بخشی از مقاله
تربيت بدنى و ورزش در مدارس
کودک از ابتداى ورود به‌دنياى مدرسه، پيوسته در اين تلاش است که به زندگى خوب، سالم و پرطراوت دست يابد. در تأمين اين نياز و تحقق چنين هدفي، بهر‌ه‌مندى دانش‌آموزان از امکانات ورزشي، در کنار ساير عوامل تربيتي، بسيار سازنده و مفيد خواهد بود و لذا معلمان آگاه تربيت‌بدنى مدارس، بايستى به آموزش صحيح تربيت‌بدنى به دانش‌آموزان همت گمارند و در اين راه از هيچ کوشش ثمربخشى دريغ ننمايند. کليه تلاش‌ها بايد در جهت توسعه آموزش تربيت‌بدنى و دانش نوين اين رشته در بين دانش‌آموزان باشد چرا که از گذشته‌هاى دور، اعتقاد ما بر اين است که “روح سالم در بدن سالم است”. پس چه بهتر که اين کار، از مدارس آغاز گرديده و به‌نحو صحيح و اصولى دنبال گردد.
روش‌هاى آموزش مهارت‌هاى ورزشى در مدارس
براى آموزش مهارت‌هاى ورزشي، روش‌هاى مختلفى بکار مى‌رود. اين روش‌ها با توجه به تأثير و شرکت حس‌هاى مختلف در يادگيري، در سه گروه به‌شرح زير تقسيم‌بندى مى‌گردند:
- روش تکلمى:
يکى از رايج‌ترين روش‌هاى آموزش مهارت‌ها يا شيوه اجراء يک فعاليت، استفاده از روش تکلمى است. در اين نوع شيوه، معلم مرحله به مرحله يا به‌طور خلاصه، چگونگى اجراء يک فعاليت در مراحل مختلف را فقط به‌وسيله زبان بازگو مى‌کند. او به‌عنوان يک وسيله کمکى اوليه، يادگيرنده را به آنچه در قالب عمل بايد پياده کند آگاهى مى‌دهد و در حقيقت يک تصوير کلى از فعاليت مورد نظر را در ذهن فرد به‌وجود مى‌آورد. در آموزش با اين روش، دانش‌آموزان مراحل مختلف حرکت‌ها را از طريق شنيدن و گوش دادن ياد مى‌گيرند.
- روش مشاهده‌اى:
يکى از مهم‌ترين و سودمند‌ترين راه‌هاى آموزش يک حرکت، نشان دادن آن به دانش‌آموزان است. نشان دادن مهارت يا حرکت معمولاً همراه با توضيح دادن است. نشان دادن حرکت به‌وسيله معلم يا دانش‌آموزان يا وسايل کمک‌آموزشى نظير فيلم و پوستر و عکس مى‌تواند انجام پذيرد. - روش احساس حرکت:
اين روش عبارت است از به‌وجود آوردن احساس حرکتى صحيح با هدايت کردن يک قسمت يا قسمت‌هاى مختلفى از بدن که در حرکت به‌کار گرفته مى‌شود. اين عمل به‌وسيلهٔ معلم يا فرد ماهرى انجام مى‌گيرد. در بسيارى از موارد ديده شده است که برخى از افراد تا زمانى‌که اين حس را پيدا نکرده‌اند، مهارت مربوطه را به‌خوبى انجام نمى‌دهند. به‌عنوان مثال اين عمل براى کسى که وزنه پرتاب مى‌کند و حرکت دست را در موقع پرتاب به‌خوبى نمى‌داند يا کسى که چگونگى پرتاب وزنه را ياد نمى‌گيرد بسيار قابل استفاده است. مورد استفادهٔ ديگر اين روش زمانى است که شخصى دچار نقص عضوى مثل کرى يا کورى باشد. معلم با هدايت کردن اجراء کنندگان حرکت، چگونگى انجام دادن آن را به‌وسيلهٔ به‌وجود آوردن احساس حرکت بدني، به فرد مى‌آموزد.
بهداشت و ايمنى در برنامه‌هاى ورزش مدارس
رعايت بهداشت و ايمنى از موارد مهمى است که در اجراء هر رشته ورزشي، از نظر حفظ سلامت دانش‌آموزان بايد به‌عمل آيد. ايمنى و حفظ بهداشت، خود به‌خود به‌دست نمى‌آيد و بايد ضمن تعليمات هر رشته ورزشي، مقررات ايمنى آن نيز تعليم داده شود. پس از آموزش مقررات ايمنى و بهداشتى رشته‌هاى ورزشي، بر مربيان لازم است که بر اجراء صحيح و کامل آن نظارت کنند تا همه افراد، تمامى توصيه‌ها را بدون کم و کاست رعايت نمايند.
اولين مسئوليت مربيان ورزش، انتخاب زمين و محوطه ورزشى مناسب از نظر حفظ سلامت دانش‌آموزان است. محوطه ورزشى بايد، داراى وسعت کافى بوده و از برجست
گى‌ها، موانع و اشيائى که براى سلامت افراد خطرناک است، عارى باشد.
مسئوليت بعدى مربى ورزش اين است که بر رعايت مقررات ايمنى هر رشته خاص از طرف شرکت‌کنندگان نظارت داشته باشد. نظارت و اجراء مقررات ايمنى از مهم‌ترين وظايف هر مربى ورزش به‌شمار مى‌رود. جو بازى بايد ملايم و دوستانه باشد و بر مربيان است که با تمام قدرت، از خشونت در بازى‌هاى ورزشى جلوگيرى کنند، زيرا خشونت در ورزش جائى ندارد.
شايان ذکر است، مقررات ايمنى رشته‌هاى ورزشى بايد در همه جا و در همه مدارس يکسان باشد و همه معلمان بايد در اين موارد هماهنگ عمل کنند. بهتر آن است که مقررات ايمني، در تابلوى اعلانات مدارس نصب گردند تا همواره در معرض ديد و مطالعه دانش‌آموزان قرار گيرد.
استراحت و تمدد اعصاب پس از فعاليت‌هاى ورزشى
استراحت از نظر حفظ سلامت و کارآئى بدن امر مهمى است که بايد به‌خصوص در مورد جوانان که فعاليت آنها بسيار زياد است، مورد توجه قرار گيرد. استراحت و تمدد اعصاب، موجب آرامش‌خاطر و رهائى از عصبانيت و ناراحتى‌هاى روحى است. تحقيقات اخير نشان داده است که عادت دادن دانش‌آموزان به استراحت و تمدد اعصاب، به يادگيرى و آموزش آنان کمک مى‌کند و اضطراب آنان را مى‌زدايد و به‌دقت و قدرت يادگيرى آنان مى‌افزايد. بنابراين لازم است، دانش‌آموزان به ارزش و اهميت استراحت و تمدد اعصاب آگاه شوند. استراحت بعد از هر فعاليت ورزشى بايد جزء عادات دانش‌آموزان قرار گيرد تا به نيرومندى و سلامت آنان لطمه وارد نشود. بايد توجه داشت که بدن از نظرى قواى ذهنى و جسمي، بعد از هر فعاليت به استراحت نياز دارد و هر عضو بدن که بيشتر
فعاليت کرده باشد، به‌همان نسبت به استراحت بيشترى نياز دارد. تمرينات زير به استراحت و تمدد اعصاب شما دانش‌آموزان عزيز، پس از فعاليت‌هاى زياد و خسته‌شدن، کمک مؤثرى مى‌نمايد:
۱. در هر نقطه‌اى که هستيد بدن را مانند شيئى که به آرامى به طرف زمين فرود مى‌آيد، با کمک دست‌ها روى زمين قرار دهيد و به‌راحتى بنشينيد.
۲. وقتى روى زمين نشستيد، پاها را به راحتى دراز کنيد و بدن را مانند شاخه‌اى که در اثر ورزش نسيم تکان مى‌خورد به آرامى به طرف راست و چپ به نوسان در آوريد.
۳. به آرامى دراز بکشيد و چشم‌هاى خود را ببنديد و به هيچ‌چيز فکر نکنيد.
۴. به پشت دراز بکشيد و فکر کنيد که پلک‌هاى چشم شما لحظه به لحظه سنگين‌تر و سنگين‌تر مى‌شود.
۵. به پشت بخوابيد و تصور کنيد که دست‌ها و پاهاى شما به سنگينى آهنى است که به آرامى به زمين فرو مى‌رود.
۶. به پشت دراز بکشيد و با شل کردن عضلات، بدن را با سنگينى روى زمين رها کنيد و فکر کنيد که کم‌کم داريد به زمين فرو مى‌رويد.
اگر موارد چهار به بعد را پس از حرکت و فعاليت‌هاى بدن با راحتى و بى‌خيالى (و به قول معروف با خارج بودن از اين دنيا) اجراء کنيد مسلماً به خواب عميقى هم فرو مى‌رويد. موارد بالا، هماهنگى قواى ذهنى و جسمى را براى تأمين استراحت و دستيابى به تمدد اعصاب و رفع خستگى پس از فعاليت‌هاى جسمى ثابت مى‌کند.
اثرات فيزيولوژيک ورزش بر بدن
اثر روی تغذیه و دستگاه گوارش
اثر روی سیستم عصبی
اثر روی دستگاه حرکتی
اثر در دستگاه تنفس
اثر در گردش خون
اثر روى تغذيه و دستگاه گوارش
انرژى لازم براى انجام ورزش از اکسيده شدن مواد غذائى که قسمت عمده آن از سوختن مواد قندى و چربى‌ها به‌دست مى‌آيد حاصل مى‌گردد که نتيجهٔ آن زياد شدن اشتها و خوردن غذاى بيشتر و بالاخره زيادتر شدن دفع مواد زائد بدن خواهد بود و در نتيجهٔ آن، فعاليت‌هاى غددى توسعه يافته، اشتها تحريک شده و عمل هضم تسريع مى‌شود. براى اشخاص خانه‌نشين و بى‌حرکت و افرادى که در اثر پرخورى خسته مى‌شوند، ورزش داراى اثرى نيکو است و نزد اين افراد عمل دفع فضولات سرعت مى‌يابد. نزد افراد در سنين مختلف پس از چند هفته تمرين ورزشي، کاهش مقدار کلسترول، اسيداوريک و اوره خون مشاهده شده است. هم‌چنين ادرار که عمل دفع اساسى فضولات را تأمين مى‌کند غليظ‌تر گرديده و مواد دفعى آن بيشتر شده است.
ورزش مانع جمع‌شدن مواد زائد در بدن مى‌گردد. چون معده و کبد و روده‌ها مى‌بايد پيوسته غذاى لازم را به عضلات برسانند و براى اين کار فعاليت مى‌کنند، سلول‌هاى تشکيل‌دهنده آنها هميشه شاداب و سالم باقى مى‌ماند. بالعکس در اشخاصى که بى‌حرکت هستند و حتى از راه رفتن هم دريغ مى‌ورزند، فضولات مواد غذائى به زحمت خارج مى‌شود و علاوه بر آن که سموم اين فضولات گاه از راه روده جذب بدن مى‌شود و در واقع يک نوع مسموميت مختصر و دائم ايجاد مى‌کند، پس از مدتى سبب گشادشدن معده و روده‌ها نيز مى‌گردد و کبد و ساير غدد مترشحه هاضمه نيز به
مناسبت کار زياد خسته و فرسوده مى‌شود و همه اين عوامل دست به‌دست هم داده، اختلال شديدى در دستگاه گوارش به‌وجود مى‌آورند. لازم به ياد‌آورى است که معده و روده و ساير قسمت‌هاى داخلى شکم به‌وسيله يک جدار عضلانى سفت و محکم که از عضلات مورب ساخته شده و از استخوان جناغ سينه تا بالاى زهار کشيده شده و روى شکم را پوشانيده است، با کمک يک عضله مدور داخلى به‌طور افقى اعضاء دستگاه گوارش را در وضع خود نگاه مى‌دارد. اين عضلات که به محکمى چوب و قدرت ارتجاعى شبيه به فنر هستند، مانع از آن مى‌شوند که محتويات شکم
جاى خود را تغيير دهند و به‌واسطه وزنى که دارند در حالت ايستادگى به طرف پائين متمايل شوند ولى گاه اتفاق مى‌افتد که اين عضلات ضعيف و نازک مى‌شوند و سلول‌هاى چربى جاى کمبود آن را پر مى‌کند و به اين ترتيب استحکام عضلات کم مى‌شود به‌طورى‌که ديگر نمى‌توانند مثل سابق جلو افتادگى احشاء را بگيرند و عوارض مختلفى مثل پائين افتادن معده و گاه بيرون آمدن روده از محل تقاطع عضلات پيدا مى‌شود.
