بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اهمیت فرد و خانواده و تأثیر به سزایی که در ابعاد مختلف جامعه دارند و با توجه به افزایش فاصله افراد در سطح خانواده و جامعه و مشکلات شرایط زندگی در دوران معاصر از جمله عدم گذران وقت کافی افراد با اعضای خانواده، پایین آمدن سطح ارتباطات و تعاملات افراد یک محله، عدم تامین نیازهای متنوع مردم، کاهش شادابی و سرزندگی در فضاهای شهری و ... ضرورت توجه به فضاهای عمومی بیش از پیش به چشم می خورد. بر این اساس هدف از انجام این پژوهش، پاسخ به نیازهای کالبدی و غیر کالبدی مردم به طور همزمان و بالا بردن سطح کیفیت زندگی می باشد. روش پژوهش برای تدوین شاخص ها و زیرشاخص ها از نوع توصیفی -تحلیلی بوده و روش گردآوری داده ها نیز به صورت کتابخانه ای و اسنادی می باشد. همچنین برای تجزیه و تحلیل داده ها روش استنتاجی استفاده شده است. نمونه های موردی نیز، 6 مورد بوده که از 4 قاره آسیا، اروپا، آمریکا و اقیانوسیه انتخاب شده اند. در نهایت توجه به مصالح بومی، سادگی در طراحی پلان و نما، عدم تعدد مصالح، تنوع فضایی و... از زیر شاخص های بعد کالبدی و توجه به نور طبیعی، ایجاد حیاط های مرکزی مختلف، در نظر گرفتن فعالیت های مختلف و تنوع عملکردی و ... از زیر شاخص های بعد محیطی، نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل داده ها می باشد.
واژگان کلیدی: مرکز اجتماعی، کیفیت زندگی، شاخص های کیفیت زندگی، بعد کالبدی، بعد محیطی.
.1مقدمه
در سال های اخیر توجه دولت ها، محققان و مردم به مقوله کیفیت زندگی افزایش چشمگیری پیدا کرده است. با توجه به مشکلات و معضلات فراوانی که در فضاهای شهری و معماری و به طور کلی در ابعاد مختلف زندگی وجود دارد، پیدا کردن راهی برای کاهش این معضلات و افزایش سطح کیفی زندگی انسان ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مشکلاتی همچون عدم گذران وقت کافی افراد با اعضای خانواده، پایین آمدن سطح ارتباطات و تعاملات افراد یک محله، عدم تأمین نیازهای متنوع مردم، کاهش شادابی و سرزندگی در فضاهای شهری، عدم توجه به مقوله هویت در طراحی، کمبود امکانات و ... که منجر به سست شدن پایه های اجتماعی خانواده ها و به تبع آن جامعه می شود و پاسخ به نیازهای کالبدی و غیر کالبدی افراد و بالا بردن سطح کیفی زندگی افراد را می توان از ضروریات انجام چنین پژوهشی ذکر کرد همچنین هدف از انجام این پژوهش، شناخت مولفه های تأثیر گذار بر کیفیت زندگی بوده و پرسش مطرح شده در این زمینه مبنی بر این است که وجود چه عوامل کالبدی و غیر کالبدی در رابطه با کیفیت زندگی می تواند بر طراحی یک مرکز اجتماعی موثر باشد؟ در نتیجه برای این که بتوان طراحی مطابق با معیارهای کیفیت زندگی انجام داد ابتدا باید به شاخص ها و معیارهای این مقوله دست پیدا کرد سپس با تکیه بر آن ها به الگوی مناسبی در کالبد معماری رسیده و شروع به طراحی کرد. »مطالعات اولیه در مورد کیفیت زندگی شهری به صورت قابل ملاحظه ای در شهر ها و کشورهای توسعه یافته، در حال توسعه و در حال صنعتی شدن جدید از دهه 1970 به بعد مورد توجه جدی قرار گرفته است - «بمانیان و محمودی نژاد، » . - 109:1387در واقع کیفیت زندگی به عنوان مفهومی برای نشان دادن میزان رضایت فرد از زندگی و به عبارتی معیاری برای تعیین رضایت و عدم رضایت افراد و گرو ه ها از ابعاد مختلف زندگی است - « حبیبی و زبردست و عزیزی، . - 118:1393 در ادامه به توضیح مختصر و مفیدی در رابطه با مفاهیم کیفیت و مرکز اجتماعی و ارائه شاخص های انتخابی می پردازیم.
