بخشی از مقاله
چکیده:
سی ستم تعلیم و تربیت ر سمی - عمومی در ک شورما از طریق آموزش و پرورش پیو سته تلا شهای فراوانی را در زمینه تقویت توانمندی دانش آموزان ایرانی در زمینه بسترسازی مناسب در جهت کسب دانش و مهارتهای دنیای امروز فراهم می نماید. انتظار متولیان امر آموزش و اولیاء دانش آموزان آن است که حاصل این زحمات منجر به تربیت نسلی سالم و متعهد گردد. از آنجا که کشورما در شرایط گذار از سنت به مدرنیته قرار گرفته در بسیاری از عرصه ها از جمله آموزش افقهای انتظار به در ستی نبیین ن شده ا ست . بنابر این متولیان امر آموزش در جهت تحقق اهداف مطلوب کو ش شهایی را مبذول میدارند که گاه برآیند این کوششها نیز به تأمین رضایت اقشار اجتماعی و جامعه هدف منجر نمیشود. در چنین مواردی بایسته است تا با آسیب شناسی وضع موجود به تبیین نقاط کور و تنویر علل ناکامیها بپردازند و به این ترتیب در جهت رفع موانع موجود قدم بردارند . پژوهش حا ضربمنظور تأمین این هدف نگا شته شده تا د شواریهای ویژه ای که در امر تعلیم و تربیت دینی در مقای سه با سایر دروس وجود دارد را مورد برر سی قرار دهد .
در این پژوهش به لحاظ هدف، از روش » تحقیق بنیادی - « پایه ای - و » تحلیلی-تبیینی « وبه لحاظ نحوه ی گرد آوری داده ها، از روش »کتابخانه ای« ا ستفاده شده ا ست. در این پژوهش به برر سی و تبیین دشواریهای تعلیم و تربیت متناسب با انتظارات اولیاء دینی در سیستم رایج تعلیم و تربیت رسمی- عمومی پرداخته شده است . در حقیقت هدف این پژوهش آن است که نشان دهد چه عواملی منجر به برآورده نشدن انتظارات واقعی از آموزشهای دینی در مدارس می شود. در این نوشتار عوامل یاد شده با عناوین: تفاوتهای روشی، توجه به عنصرمعلم، محتوای آموزشی، محیط فراگیری و ف ضا و ب ستر تعالیم دینی مورد برر سی قرار گرفته اند. امید ا ست این مخت صر بتواند در جهت تبیین این هدف مفید و مؤثرواقع گردد.
کلمات کلیدی: دشواری، آموزش، آموزش دینی
مقدمه:
آموزش دینی با سایر انواع آموز شهای مدر سه ای تفاوت دارد . در کلیه ر شته های تح صیلی هدف از آموزش گ سترش اطلاعات ا ست و نفسِ دانستن، بعنوان نقطه قوت شمرده می شود درحالی که در آموزشهای دینی،صرفِ دانستن نقطه قوت شمرده نمی شود.هدف تعلیم و تربیت عمومی در همه جای جهان تربیت شهروند برای زندگی در اجتماع انسانی است در حالی که در تربیت دینیِ مورد نظر اسلام، هدف از تعلیم، تقویتِ خداباوری و تقواست .مق صود از د شواری در این پژوهش عبارت ا ست از ناهماهنگی مؤلفه های آموز شی با دریافتهای مورد انتظار از آن. به عبارت رو شن تر در این نوشتار به بررسی مواردی می پردازیم که کوششهای مربوط به تعلیم و تربیت در عصر حاضر پاسخگوی نیاز مورد انتظار یا ایده آل مورد نظر در آموزشهای دینی نیست.
واژه آموزش نیز به منظور اشاره به نظام تعلیم و تربیت رسمی- عمومی کشور که موافق با نظام رسمی جهان است، استعمال گردیده است. و آموزش دینی عبارت است از تدریس دروس دینی و قرآن در مقاطع آموزشی در مدارس.سؤال ا صلی این پژوهش عبارت ا ست از اینکه: در آموزش دینی در نظام ر سمی تعلیم و تربیت چه د شواریهایی منجر به عدم د ستیابی به انتظارات مورد نظر و مطلوب در انتقال فرهنگ دینی به دانش آموزان میگردد؟
شاید بتوان ادعا کرد که مهمترین تفاوت آموزش دینی در نظام تعلیم و تربیت رسمی - عمومی با وضعیت مطلوب و مورد انتظار در انتقال فرهنگ دینی آن ا ست که در آموزش فرهنگ دینی باید آموخته ها نهادینه شود و ب صورت باور در رفتار و گفتار فرد به نمایش درآید به گونه ای که در خلوت و جلوت، رفتارِ فرد را بر مبنای آموخته های دینی استوار گرداند در حالی که این معنا در هیچ یک از تئوریهای آموزشی و تکنولوژیکی پیش بینی نشده است به همین جهت است که آنچه امروزه در مدارس بعنوان درس دینی آموزش داده می شود نه تنها دانش آموزان و اولیاء آنها را راضی نمی کند بلکه حتی معلم هم از تلاشهای خود در خصوص آموزشهای دینی احساس رضایت نمینماید.
جستجو گری برای دریافت علل این تفاوتها در کتابها، مقالات و آثار متعدد علمی که غالبا با عنوان آسیب شناسی تربیت دینی انتشار یافته به چاپ ر سیده و تاکنون این دغدغه اذهان ب سیاری از اندی شمندان عر صه تعلیم را به خود م شغول دا شته که هرکدام از منظری به این امر توجه نموده و آن را مطمح نظر قرار داده اند .از این د سته آثار می توان به کتابهایی با عنوان فل سفه تربیت ا سلامی نگا شته دکتر ماجد عر سان و آ سیب شناسی تربیت دینی که حاصل گفتگو و مصاحبه های ستاد اعتلا و هماهنگی دروس دینی و قرآن است اشاره نمود.اهمیت پژوهشها یی از این دست از آن روست که گاه بدفهمیدن دین از یک سو و نشناختن زمان از سوی دیگر موجب می شود تا ضمن برپایی کرسی های نظری تعلیم و تربیت دینی، این امر مهم پشت دیوارهای تحجر سرگردان مانده و هدف واقعی از آن با وجود تلاشهایی که در تربیت معلم و تدوین محتوا انجام می پذیرد ناکام بماند .
بنابر این با وجود کو ش شهایی که در این زمینه انجام یافته هرگز ما به پایان راه نر سیده و هنوز به مقصود خود از این آموزشها دست نیافته ایم .اکنون دیگر وقت آن ر سیده که با تأمل در شیوه های پی شین آموزش درس دینی بکو شیم تا با برانگیختن علائق و انگیزه های درونی مخاطب ا ستعدادهای او را در زمینه تلفیق آموز شهای دینی با عملکرد دین مدارانه و تربیت را با تهذیب و خود سازی به مهک آزمایش بگذاریم و برای این درس در کنار آموزشهای دیگر عمومی پرونده مجزایی بسازیم .بعبارت بهتر باید گفت اگر امروزه کلیه آموزشهای حاصل از سیستم تعلیم و تربیت رسمی - عمومی در جهان را در قالب تعلیم جای دهیم در این درس، جای تزکیه بسیار خالی است و سازو کارهای تعلیم و تربیت رسمی - عمومی با مه ی گستردگی های آن در سطح دنیایِ امروز، برای تزکیه، نسخهای ارائه ننموده است هرچند تزکیه اختصاصی به درس دین و معارف دینی نداشته و وظیفه هر انسانی شمرده می شود اما باید دانست که تعلیم بدون تزکیه بویژه در این ماده درسی کاری عبث و تلاشی بی معنا شمرده میشود.
زیرا حتی اگر دانستنیها در حد اعمال ظاهری و حرکات بدنی بر روی رفتار انسان تأثیر بگذارد بازهم تأمین کننده مقصود در آموزشهای دینی نیست چون آموزشهای دینی باید از سنخ اعتقاد و ادراک بوده بر درون مایه افعال آدمی اثر بگذارد و جان او را متحول نماید و به تعبیر قرآن منجر به ایمان قلبی گردد در حالی که آنچه امروز در مدارس و در قالب محتوای دروس دینی به دانش آموزان عرضه شده و در ارزشیابی مورد سؤال قرار میگیرد، تکرارجملات و آموزشهایی ا ست که بی شتر لقلقه زبان ا ست تا آن که در عمق جان مخاطب نفوذ کرده و روح او را تحت تأثیر قرار داده با شد . این همان دعوایی ا ست که خداوند از آن در ابتدای سوره حجرات پرده برمی دارد : »قَالًتِالاَعرَابُآمَنّا قُل لَم تُؤمِنوُا وَلکِن قُولوُا اَسلَمنَا وَلَمﱠا یَدخُلِالاِیمَانُفِی قُلوُبِکُم« - حجرات: - 14
آنچه د شواری تعلیمات دینی به معنای بالا را بی شتر می کند تغییر ذائقهی جوان امروزی در مقای سه با ن سلهای قبل ا ست . در ن سلهای گذشته - قبل از پیروزی انقلاب- از آنجایی که تعالیم دینی بصورت کالایی کمیاب و گرانبها عرضه میشد ذهن و جان جوان برای قبول و پذیرش آن اشتیاق بیشتری نشان میداد در حالیکه امروز با توجه به اینکه همهی رسانه ها با زبانهای مختلف در تفهیم این مبحث به نسل جوان تلاش میکنند اشتیاق کمتری در نسل جوان مشاهده میشود.نسل امروز پر سش گر و اهل چون و چرا و نقاد ا ست و همه چیز را به حوزه نقد سپرده ا ست. بویژه آن که هجمه سنگین نظام ا ستکبار در قالبهایرنگ و لعاب دارِفرهنگی، توان مخاطب را ربوده و نه تنها جوان و نوجوان که اولیاء تعلیم و تربیت هم در برابر این هجمه که امروزه بیشتر در قالب سبک نوین فکری و عملی بر زندگی همه اقشار اجتماع سایه افکنده، کمرخم کردهاند طبیعی است که در چنین شرایطی رساندن بار آموزشهای دینی به مقصد بیش از پیش دشوارشده است .
توجه به این نکته لازم ا ست که آیندهی هر اجتماعی بیش از آنکه بر پیشرفت فناوری متکی با شد، برارز شهای فرهنگی آن اجتماع وابسته ا ست. برر سی فرهنگها و ساختار اجتماعی شخ صیت ان سان ن شان میدهد که ارز شها در ریزترین لایه های فرهنگ از کاربرد فناوری گرفته تا مقتضیات انجام وظیفه و مشارکت اجتماعی، تأثیر می گذارند.ارز شها نقش برانگیزاننده در نیل به اهداف ان سانی دارند در حقیقت ارز شها از افکار سرچ شمه میگیرند، و افکار محرک اراده ه ستند به این معنا که فکر، اراده را در جهت تأمین منابع و جستجوی تأمین نیازهای فکری به حرکت درمیآورد. انتظار اجتماعی از آموزش درس دینی برخلاف سایر دروس- که تنها متکی برآموختن و انبا شت اطلاعات و آگاهی هایی روزآمد ه ستند-بر تثیبت ارزشها و فرهنگ اجتماعی است.
از سوی دیگرپیچیدگی روابط اجتماعیِ حاصل از فروپاشیِ مرزهای میانِ فرهنگهای محلی و منطقهای و قاره ای و خلط ارزشها و فرهنگها در سطح جهانی نیاز جدیدی را در حفظ و حرا ست و پا سدا شت فرهنگها براهالی فرهنگ تحمیل نموده ا ست. در این ف ضا میباید عده ای به هدایت تعاملات موجود در حوزه ارز شها بپردازند تا جوان در زمینه حفظ ارز شهای صحیح و پرهیز از قرار گرفتن در معرض ضد ارز شها به خوبی تقویت گردد.حس کاوشگری و پرسشگری جوان امروز در مقایسه با نسل گذشته، که نسلی منفعل و قناعت پیشه بودند نیل به هدف فوق را با دشواری بی شتری همراه می سازد در حالیکه مع ضلی بنام در د سترس بودن فرهنگهای مزاحم و رنگ و لعابهای جوان پ سندی که به ادعاهای آنان جلوه متمایزی میبخشد کار هدایت نسل جوان را بیش از پیش با دشواری همراه ساخته است به گونهای که گفته میشود که خطری که امروزه رویاروی جوامع بشری در سطح منطقه ای و جهانی گسترده شده جنگ با سلاح اتمی نیست بلکه تزلزل رخ داده در حوزهی ارزشهاست. - ماجدعرسان کیلانی، ص - 368-366
مق صود و هدف عالی تربیت ان سان، ساختن شخ صیتی ا ست که ضمن برخورداری از علم مادی امروز، از اعتقاد و ایمان به معنویات، تهی نبا شد . این دیدگاه علاوه برآن که مق صود تربیت ا سلامی ا ست مورد اتفاق ب سیاری از اندی شمندان دنیای امروز نیز ه ست از جمله تئودور روزاک Theodore Rozakکه از تربیت و علمِ گسسته از ارزشها انتقاد کرده و معتقد است که ویژگی علوم جدید آن است که از جایگاه انسان و جهان و زندگی و همه ی امور هستی کاسته است . وی در کتابی با عنوان »تهاجم فروکاهندهThe Reducationist Assault « می گوید: فروکاستن از ارزشها برفهمی ناهنجار اشاره دارد و جایگاهِ آنچه مورد بررسی قرار می دهد را چنان تقلیل میدهد که از زیبایی و کمال و هماهنگی و رازمندیِ آن میکاهد. کاتلین راین Kathleen Raineدر این باره می گوید: » این شیوه روش تفکری است که ما را وامیدارد تا مروارید را چیزی جز بیماری برای صدف ن شماریم.« مطالعه ی آثار ایوان ایلیچ و تئودور روزاک برما روشن میکند که دانشگاهها و نظامهای تعلیم و تربیت
