بخشی از مقاله
چکیده
کودکان در هر جامعهای ، سرمایههای بزرگی در جهت رشد و ترقی آن جامعه محسوب می شوند، بنابراین باید تلاش کرد تا آنها مسیر آسیب پذیر کودکی را با کمترین خطر سپری کنند. محیط به عنوان یکی از عوامل موثر بر روحیه انسان باید به تفاوتهای افراد اهمیت دهد و پاسخگوی نیازهای متفاوت آنها باشد، بههمینخاطر باید سعی شود محیط با نیازهای اساسی روحی انسان هماهنگ گردد، شرایط خاص کودکان مبتلا به اوتیسم، طراحی محیطی مناسب، جهت کنترل رفتار و بهبود سلامت روانی آنها را میطلبد. جامعه معماری ایران محروم از هرگونه استاندارد و ضوابط ساختاری و فیزیکی برای مراکز مخصوص بیماری اوتیسم است، .فضاهای درمان و آموزشی مختص این کودکان به صورت تخصصی فقط در معدودی از کشورها نظیر آمریکا و آلمان به کار گرفته می شوند، و در ایران ساختمانی با استانداردهای مخصوص این کودکان، وجود ندارد.
از این رو هدف از این مقاله، مطالعه روی قشری از جامعه است که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته اند و همین طور به دست آوردن ضوابط و استانداردهای و باید و نبایدهای معماری در جهت ارتقای کیفیت زندگی کودک اوتیسم میباشد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر مطالعه و بررسی نمونه-های موردی بر روی چند مرکز آموزشی کودکان اوتیسم در جهان است و نتیجه حاصل از این پژوهش بیانگر این است که فضاهای آموزشی و توان بخشی برای کودکان اوتیسم باید دارای پتانسیلهای لازم بر پایه شناخت ویژگیهای روحی، روانی و رشد آنها بوده و وجود فضاهای متنوع با مبلمان خاص و رنگآمیزی های مناسب در فضاهای داخلی و خارجی باعث آموزش بهتر و کشف خلاقیت و کنترل اختلالات حسی در کودکان مبتلا به اوتیسم میشود.
مقدمه.
منظور از طرح و اجرای محیط مناسب برای کودکان ، فراهم نمودن بستر و عاملی مؤثر ، جهت تحقق قابلیت های بالقوه وجودی برای شناختن وجوه شخصیتی و جسمی و تأمین رشد کامل آنها است . به عبارت دیگر نقش محیط فیزیکی در رشد کودک را از یک سو به عنوان بستری برای شکل گیری قالب های فطری و طرح کلی ابعاد وجودی او و از سوی دیگر عاملی مؤثر برای پایه ریزی و گسترش داشته های ذهنی ، محتوای شناخت و مهارت های بدنی وی می توان در نظر گرفت.
محیط و بستر مناسب رشد کودکان شامل آن اماکن و مسیرهای ارتباطی است که علاوه بر برآورده ساختن مقاصد در نظر گرفته شده برای هر یک پاسخ گوی نیازهای وجودی کودکان در مراحل رشد بوده و با توانایی های آن ها نیز هماهنگ باشد. کودک برای رشد ، قبل از هر چیز به ارضاء عاطفی و احساس پیوند با محیط فیزیکی و اجتماعی خود نیازمند است . بنابراین مشخصه محیط مناسب ، وجود محرکها و انگیزه های لازم و منطبق با هر مرحله رشد کودک است. هنگام طراحی مفیدترین ترفند به منظور ایجاد پیوند عاطفی بین کودک و محیط و جلوگیری از روحیه ناخرسند در او ، در تمایلات جسمی و عاطفی کودکان در هر مرحله از رشد است.
