بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش باهدف درس پژوهی تسهیلکننده تفکر انتقادی در دانش آموزان انجام شد. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی-اسنادی است که با روش کتابخانهای و مروری بر منابع نظری مرتبط صورت گرفت؛ پس از تبیین مفاهیم و پیشینهی تحقیق، به بررسی درس پژوهی، مراحل درس پژوهی، فواید درس پژوهی، تاریخچه تفکر انتقادی، آثار سازندهی تفکر انتقادی و ارتباط درس پژوهی و تفکر انتقادی پرداخته شد.
نتایج این بررسی نشان داد درس پژوهی نوینترین شیوهی تدریس در کشورهای مطرح جهان است که شامل پنج مرحله بوده که هدف آن پرورش حرفهای معلم است. درس پژوهی توانمندسازی معلمان را در فرایند به سازی تدریجی و مستمر سناریوهای آموزش را تقویت میکند. در این شیوه سازماندهی فرصتهای یادگیری از طریق درس پژوهی بهویژه در برنامههای پرورش حرفهای معلمان برای فراهمسازی امکان فعال بودن، خلاقیت، گفتوگو، یادگیری و پژوهش مشارکتی سازنده است.
مقدمه
درس پژوهی الگوی عملی بازبینی مداوم الگوهای ذهنی و بازاندیشی مشارکتی عمل کارگزاران آموزشی و الگویی مؤثر برای بهبود مستمر آموزش در مدرسه محسوب میشود - استیگلر، . - 1390 مدل درس پژوهی، در حال حاضر نظر بسیاری از اندیشمندان حوزه آموزشوپرورش در جهان برای تحول بنیادی بدون صرف هزینههای سنگین به خود جلب کرده است. پیشینه پژوهشی در زمینه آموزش حین خدمت معلمان نشان میدهد که یکی از مؤثرترین عوامل در پرورش حرفهای معلمان، پژوهش خود آنان در کلاس درس و چگونگی ارتباطشان بادانش آموزان است - سرکارآرانی 1996و- 1998 یوشی موتو- 1986 1 ایمازو- 1996 2 فویو و کورلند - 1997 3 این عامل زمینه خود نوسازی و تداوم بهسازی فرآیند یاددهی - یادگیری و بهبود کیفیت آموزشی را برای معلمان فراهم میآورد.
- هاریس، جامیسون و راس4 - 1996 ادامس وهام - 1994 5 پژوهشهای بینالمللی اخیر در زمینه پرورش حرفهای معلمان بیشتر بر مدرسه و کلاس درس استوار است و میکوشد معلمان را بیشازپیش در تصمیمگیریهای مربوط به شیوههای بهبود کیفیت آموزشی مدارس مشارکت دهد - دارلینگ-هاموند- 1998 6 تیسن. - 1992 7 این آموزش، به معلمان کمک میکند تا در زمینه کسب شایستگیهای حرفهای در حین کار به بهسازی فکری خود نیز بپردازند و همواره به گسترش ارتباط و تعامل میان خویشتن و دانش آموزان در فرآیند یاددهی - یادگیری توجه جدی مبذول دارند - اسمایل- 1995 8 گریوز- 1999 9 تیکل. - 1987 10 بر اساس نظریههای فوق، یکی از راههایی که معلمان میتوانند در پرورش حرفهای خود از آن بهره بگیرند، شیوه یادگیری در حین عمل است.
- فیش- 1989 11 سچون- 1987 12 گریوز - 1990 کانسونن - 13 یافتههای پژوهشی سرکار آرانی نشان میدهد که درس پژوهی به گسترش فرهنگ یادگیری در مدارس یاری میرساند و محیطی را فراهم میسازد تا معلمان »از یکدیگر بیاموزند«، »دانش حرفهای خود را ارتقا دهند«، »در رفتار خود بازاندیشی کنند« و »در تحول مستمر مشارکت کنند« - سرکار آرانی، . - 1386 این شیوه علاوه بر تأثیرات فوق بر معلمان، تأثیرات فراوانی بر دانش آموزان نیز میگذارند ازجمله پرورش تفکر انتقادی در آنهاست که به عقیده انیس - 1991 - یکی از اهداف اساسی تعلیم و تربیت باید تربیت انسانهای متفکر باشد.
