بخشی از مقاله
چکیده
در گذشته یکی از عمومیترین و مردمیترین فضاهای شهری در جامعه ایران، میادین شهری بودند. به تدریج و به خصوص بعد از مدرنیزاسیون کالبدی و حضور اتوموبیل در فضاهای شهری، هویت خود را از دست دادند و در چند دهه اخیر در بلاتکلیفی مطلق به سر میبرند. نحوی که امروزه، مفهوم ذاتیِ میدان که با تعاملات اجتماعی و حضور پر رنگ مردم، گره خورده بود، رنگ باخته و نقش ترافیکی بر سایر نقشها غلبه یافته است. میدانهای اصلی شهر که با ذهنیت ساکنانش عجین شده است، به دلایل متعددی در گذر زمان، کیفیات فضایی یک میدان را از دست داده است، و نقش ترافیکی و فلکهبودن آن، بر سایر نقشها، چیرگی یافته است.
هدف اصلی این پژوهش، شناسایی مؤلفهها و سنجههای مکانسازی میدان با تأکید بر ماهیت ذاتی میدان و وجوه مشترک آن با مکانسازی میباشد. این پژوهش از نظر نوع آن، کاربردی و توسعهای بوده و ماهیت دادهها، از نوع کمّی میباشد و چارچوب نظری با استفاده از روش اسنادی و کتابخانهای بررسی خواهد شد و بعد از مقایسه تطبیقی تعاریف میادین شهری و مکانسازی، و تبین معیارهای یک مکان-میدان شهری؛ نتیجتاً پنج مؤلفه مکانسازی میدانهای شهری، در قالب پنج مورد "معماری شهری؛ منظرسازی سخت و نرم؛ مشوق و محرک؛ فعالیت؛ زیستمحیطی" و هفده سنجه ارائه میگردد.
واژگان کلیدی:میدان و فلکه میدان شهری مکانسازی مولفه های مکانسازی
-1 مقدمه
-1-1بیان مسأله تحقیق:
"اعتبار هر تمدن بزرگی در شهرهای آن نهفته است، و میزان عظمت شهر را باید در کیفیت فضاهای همگانی آن، نظیر میادین، جستجو کرد" - راسکین، به نقل از پامیر، . - 80 :1391 میدان شهری، برای شهروندان، و تبلور زندگی جمعی آنهاست، و باید پاسخگوی نیاز زندگی اجتماعی و جمعی آنها باشد. فضایی است که کاربران آن را طیف وسیعی از اقشار اجتماعی، گروههای سنی و جنسی و ... تشکیل میدهند. رابطه کاربران و میادین شهری از نوع رابطه متعادل و متقابل است و هر دو در تکاملِ هم، برای بقاء حیات اجتماعی میکوشند - پاکزاد، . - 50 :1386
میدان همچون یک مفصل و اتصال مهم ارتباطی، اجتماعی و تعاملی در شهر، با گذر زمان، دچار تحول و دگرگونی شده و قربانی تحولات ناشی از مدرنیته گشتند و امروزه درحقیقت گرههای ترافیکی و فلکهها جایگزین میادین شهری شدهاند و به اشتباه لفظی تحت عنوان میدان بیان میشوند. در گذشته میادین متعددی در شهرهای ایران بر پایه تعاملات اجتماعی وجود داشتند و به تدریج در مرحله گذار از سنت به مدرنیسم، شهر و اجزای آن، به شکل امروزی تغییر شکل و به نوعی تغییر ماهیت دادند. این پدیده مختص به منطقه خاصی نبوده و در تمامی شهرهای ایران در دورههای زمانی مختلفی بوجود آمده است. نبود مؤلفههای مشخصی در ارتباط با چگونگی احیا میدانهای شهری و شیوه اقدام در اینگونه فضاها از دلایل نگارش پژوهش حاضر میباشد.
-2-1 اهداف تحقیق:
اهداف اصلی این پژوهش به شرح زیر میباشد: -1شناسایی ماهیت میدان شهری
-2شناسایی ویژگیها و نوع مداخله در رویکرد مکانسازی
-3شناسایی معیارهای یک مکان-میدان شهری -4ارائه مؤلفهها و سنجههای مکان-میدان شهری
-3-1سؤالات پژوهش:
سؤالات پژوهش به شرح زیر میباشند: ماهیت و ویژگی میدانهای شهری کدامند؟
وجوه مشترک میدان شهری و مکانسازی در راستای خلق مکان شهری کدامند؟
-4-1ضرورت و اهمیت تحقیق:
هستههای مرکزی شهرهای ایران، بویژه در حوزه فضاها و مکانهای عمومی که زمانی در اوج سرزندگی قرار داشتند، اکنون روبه افول نهادهاند. امروزه گردِ غبار و ناکارآیی، چنان بر این فضاها، فرونشسته است که نه تنها گذشته شهر ایرانی را در پوشش خود پنهان نمودهاند، بلکه حال و آینده زیباییهای شهرها را نیز خدشهدار و تهدید میکنند. این فضاها را سازندگی دوباره نیاز است. سازندگیای کیفیّتمدار که فراتر از کمیّتهای متداول مهندسی ساختمان به بار مینشیند. آنچه که آفریده شده بود را باید مکانسازی نمود. اسباب و ابزار این جریان را حرفه، دانش و هنر ویژهای طلب مینماید که در طراحیشهری جای دارد. طراحیشهری است که ارتقای کیفیات محیطی فضاهای شهری را پرچمداری میکند. هسته مرکزی شهر، شامل فضاهای همگانی و عمومی برجستهای هستند که مکانسازی و ارتقایکیفیات محیطی آنها میتواند نماد سامانبخشی و سرزندگی تمامیّت یک شهر باشد.
میدان یکی از این فضاهای شهری است که بایستی نقش اجتماعی فعالتر و حضور مردم در آن، در قیاس با سایر فضاهای شهری پررنگتر باشد . گرههای شهری جدیدی که براثر توسعه شهر ساخته شده و میشوند، بر مبنای تردد وسایل نقلیه و اولویت به آنها، طراحی شدهاند و در واقع ماهیت فلکه دارند. میادینی نیز که از گذشته وجود داشتند، در گذر زمان روبه افول نهادند و ماهیت اجتماعیشان به شدت رنگ باخته است. از اینرو ضرورت مکانسازی میدان شهری وجود دارد؛ میدانهایی که دارای سابقه تاریخی، حس خاطرهانگیزی برای کاربران و در گذشته عملکردی با ماهیت میدان شهری داشتهاند. پیشنیاز کاربست مکانسازی، دانستن ابزارهای آن براساس ماهیت میدان است. بر این اساس شناسایی و معرفی مؤلفهها و سنجههای مکانسازی ضروری مینماید.
-2 مبانی نظری
-1-2 میدانشهری:
-1-1-2چیستیِ ماهیت میدان - سیر تحول از میدان تا فلکه - :
از دیدگاه حبیبی - 275 :1387 - ، پیشتر، میادین شهری یک ضرورت اولیه بودند، چون که آنها مکان نمایش پردههای اصلی زندگی عمومی بودند؛ آن زندگی که امروزه در تالارهای سربسته جریان دارد. وی به این نکته اشاره دارد که امروزه از نقش و اهمیت تعاملات اجتماعی در میادین شهری کاسته شده و در گذر زمان عملکرد میادین به وضعِ نامناسبی، تغییر نمودهاست. کامیلوزیته - - 48-33 :1898، نیز بر این عقیده است، که فضای غالبِ میانیِ میدان باید خالی باشد، تا بتواند بستر لازم برای رفتارهای مختلف اجتماعی را فراهم نموده تأکید دارند که استقرار مبلمانشهری و فضاهای از قبل طراحیشده بایستی در مجاور بدنهها و گوشهای میدان؛ نه مرکزِ آن - ، باشد.