.2 پیشینه پژوهش
»کورش گلکار در مقاله ای با عنوان مولفه های سازنده کیفیت طراحی شهری 3 مولفه عملکردی مانند کیفیت قرارگاه های رفتاری - سازگاری فعالیت،زمان، فضا - ، شبکه پیاده، سواره و ... مولفه تجربی-زیباشناختی مانند کیفیت محیط کالبدی-فضایی - مواد و مصالح - ، کیفیت محیط ادراک ذهنی - سرزندگی - و مولفه زیست محیطی مانند کیفیت اقلیم خرد فضاهای شهری - باد، رطوبت، تابش - ، کیفیت اصوات - بو و رایحه - و ... را در کیفیت طراحی شهری موثر می داند - «گلکار، ». - 40:1379کوین لینچ1 در کتاب تئوری شکل شهر، کیفیاتی که منجر به ارتقاء کیفیت زندگی می شود را به صورت زیر بیان می کند: سرزندگی، معنی یا حس، سازگاری، دسترسی، کنترل و نظارت، کارایی و عدالت - «لینچ، » . - 1381 ساناز لیتکوهی و سپیده سنجری در مقاله مقایسه معیار های کیفیت زندگی شهری در نظریات معاصر و مفاهیم استخراج شده در خصوص شهر اسلامی بر مبنای علل چهار گانه معماری، شاخص هایی از جمله محیط زندگی، کار، رفاه، سرانه فضای سبز، امکانات تفریحی و فرهنگی، محیط کالبدی، کیفیت محیط، دسترسی به خدمات، فراغت و سرگرمی، آموزش، احساس تعلق به اجتماع و ...
را برای ارتقاء کیفیت زندگی مطرح می کنند - «لیتکوهی و سنجری، 51:1393،» . - 47مریم سلحشور در مقاله ای تحت عنوان طراحی محور اصلی محلات تاریخی در جهت ارتقاء کیفیت زندگی - نمونه موردی: محور امامزاده یحیی، محله عودلاجان، منطقه 12 شهر تهران - کیفیت زندگی را در 4 بخش، اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و زیست محیطی دسته بندی می کند - «سلحشور، - . - 6:1396جدول . - 1
.3 مبانی نظری
.3,1 سرای محله
عبارت سرای محله به عنوان معادل فارسی برای عبارت انگلیسی کامیونیتی سنتر2 که به معنای مرکز اجتماعی است، قرار گرفته است که در ادامه از همان عبارت مرکز اجتماعی استفاده می شود. امروزه در محله های مختلف در شهرهای بزرگ فضاهایی در نظر گرفته می شود با عنوان سرای محله که شهروندان در آن به فعالیت های مختلفی می توانند مشغول شوند. »سرای محله، محل استقرار اعضاء و ارکان مدیریت محله و مرکز انجام فعالیت های اجتماعی - فرهنگی و ارائه خدمات مرتبط در محله است که برای انجام فعالیت های مربوطه، اداره آن در قالب ضوابط مربوطه به مدیریت محله واگذار میشود. - URL2 - « از جمله اهدافی که می توان برای تشکیل سراهای محله نام برد عبارتند از: »افزایش مشارکت مردمی در اداره شهر از طریق به کارگیری توانمندی ها و ظرفیت های مادی و معنوی آنان و استفاده مثبت از امکانات محلات، افزایش اعتماد و ارتباط متقابل بین شهرداری و ساکنین محلات، ، تلاش در جهت احیاء و برجسته سازی هویت و جایگاه محله ای، افزایش همکاری مشترک شهروندان و شهرداری در انجام فعالیت های مختلف فرهنگی، اجتماعی و رفاهی. - URL4 - «
.3,2 کیفیت زندگی
» کیفیت زندگی شهری مقوله ای جدید، میان رشته ای و چند بعدی است که پس از رواج شهرنشینی جهان در قرن بیستم و پیامدهای آن در عرصه های مختلف به تدریج تحت تاثیر نظریه ها، جنبش ها و جریان های فکری متعددی شکل گرفت - «علی اکبری و امینی، » . - 143:1389با توجه به اینکه اجماع نظر اندکی در مورد تعریف کیفیت زندگی وجود دارد اما