پیشرفت انسان در زمینه علمی،ادبی،هنری،اخلاقی و معنوی همه درنتیجه تفکر اندیشمندانه حاصل میشود و حل مشکلات زندگی اجتماعی و... در سایه تفکر و تعقل صورت میگیرد. این در حالی است که امروز متأسفانه به دلیل پیشرفتهای علوم و فنون و بر اساس بعضی از رویکردهای روانشناختی، مدارس توجه خود را بیشتر به انتقال اطلاعات و حقایق معطوف کرده و از تربیت انسانهای متفکر و خلاق فاصله گرفتهاند - شعبانی، . - 1382 در دنیای امروز تفکر انتقادی مهارتی ضروری است و گرچه تأکید بر این نوع تفکر قدمتی به طول تاریخ معرفت بشری دارد، ولی امروزه اهمیت آن بیشازپیش نمایان است.
این امر در کشور ما به دلیل سیل تهاجم فرهنگ غربی و نیاز به احیای فرهنگ اسلامی-ایرانی، اهمیتی چند برابر دارد و یکی از رسالتهای مهم مدارس، تجهیز دانشآموزان به مهارت تفکر انتقادی است. پژوهشها نشان میدهد که در کشور ما باوجود شعارهای فراوان، در عمل تلاشهای کمی برای پرورش تفکر انتقادی صورت میگیرد و قسمت عمدهی مشکلات مربوط به شیوهی تدریس و نگرش معلمان به این مسئله است - ملکی و حبیبی پور، . - 1386 آموزش تفکر انتقادی نیاز به آگاهیهای پایه و مهارتهای ویژهای دارد و نخستین گام در این راه، آشنا شدن با دیدگاههایی است که در مورد چیستی تفکر انتقادی و چگونگی آموزش آن وجود دارد. در میان متفکران، فیلسوفان، روان شناسان و پرورشکارانی که در حیطه تفکر انتقادی نظریاتی مطرح نمودهاند، توافق عمومی در تعریف تفکر انتقادی و نحوه تدریس آن وجود ندارد.
این عدم توافق حتی در استخدام واژگان نیز مشاهده میشود. ازنظر برخی محققان تفکر وقتی انتقادی است که متفکر بهدقت در تجزیهوتحلیل مباحث کوشش کند، به دنبال شواهد ارزشمند باشد و به قضاوتها و نتایج سالم برسد - انیس1، - 1985، اما ازنظر برخی دیگر فکری است مستدل و منطقی بهمنظور بررسی و تجدیدنظر عقاید، نظرات، اعمال و تصمیمگیری درباره آنها بر مبنای دلایل و شواهد مؤید آنها و نتایج درست و منطقی که پیامد آنها است - هاشمیان نژاد، . - 1380 در دنیای فعلی موضوع اساسی، تربیت انسانهایی است که بتوانند درست فکر کنند و برای روبرو شدن با تحولات شگفتانگیز قرن بیست و یکم بهطور فزایندهای مهارتهای تفکر را برای تصمیمگیری مناسب و حل مسائل پیچیده جامعه، کسب نمایند.
برنامههای مدارس باید با تغییراتی تأکید خود را بر روشهایی متمرکز کنند که دانش آموزان بهجای آموختن صرف، قابلیتهای چگونه آموختن را از طریق نظم فکری بیاموزند، زیرا در فرآیند اندیشهی منظم است که معرفت رشد مییابد و انسان احساس مفید بودن میکند. محیطهای آموزشی برای تحقق چنین اهدافی نقش اساسی دارند و باید آنچنان سازماندهی شوند که دانش آموزان را بهجای ذخیرهسازی حقایق علمی، درگیر مسئله کنند و با مسائل زندگی واقعی آنها در ارتباط باشند، زیرا روشهای ابتکاری منطبق بازندگی، موقعیتهای آموزشی را جذابتر و رغبت و تلاش دانش آموزان را در امر یادگیری چند برابر خواهد ساخت.
