاد تاکید کرده و گفته است:" جور استاد به از مهر پدر - سعدی شیرازی، - 214 : 1377سفارش به محترم شمردن استاد و معلم مطلبی است که در فرهنگ اسلامی و ملی ما بر آن سفارش شده است، اما در این مقاله به چند و چون آن پرداخته میشود.
3-2عوامل موثر بر ارتباط دانشجو و استاد
عوامل متعددی بر کمیّت و کیفیّت رابطهء استاد و دانشجو موثر هستند. رابطه استاد و دانشجو که بر»یادگیری« فراگیران تاثیر بسیار زیاد دارد، می تواند در زمینههای علمی، آموزشی، فرهنگی، تربیتی، عاطفی و یا حتی در زمینه مهارتهای زندگی باشد. در رابطه میان استاد و دانشجو چنانکه آشکار است هر دو طرف نقش دارند، اما به نظر میرسد با توجه با آنکه استاد مدیر و مدبّر کلاس است و در تمام زمینههای کلاسداری تصمیم میگیرد و با توجه به آنکه استاد جایگاه علمی و اجتماعی بالاتری دارد، نقش استاد در ایجاد و تقویت رابطه از دانشجو بیشتر است. بدین سبب ابتدا به نقش استاد در این زمینه پرداخته میشود.
1-3-2نقش استاد در رابطه با دانشجو
هرکلاس درس یک محیط اجتماعی است که در آن یاددهنده و یادگیرنده با یکدیگر به تعامل می پردازند. راهبردهای آموزشی معلم، ترکیبی است از ملاحظات نظری و ارزیابی ویژگی های هر یک از فراگیران به منظور ایجاد ارتباط مناسب با آن ها .توجه به موارد ذیل در برقراری ارتباط مناسب در کلاس موثر است:
