بخشی از مقاله
چکیده
ادب، هنر و جامعه در طول تاریخ پیوسته بر یکدیگر تأثیر متقابل داشته اند.آثار ادبی در هر زبان، با توجه به ضرورت تحول ادبی و نیازهای فضای جدید اجتماعی تحقق می یابد. هدف پژوهش حاضر، مقایسه اشعار ملک الشعرای بهار با مقولههای آرمان گرایی وادبیات پایدای یا مقاومت و قیاس با ویژگیهای آن میباشد. روش این پژوهش از طریق بررسی اشعار ملک الشعرا با ویژگیهای مشترک ادبیات مقاومت و آرمان شهرها و اشاره به شاهد مثالهایی در آن وادی میباشد ؛ که بر اساس نتایج بدست آمده این مطلب را میتوان درک نمود که پای گیری مجلسی صالح و بر قراری حکومتی قانونی و عدل محور، یکی از بزرگترین آرمانها درآن دوران بوده که جزء یکی از بزرگترین عاملهای سرایش اشعار بهار میشود.
آرمانی که بر فراز و فرود روحیات وسَ رخوردگیهای وی تأثیری ژرف داشته و آفرینشهای او را به زیر سیطره ی خود گرفته است و شاعر در بیشتر اشعار خود از بازتاب جریانهای موجود در عصر خویش، تصویری از تحولات فرهنگی و فکری مردم ایران را نشان میدهد و در حال بیان آرزوهای خویش برای رسیدن به فضایی آرمانی بوده و هر بار از طریقی اعتراضی با بیان نظر خویش به مبارزه با وضع موجود، جهت پیشرفت و ترقی گام نهاده است.شعر هر دوره با زمینه های اجتماعی خود پیوندی نا گسستنی دارد و تحول شعر و زبان ادبی، فرایندی اجتماعی است .
کلیدواژهها: بهار، اعتراض، آرمان خواهی، آرمان گرایی.
مقدمه
رویای زندگی سرشار از شادی وخوشبختی دغدغه ی همیشگی انسانها بوده است. »شهر آرمانی یا مدینه فاضله جامعه ای است که جایی است دست نیافتنی که تصور آن همواره در افق آرزوی بشر، نمونه زیبایی و رستگاری بوده.« - اصیل، - 15:1381Utopiaکلمه ای یونانی و به معنی چیستان است. اصطلاح ادبیات آرمان شهری که مإخوذ از همین واژه است، به آن دسته از آثار ادبی عطف میکند که به طرح جامعه آرمانی میپردازد. قسمت وسیعی از فرهنگ مکتوب ملتها را اشعار شاعران تشکیل میدهد که هر یک از این اشعارمی تواند آیینه تمام نمای آرزوها، خواسته ها و شرایط زندگی مردم، آداب و رسوم شرایط و مقتضیات زمانه و...باشد.
این ترائشهای فکری فارغ از سبک و مکتبهای ادبی دربردارنده دنیای آرمانی نویسنده هم باشد. باتوجه به این موضوع و نقش و اهمیت خاص فرهنگ، هنر و ادبیات به ویژه اشعارشاعران معاصر پرداختن به این پژوهش و مطالعه خالی از لطف نیست. انسانها بر اساس خطرات الهی خویش پیوسته به این میاندیشند که چگونه از رنجها و دشواریهای حیات، اززشتیها و بدیها رهایی یافت و زندگی را عرصه لذتهای حقیقی ساخت.ادبیات مقاومت : ادبیاتی است که آزمودههای یک نسل مقاوم و مبارز را برای رهایی سرزمین، دین، فرهنگ و سنتهای خود از چنگال تجاوزگران، یغماگران و یورش بران به حریم ارزشهای ملی و انسانی که به پا خاسته اند را بیان میکند و برای نسلهای آینده در بیان فخیم شعری و ادبی ترسیم و تصور میکند.