مساله مهم دیگر که در حفظ پیوند کودک با محیط و ایجاد حس امنیت روانی برای او موثر است ، وضوح و خوانایی محیط برای کودک می باشد . محیطی که آن را به سهولت درک و تعبیر نماید ، بنابراین یکی دیگر از ویژگیهای محیط مناسب ، انطباق داشتن با توانایی شناختی و ادراکی کودکان است در عین حال که به گسترش طرحهای ذهنی و شناخت آنان یاری رسانده بروز خلاقیت را ممکن می سازد - جامعی، بالشزر، . - 1394 اوتیسم یکی از اختلالاتی است که در چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، در طبقه ی اختلالات فراگیر قرار می گیرد .آسیب در مهارتهای اجتماعی، مهارتهای ارتباطی و الگوهای رفتاری ، نقص در تفکر، احساس و هیجان از مهم ترین ویژگی های این اختلال است.
یکی از علتهای بروز آن ، اختلال در حواس پنج گانه ی کودک می باشد و کودک با انجام چنین رفتارهایی می خواهد نیازهای حسی خود را ارضا کند. که بر اساس نظریه ی کوگل - - 1999 یکی از شیوه های درمان آن می تواند آموزش کودکان در زمینه ی پاسخ به نشانه های چندگانه در محیط باشد. ه دف از این پژوهش توسعهی دانش طراحی در فضاهای آموزشی کودکان مبتلا به اوتیسم به منظور ارتقای کیفیت زندگی این افراد در آینده و جامعهیشان است.
اوتیسم: اوتیسم که در فارسی با معنی و مفهوم "درخودماندگی" نیز شناخته میشود، یک ناتوانی رشدی است که عموما در سه سال آغازین زندگی ظاهر میشود . این اختلال عصب -زیست شناختی به تقریب از هر پانصد نفر یک نفر را تحت تاثیر قرار میدهد - استون، . - 2000 اوتیسم یک نقص عملکردی مادامالعمر است و در حال حاضر هیچگونه معالجهای برای این بیماری وجود ندارد .از سوی دیگر بسیاری از کودکان مبتلا به اوتیسم میتوانند با تلاشهای آموزشی زود هنگام در یک محیط مناسب، رشد قابل ملاحظهای داشته باشند - ژاندر،. - 2005 افراد تحت تاثیر اوتیسم خصوصیاتی را در زمینه های زیر به نمایش میگذارند:
- عدم تعامل اجتماعی
- تاخیر در رشد یا فقدان کامل زبان کلامی
- پرخاشگری
- اختلال در خواب
- رفتارهایی نظیر کوبیدن سر
- نابهنجاری در پاسخ به محیط فیزیکی
کودکان اوتیسم در رفتار اجتماعی دارای مشکلات زیادی میباشند .این کودکان اغلب در تعامل با دیگران شکست می خورند .از تماس جسمانی فعالانه خودداری میورزند و همچنین از هرگونه تماس چشمی نیز خودداری میکنند .این کودکان نسبت به افراد دیگر بیتفاوت بوده و اغلب ترجیح میدهند که تنها باشند - مش و مارکلی، . - 1996 تقریبا 50 درصد از افراد اوتیستیک در سراسر عمرشان قادر به تکلم نیستند.
علاوه بر آن کودکانی که قادر به تکلم می شوند نابهنجاریهای تکلمی از خود نشان میدهند .تقریبا 85 درصد این افراد پژواک گویی دارند .تعدادی از کودکان اوتیستیک به طور غیرمعمولی گنجینه لغات بزرگی دارند اما قادر نیستند این کلمات را به صورت یک جمله معنی دار درآورند - کسری،. - 1993 یکی دیگراز مشکلات این کودکان بینظمیهای مربوط به خواب آنها است .خواب یک مولفه مهم درسلامتی محسوب می شود.
ابتلا به بیخوابی در کودکان مبتلا به اوتیسم هنوز مشخص نیست اما در هرحال خواب یک فاکتور ضروری برای رشد بازسازی بدن، بالا بردن توان سیستم ایمنی بدن، یکپارچه کردن حافظه و یادگیری است .درکودکان مبتلا به اوتیسم فشارهای ناشی از نارسایی خواب مشکلات رفتاری هنگام روز آنها را باعث میشود .مهمترین علت بینظمیهای خواب در کودکان مبتلا به اوتیسم تاثیرات محیطی میباشد - هاجدن، . - 1385 شناسایی شیوههای یادگیری متفاوت کودکان اوتیستیک به یافتن این مطلب میانجامد که بسیاری از آنها آموزندگان دیداری هستند بدین معنا که آنچه را که میبینند بهتر درک میکنند تا آنچه را که میشنوند .برای مثال یک کودک اوتیسم در قسمتهایی از آزمون که مهارتهای بینایی را اندازه میگیرد خیلی خوب عمل کرد.