بعضى از اشخاص تصور مى‌کنند که راه رفتن تنها مى‌تواند جايگزين ورزش‌هاى روزانه بشود، اين نظريه صحيح نيست و راه‌رفتن نمى‌تواند عضلات شکم را به‌کار وادارد. بديهى است که به هرحال راه رفتن بهتر از نشستن و خوابيدن است ولى اگر قرار بشود، کسى بخواهد در عين به‌دست آوردن سلامت کامل از تناسب اندام هم برخوردار شود بايد حتماً به تمرينات بدنى و ورزش‌هاى شکمى نيز بپردازد. افتادگى اعضاء دستگاه گوارش به شکل شديد آن خوشبختانه خيلى زياد نيست با اين حال در اشخاصى که فعاليت بدنى ندارند انواع خفيف آن فراوان است و اشخاص مبتلاء هميشه دچار نفخ معده و يبوست مزاج مى‌باشند. تنها راه علاج، تمرينات بدنى و شکمى خيلى کوتاه و سبک روزانه است که مى‌تواند اين عوارض را براى هميشه برطرف سازد. بديهى است اگر در عين حال، پيروى از رژيم غذايى رعايت شود بيمار خيلى زودتر بهبودى مى‌يابد.
مسلم است که ورزش براى اينکه داراى نتيجه رضايت‌بخشى باشد. بايد به‌وسيلهٔ اشخاصى که به‌حد کافى و به‌طور متنوع غذا مى‌خورند تمرين شود. در دوران محدوديت غذائى يا در مواردى که
غذاى شخص ناکافى باشد، توصيه مى‌شود که حتى‌المقدور از تمرينات ورزشى که سبب مصرف شدن کالرى خيلى زياد مى‌شود پرهيز گردد.
با توجه به آنچه گذشت، تأثير ورزش بر سلامت جسم و روان را به شرح زير مى‌توان خلاصه نمود:
۱. ازدياد حجم ريه‌ها
۲. کمک به دفع سموم بدن
۳. نظافت پوست و تأمين سلامت آن
۵. بهبود گردش خون
۶. ازدياد گلبول‌هاى قرمز و هموگلوبين خون
۷. تقويت کار قلب
۸. تقليل خطرات بروز بيمارى‌هاى قلب و عروق
۹. تسهيل خواب و استراحت در دنبال خستگى جسمي
۱۰. جلوگيرى از پرخونى احشاء
۱۱. کمک به هضم و جذب غذا
۱۲. تقويت دستگاه عضلانى - عصبى و تنظيم تعادل آن
۱۳. بهبود سلامت روان
اثر روى سيستم عصبى
ورزش عملى است ارادى و در عين حال که سبب تنظيم و درستى حرکات مى‌گردد، خونسردي، مهارت، نرمش و سرعت در کار را نيز باعث مى‌شود.
اثر روى دستگاه حرکتى
واضح‌ترين تأثير ورزش، زياد شدن قدرت عضلانى است. هيچ عضوى به اندازهٔ عضلات در نتيجه بى‌حرکتى و عدم فعاليت ناتوان نمى‌شود. کند بودن جريان خود در بافت‌هاى عضلانى اشخاصى که ورزش نمى‌کنند و تحرک کمترى دارند باعث مى‌گردد که ا
ز وزن عضلات بدن نسبت به وزن طبيعى به مقدار زياد کاسته شود. بدين ترتيب ۵۰ درصد وزن عضلانى بدن به ۳۰ تا ۳۵ درصد تنزل مى‌کند. در اين هنگام يک عدم تعادل در متابوليسم بافت‌هاى بدن پيدا مى‌شود بدين معنى که جاى عضلات از دست رفته را چربى و سلول‌هاى ناتوان پر مى‌کنند و منجر به چاقى مرضى و نرمى عضلات مى‌گردد. بعضى از اشخاص پس از اين که وزن عضلات آنها کاسته شد آن عضلات به همان حال باقى مى‌ماند و شخص لاغر و استخوانى مى‌گردد و در هر دو صورت يعنى چاقى و يا لاغرى زياد هر
دو، هم از نظر زيبائى و هم از نظر سلامت جسمانى عواقب نامطلوبى دارند.
افزايش نيروى عضلانى سبب تکميل و طبيعى شدن وضعيت بدن مى‌گردد و به‌همين سبب بهترين وسيله براى جلوگيرى از خميدگى ستون مهره‌ها به‌شمار مى‌رود. تقويت عضلانى شکم به‌وسيلهٔ ورزش براى اشخاص مبتلا به افتادگى شکم و سوءهاضمه مفيد و بهتر از بستن شکم‌بند مى‌باشد و حرکت مفاصل تسهيل مى‌گردد.
اثر در دستگاه تنفس
دستگاه تنفس که مأمور رسانيدن اکسيژن به بافت‌ها است، در حالت معمولى بدون اينکه شخص توجه داشته باشد، در هر تنفس نيم‌ليتر هوا داخل ريه او مى‌کند. يعنى در واقع از ظرفيت کلى ريه‌ها فقط حدود ۱۰/۱ آن به کار مى‌افتد و همين‌امر سبب مى‌شود که بسيارى از مواد زائد بدن که بايد به‌وسيلهٔ ترکيب شدن با اکسيژن خارج شوند در بدن باقى بماند. در هنگام ورزش احتياج فراوان به اکسيژن افزايش فوق‌العادهٔ تبادلات ريوى را ايجاب مى‌کند و اين کيفيت به‌صورت زياد شدن تعداد حرکات تنفسى و افزايش ظرفيت قفسه صدرى ظاهر مى‌شود. به‌عبارت ديگر در اثر ورزش تنفس عميق‌تر گشته، گازکربنيک و ساير سموم بدن سريع‌تر دفع مى‌گردند.
اثر در گردش خون
در اثر ورزش و حرکات عضلات، ضربان قلب بيشتر و قوى‌تر مى‌گردد. در نتيجه اکسيژن و غذاى بيشترى به بافت‌هاى بدن مى‌رسد و سبب تقويت آنها مى‌شود. به‌عقيدهٔ متخصصين قلب، ورزشى که به‌طور مرتب و صحيح انجام شود، باعث جلوگيرى از سکته‌هاى قلبى مى‌شود. به‌طورى که اشخاص فعال کمتر از اشخاص تنبل سکته مى‌کنند و در صورت بروز سکته زودتر خوب مى‌شوند.
تربيت‌بدنى ويژه دانش‌آموزان معلول
تربيت‌بدنى به‌عنوان يکى از ارکان اصلى آموزش و پرورش، با فراهم کردن زمينه‌هاى حرکتى و فعاليتى متنوع، مى‌تواند بسيارى از ناتوانى‌هاى دانش‌آموزان معلول را کاهش داده و يا بهبود بخشد. بازى و ورزش، توانائى و شوق يادگيرى را در دانش‌آموزان عقب‌مانده ذهنى و جسمي، ايجاد نموده و براى رفع خستگى و تقويت قواى آنان بسيار مؤثر است. افزون بر اين، ورزش موجب مى‌شود که اين افراد با ديگران آشنائى پيدا نموده و خود را با زندگي، با محيط و اجتماع سازگارى دهند.
تربيت‌بدنى براى معلولان ذهنى
بررسى روى گروه‌هاى مختلف عقب‌مانده ذهني، با توجه به هدف‌هاى تعليم و تربيت، نشان مى‌دهد که هر چه عقب‌ماندگى ذهنى بيشتر باشد، هدف‌هاى فيزيکى مهم‌تر است. در طرح و برنامه‌ريزى فعاليت‌ها، بايد سه مرحله فعاليتى در نظر گرفته شود. اين سه مرحله شامل: توسعه توانائى‌هاى حرکتى و پايه، توسعه آمادگى جسمانى و توسعه مهارت‌هاى تخصصى مى‌باشد. توسعه آمادگى جسمانى مهم‌ترين هدف تربيت‌بدنى براى عقب‌ماندگان ذهنى است. زيرا توسعه و پيشرفت قابليت‌هاى جسمانى براى عقب‌ماندگان ذهني، موقعيتى به‌وجود مى‌آورد که آنها بتوانند
بر شرايط محيطى خود از نظر فيزيکى غلبه کنند. از اين گذشته اين امر اشتياق و علاقهٔ بيشترى براى زندگى به آنها مى‌بخشد و سبب مى‌شود که اين افراد وظايف روزمرهٔ خود را با قدرت هر چه بيشتر انجام دهند.
افزايش قابليت‌هائى چون قدرت، سرعت، استقامت عضلاني، انعطاف‌پذيري، استقامت عمومى بدن (دستگاه گردش خون و تنفس)، تعادل و هماهنگي، سبب توسعهٔ قابليت‌هاى جسمانى اين افراد مى‌شود. همهٔ فعاليت‌هاى رقابتي، بازى‌هاى دو نفرى و گروهى مانند دوهاى امدادي، بازى‌هاى
امدادي، طناب‌بازي، بازى‌هاى با توپ و حرکت‌هاى ژيمناستيک مى‌توانند دستيابى به اين هدف را امکان‌پذير کنند.
تربيت‌بدنى براى معلولان جسمى
تنوع فعاليت‌هاى حرکتى و ورزشى در تربيت‌بدنى به اندازه‌اى است که مى‌تواند کليه نيازهاى
حرکتى معلولات جسمى را تأمين کند. چگونگى برنامه‌ريزى براى اين نوع افراد، شامل دو بخش عمده زير است:
۱. فعاليت‌هاى ورزشى مناسب براى معلولانى که معلوليت جسمى دارند:
اين گروه از معلولان کسانى هستند که بر اثر حوادثى مانند تصادفات، زلزله و غيره، عضو يا اندام‌هائى از بدن خود را از دست داده‌اند. براى اين گروه، به‌طور کلى فعاليت‌هائى در نظر گرفته مى‌شود که سبب افزايش قابليت‌هاى بدنى آنها در اندام‌هاى سالم مى‌شود. بالا رفتن قدرت عضلاني، استقامت عمومى بدن و سرعت از جمله قابليت‌هائى است که بايد براى اين نوع افراد در نظر گرفته شود. به‌همين دليل براى کسانى که دچار قطع عضو در اندام‌هاى بالائى هستند، انواع دوها، پرش‌ها، فعاليت‌هاى قدرتي، حرکت‌هاى ريتميک، فوتبال و شنا مناسب است. گذشته از آن بسکتبال، بدمينتون، تنيس روى ميز براى معلولانى که فقط يک دست خود را از دست داده‌اند بسيار مفيد و مناسب است. براى کسانى که نقص عضو در اندام‌هاى تحتانى دارند بازى‌هائى مانند
واليبال نشسته يا بازى‌هائى با استفاده از صندلى چر‌خ‌دار، بازى‌هائى چون بسکتبال، تنيس روى ميز، انواع پرتاب‌ها، مانند پرتاب وزنه و غيره، تيراندازي، فعاليت‌هاى مختلف با وزنه يا مسابقات رقابتى مانند ويلچررانى مناسب مى‌باشد. کسانى که از يک پا معلول هستند مى‌توانند با استفاده از وسيلهٔ کمکى مانند عصا يا پاى مصنوعى در اغلب فعاليت‌هاى ورزشى شرکت کنند.
۲. فعاليت‌هاى مناسب براى معلولانى که بر اثر اختلالات مغزي، دچار ناتوانى حرکتى شده‌اند:
در اندازه‌گيرى‌هاى قابليت‌هاى جسمانى اين افراد چنين نتيجه‌گيرى شده است که اين افراد ک
م و بيش از نظر حرکتى در بسيارى از قابليت‌هاى جسمانى دچار ناتوانى حرکتى هستند. اين نوع معلولان معمولاً در حرکت‌هاى ارادى دچار ضعف هستند. بسيارى از اين افراد به سبب کم‌تحرکى دچار ضعف عضلانى مى‌شوند. هم‌چنين در بسيارى از انواع اين نوع معلوليت‌ها، نارسائى ادراکى به خوبى مشاهده مى‌شود. مجموعهٔ اين عوامل سبب منزوى شدن اين نوع معلولان در جامعه مى‌شود. بنابراين فعاليت‌هاى مناسب براى اين گروه از معلولان فعاليت‌هائى هستند که شرکت آنها را در جمع ممکن کنند. حرکت‌هاى تعادلي، انواع بازى‌هاى با وسيله يا بدون وسيله و به شکل بسيار ساده، از آن جمله هستند.
آمادگى جسمانى در دانش‌آموزان
براى تدريس تربيت‌بدنى در مدارس همواره به معلمان تأکيد مى‌شود که سعى کنند فعاليت‌ها، متناسب با ويژگى‌ها و توانائى‌هاى جسمانى دانش‌آموزان باشد. براى اينکه معلمى بتواند بر اساس ويژگى‌ها و توانائى‌هاى دانش‌آموزان برنامه‌ريزى کند، بايد از آمادگى جسمانى آنان در سنين مختلف آگاهى داشته باشد. آمادگى جسمانى عبارت است از قدرت و استقامت موضعى (عضلاني) و عمومى (گردش خون و تنفس) يک فرد براى حداقل فعاليت با استفاده از کمترين انرژي، به‌عبارت ديگر آمادگى بدنى و ويژگى‌هاى يک فرد را که سبب مؤثر و مفيد بودن او در محيط مى‌شود، آمادگى جسمانى مى‌گويند.
پس از انجام دادن تست‌ها و اندازه‌گيرى آمادگى جسمانى افراد، معلم بايد دانش‌آموزان را بر حسب آمادگى جسمانى فرد ارزشيابى کند. به‌طور حتم در نخستين دورهٔ اندازه‌گيري، معلمان کمتر مى‌توانند به همهٔ توانائى‌هاى جسمانى دانش‌آموزان پى ببرند. اندازه‌گيرى‌هاى مراحل بعدى به معلم کمک مى‌کند که نتايج کلى را به‌دست آورد. گاهى نتيجهٔ بعضى از قابليت‌هاى جسمانى دانش‌آموز در همان مرحلهٔ اول تست و اندازه‌گيرى چنان ضعيف است که معلم مى‌تواند به آسانى اين افراد را در مقايسه با افراد عادى تشخيص دهد. بنابراين بايد در برنامه‌ريزى کلى دقت کامل به‌عمل آيد. براى اينکه برنامه‌هاى دقيق و متناسب با نيازهاى کودکان طرح‌ريزى شود، بايد سبب ضعف‌هاى بدنى را شناخت. گاهى سبب برخى از ضعف‌ها، وجود يک بيمارى است. گاهى وجود نقص‌هاى مختلف (پشت گرد، پاى صاف) مربوط به ساختمان بدن است و گاهى کمبود حرکت و تحرک افراد است که به مرور زمان نقص‌هاى بدنى و در نتيجه بعضى بيمارى‌ها را به‌دنبال دارد.
اگر وجود ضعف‌ها ناشى از بيمارى باشد، معلم بايد آن را با کمک و راهنمائى پزشک برطرف کند. البته تعداد اين‌گونه افراد در يک کلاس بسيار کم است با اين حال مربيان و معلمان بايد با دقت بيشترى آنها را زير نظر داشته باشند. اگر ضعف بدنى ناشى از نقص‌هاى موجود در ساختمان بدن باشد، معلم مى‌تواند ضعف‌هاى اين افراد را در کلاس حرکت‌هاى اصلاحى برطرف کند. هر قدر سن افرادى که در اين کلاس قرار مى‌گيرند کم باشد، برطرف کردن ضعف‌ها و متناسب شدن فرم بدنى
آنها آسان‌تر و زودتر انجام مى‌شود. نوع سوم کسانى هستند که فقط بر اثر کمبود تحرک، دچار ضعف مى‌شوند. کيفيت بدنى اين‌گونه افراد را مى‌توان با برنامه‌ريزى دقيق و تمرين‌هاى مختلف، در مدتى بسيار کوتاه بهبود بخشيد. لازم است که افراد، نوع ضعف بدنى خود را بدانند تا تمايل بيشترى نسبت به فعاليت‌هاى ورزشى و رفع آنها، نشان دهند.
مسابقات ورزشى در مدارس
اگر چه گنجاندن مسابقات ورزشى در برنامه‌هاى مدارس سابقه نسبتاً طولانى دارد ولى بايد اذعان کرد که آنچه تاکنون در اين زمينه اقدام شده، بيشتر مسابقات ورزشى پسران را مورد توجه قرار داده است، در صورتى که اين برنامه‌ها بايد براى تمام پسران و دختران تنظيم گرديده و همه آنان را در برگيرد.
معلمان ورزش و مربيان تربيت‌بدنى بايد به اين مسئله توجه داشته باشند که نتايج تربيتى بسيارى در ضمن اجراء مسابقات ورزشى عايد دانش‌آموزان خواهد شد. مسابقات ورزشى موجب مى‌شود که دانش‌آموزان، شخصيت فردى و استعداد ذاتى خود را بروز دهند و نيز در اثر برخورد جدى با يکديگر، فوايد اجتماعى با ارزشى بدست آورند. البته آثار غيرقابل ترديد جسمى و روحي، که از راه اجراء مسابقات ورزشى نصيب نسل جوان مى‌شود، به‌قدرى روشن و مسلم است که جاى بحثى باقى نمى‌گذارد. ذهن معلمان ورزش در اجراء مسابقات ورزشى بايد بر آموزش فنون و مهارت‌ها و رعايت مقررات و قواعد ورزش متمرکز گردد، تا دانش‌آموزان از هر جهت براى فعاليت‌هاى سالم ورزشى و حتى روبرو شدن با پيشامد‌ها و مشکلات زندگى و مقاومت در مقابل آنها آماده شوند. در مورد اجراء برنامه‌هاى مربوط به مسابقات ورزشى در مدارس، نکات چندى را بايستى بشرح زير مورد توجه قرار داد:
اولين گام در جهت رعايت ايمني، متناسب بودن فعاليت و مسابقه ورزشى با سن و سال و توانايى جسمى شرکت‌کنندگان است. بدين معنى که در نظر گرفتن رشته‌هاى سنگين ورزشى بدون توجه به قوا و وضع جسمانى شرکت‌کنندگان، افزون بر اينکه به حال آنان مفيد نخواهد بود، ضررهاى جسمى و روحى جبران ناپذيرى نيز به سلامت آنها وارد خواهد ساخت. نکته ديگر اين است که
معلم و مربى ورزش همواره بايد به خستگى شديد بدنى و روحى دانش‌آموزان در مسابقات ورزشى توجه داشته باشد و قبل از اينکه اين حالات به شرکت‌کنندگان و يا تعدادى از آنان دست دهد، از آن به شدت جلوگيرى کند.
معلم و مربى آگاه ورزش، از قبل براى شرکت‌کنندگان و دانش‌آموزان، اساس ايمنى هر رشته و مسابقه ورزشى را شرح مى‌دهد و آنان را به رعايت اصول ايمنى هر مسابقه مؤظف مى‌سازد.
البته نکته مهم ديگر از نظر ايمنى شرکت‌کنندگان در فعاليت‌ها و مسابقات ورزشي، در نظرگرفتن و بکار بردن وسايل مناسب ورزشي، حفظ ايمنى و سلامت دانش‌آموزان از نظر زمين‌ها و ميدان‌هاى بى‌خطر ورزشى است.