به بیان دیگر: ادبیات مقاومت، صدای مقاومی است که هرگز خاموش نمیشود و پایانی نمیشناسد و تعبیری است که هیچگاه از مردم فاصله نمیگیرد اگر چه شمشیرها و سر نیزهها مردم را رها کرده باشند.ادبیات مقاومت گاه فریاد بلندی است که پیوسته رساتر میگردد و همیشه سلاح را به کمک میگیرد و گاه رنگ نجوا به خود میگیرد، تا آلام دردمندان مقاومت ملی را مرهم نهد. اما هرگز خاموش نمیشود. این ادب پیوسته با مردم است و با حالات ومناسبات آنها در مواجهه با دشمن هم سو و با جزر و مدهای حیاتشان ملازمت دارد... ادب مقاومت از نوع ادب متعهد سیاسی است و در تعریف ادب سیاسی گفته اند: شاعر و ادیب سیاسی برمبنای تعهد و براساس درک رسالت و مسئولیت به تولید ادبی میپردازد.
وهیچ نظر به پاداش و تشویق های دنیوی ندارد. محتوای ادب مقاومت : بیان تلاش ها، اخلاص ها، ایثارها، رزم ها، محرومیتها و مظلومیتهای ملتی است که برای دفع تجاوز نظامی، فرهنگی، سنتی و ملی دشمنان قد برافراشته و در این مسیر، رنج دیده و حرمان کشیده است. ادب المقاومه در عالم اسلام در جریان مبارزات ضد استعماری ملتهای مغرب عربی مخصوصا الجزایر رایج شد و بعدا در جریان مبارزات ضد صهیونیستی مردم مسلمان فلسطین کارهای ادبی و تولیدات شعری نمایان تر و چشم گیر تری پدید آمد، که شاید بهترین آنها ادب مقاومت غالی شکری است که توسط محمد حسین روحانی به فارسی ترجمه شده است. - رزمجو، - 100 :1385
پیشینه پژوهش
گرچه مطالعات و تحقیقات بنیادی و اساسی درباره محمد تقی بهار صورت پذیرفته است ولی باید اشاره نمود این مقالات از زاویه ای متفاوت با موضوع پژوهش حاضر به بررسی این شاعر پرداخته و در این مقاله سعی شده که مصداقهای آرمان گرایی و ادبیات مقاومتی را مورد تحلیل قرار دهیم. مهم ترین پژوهش هایی که به این موضوع پرداخته اند عبارتنداز: درباره ی »بهار«، مقالات »بازتاب حضور سیاسی بیگانگان در دیوان محمد تقی بهار« نوشته ی غلامعلی فلاح منتشر شده در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم - سال 1312 شماره 49 - 47 و »بررسی تطبیقی مفهوم وطن در اشعار بهار و رصافی « نوشته ناصر محسنی نیا و فاطمه داشن، منتشر شده در نشریه ادبیات تطبیقی دانشگاه شهید باهنر کرمان - سال اول شماره اول پاییز - 88 است.
مقاله»حاکمیت و رهبری در اندیشه بهار«، از رسول حسن زاده - 1385 - در فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا - س - ، سال شانزدهم شماره 61، که در آن ویژگیها و شرایط رهبر در جامعه ایران از دیدگاه بهار ذکر شده است. بررسی اندیشه و تفکر ملک الشعرای بهار به صورت گسترده در برخی از کتابها و مقالات آورده شده بزرگانی چون : محمدعلی سپانلو، حسنعلی محمدی، غلامحسن یوسفی، عبدالحسین زرین کوب، شفیعی کدکنی، محمد گلبن، نیکو همت، نصراالله حدادی، و بسیاری از بزرگان و ادیبان آثار برجسته و عالی در زمینه اندیشه، زندگی، اشعار و تلاشها و فعالیتهای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ملک الشعرای بهار دارند. بعضی از بزرگان ادب فارسی خاطرات مشترکی با بهار داشته اندکه آنها را به صورت مقاله و یادداشتهای ارزشمند به چاپ رسانیده اند که در تحقیق، در مورد افکار و اندیشههای بهار منابع گرانقدری میتواند به شمار آید.