اما نمرههای پایینی در خرده آزمون های زبان بدست آورد .بنابراین میتوان از ابزار دیداری به منظور فراهم آوردن ساختار و برنامهای استفاده کرد که در زندگی چنین کودکانی بسیار حائز اهمیت است - سلطانی، . - 1389 معماری برای کودکان اوتیسم :یکی از مهم ترین ویژگی های کودکان که در درک آنان از فضا موثر است، قوه تخیل است، ولی به دلیل این که این کودکان فاقد قوه تخیل یک کودک طبیعی هستند، ضرورت استفاده از عناصر و شکل های متنوع و گوناگون در فضاهای داخلی و خارجی قابل درک است؛ زیرا به این گونه قدرت تخیل بارور شده و به آنها اجازه پرواز و رشد می دهد و فضاها را برای آنها خوشایند و مطلوب می کند.
لازم به ذکر است که فضاها باید با استفاده از علم معماری به نحوی شکل گیرند که کودک بتواند در مراحل مختلف آموزشی و تفریحی گام به گام بعد از تجربه کردن از یک مرحله به مرحله دیگر برسد. در مفهوم کلی مراکز توانبخشی و نگهداری کودکان اوتیسم باید محیطی قابل انعطاف باشد؛ محیطی که فضاهای مشخصی برای بازی های فعال، آرام و گروه های آموزشی دارا باشد. برنامه فیزیکی مجموعه شامل فضاهای تفریحی و آموزشی ، آب درمانی، سوارکاری، زمین اسکیت، فضاهای بازی روباز، پیاده روی، باغ وحش و... است.
کلاس های آموزشی شامل کاردرمان ذهنی، توانبخشی، گفتاردرمانی، موسیقی درمانی، بازی درمانی، تئاتردرمانی و... می شود.فراموش نکنیم گرچه علل بیماری اوتیسم در کودکان هنوز ناشناخته است، اما با استفاده از علم معماری می توان به درمان این دسته از کودکان کمک کرد - روزنامهی جام جم، . - 1388 نظریه های معماری زیادی در خصوص تاثیر محیط بر رفتار کاربر بیان شده است.
دیزی و لاسول استفاده ی معمار از الگوی شناخت را مطرح می کنند تا رفتار کاربر را در یک فضا هدایت و دستکاری کنند. اگر ما به معنا یا ارزش شناختی یک عملکرد دقت کنیم، متوجه می شویم که چگونه یک کاربر محیط معماری خود را تفسیر می کند. بحث های طولانی در مورد مکانیسم های متفاوت وجود دارد که از طریق آنها معنای محیط معماری ادراک می شود. معماران از این مفهوم در طراحی فضا بهره می برند و از طریق شکل معنای خاصی را ایجاد می کنند تا رفتار کاربر را تحت تاثیر قرار دهند. معنا از موضوعات شناختی است که در فرهنگ های مختلف الگوی معماری ایجاد می کند.
کیفیت زندگی: بالاترین هدف توسعه و مدیریت شهری، بهبود کیفیت زندگی و خوشبختی شهروندان است؛ حال آنکه کیفیت زندگی مفهومی چندبعدی است و جنبه های مختلفی را در برمیگیرد .به طور کلی کیفیت زندگی شامل مسائل مادی و غیرمادی است .از بعد مادی، کیفیت زندگی نه تنها مقوله هایی چون استانداردهای زندگی، امکانات زیربنایی، تولید اقتصادی، اشتغال، قیمت ها، قانون و مانند این-ها را در بر میگیرد بلکه مواردی چون سلامتی، سرگرمی، اوقات فراغت، فرهنگ و هنر و مانند اینها نیز در همین مقوله می گنجند .در بعد مفاهیم غیرمادی، کیفیت زندگی شامل تجارب و دریافتهای شخصی افراد و بازخوردهای آنها در زندگی واقعی شان است.