ایشان به این نکته اشاره دارند که امروزه، فضای میدان به محلی برای تجمع مبلمان شهری که هیچ سنخیتی با بستر آن ندارد؛ بدل شده بر این باورند که، پس از تسخیر فضای میدان توسط خودرو که ضربه مهلکی به ماهیت اجتماعی میدان وارد کرد، اشغالِ تمامی فضای میدان توسط مبلمان شهری، یکی دیگر از عواملی است که موجب افول نقش و ارزش اجتماعی میدان گشته و آن را تا حد یک فلکه تنزل دادهاست. کلیف ماتین - 88-87 :2003 - ، در کتاب »طراحیشهری؛ خیابان و میدان،«میدان را یکی از مهمترین عناصر طراحیِشهر،یحتمل مهمترین راه طراحی محیطی مطلوب برای عموم و ساختمانهای تبلیغاتی در شهرها میداند.
وی معتقد است که امروزه به گونههایی از فضا نیاز داریم که در قالب یک میدان بتواند نیازهای گوناگون را پاسخگو باشد. یک میدان بایستی پاسخگوی طیف وسیعی از عملکردها به صورت زیر باشد: "محلی برای ساختمانهای مدنی؛ مکانهای اصلی ملاقات؛ مکانهایی برای برگزاری جشنها؛ فضاهایی برای سرگرمیهای اطراف ساختمانها از قبیل تئاتر، سینما، رستوران و کافه؛ فضاهایی برای خرید؛ خرید خیابانی؛ رواقها و فروشگاهها؛فضاهای گروهیِ اداریِ اطراف؛ ماهیت فضاهای نیمهعمومی که در تطابق با مسکونی ساماندهی شدهاند؛ و نهایتاً فضاهایی وابسته به نقاط تلاقی ترافیک شهری" .راب کریر - 16 :1990 - ، میدان را اولین تمهید انسان برای استفاده از فضای شهری میداند و - همان: - 19، معتقد است که علاوه بر فعالیتهای تجاری و مناطق مسکونی، در یک میدان باید فعالیتهای فرهنگی غالب و چیره باشد.
و مجموعهای از تالارهای اجتماعات، کاخهای جوانان، کتابخانهها، تئاترها، تالارهای موسیقی، کافهها و ...، بتوانند فعالیت و حیات 24 ساعته به فضای میدان ببخشند. توسلی و بنیادی - 43 :1386 - میدان، را یکی از دو عنصرِ اساسی ساخت فضایی شهر دانسته و قریب - 35-33 :1376 - ، معتقد است که میدان فضایی عمومی، بدون سقف و قابل استفاده برای همگان است و همین عوامل، سبب تمایز آن از فضاهایی باز، فضاهای اختصاصی یک بنای مسکونی، سالنهای بزرگ و مسقّف - پاساژ - میگردد. میدانها فضاهایی با مشخصاتی مانند: مشاهده فضای شهر؛ مناسب تحرک و توقّف؛ به یادآوردن خاطرات؛ دیدن و دیدهشدن؛ اجرای مراسم جشن و سرور؛ خرید و فروش؛ برگزاری اجتماعات سیاسی - تظاهرات و گردهمایی - هستند.
مدنیپور 211 :1379 - ،نیز - میدان را فضای عمومی و بسترِ مردمیِ انجام فعالیتها و مراسمی که پیونددهنده اعضای جامعه است؛ صحنهای که روی آن نمایش زندگی جمعی در معرض دید قرار میگیرد؛ فضایی که در آن با غریبهها سهیم هستیم و فضایی برای سیاست، مذهب، داد و ستد و ورزش و نهایتاً فضایی برای همزیستی مسالمتآمیز و برخوردهای شخصی میداند.در همین راستاست که پاکزاد - 116 :1386 - معتقد است، هر اجتماع فرهیختهای؛ - خصوصاً در آشفتگی جامعه امروز - ، نیاز به مرکزی برای زندگی عمومیاش دارد، مکانی که در آن حس توأمان دیدن و دیدهشدن وجود داشتهباشد و اعتقاد دارد که میادین شهری میتوانند چنین نقشی را در جامعه امروز ایفا نمایند. متیو کارمونا و همکاران - - 2010، - 288-287 :1394 - ، میدان را فضایی ایستا با حس حرکت کم میداند که بهوسیله ساختمانها قاب شدهاند.
