بخشی از مقاله
چکیده
محققان عملکرد شغلی را محصول رفتارهای انسانی میدانند و معتقدند انگیزهها، نیازها، و عوامل روانی گوناگون دیگری در عملکرد افراد و در نهایت رشد و توسعه اقتصادی تأثیر دارند. جهتگیری مذهبی و نتایج حاصل از آن به عنوان عاملی مؤثر در عملکردهای فردی و نیز اخلاقی به شمار میآید. تحقیق حاضر به بررسی وجود رابطه بین آموزههای اسلامی با اخلاق فردی و عملکرد شغلی کارکنان میپردازد. مدیران و کارکنان ستادی اداره آموزش و پرورش شهر یزد به عنوان نمونهای از گروه آزمایشی، مورد بررسی قرار گرفتند.
از پرسشنامههای سنجش دینداری و اخلاق آذربایجانی - 1393 - و پرسشنامه سنجش عملکرد شغلی هرسی و گلد اسمیت - 1980 - جهت طراحی ابزار سنجش که مشتمل بر 22 مؤلفه و 45 گویه بود، استفاده گردید. پرسشنامه میان 132 نفر از کارکنان حوزه ستادی اداره مذکور توزیع شد که در نهایت تعداد 85 پرسشنامه گردآوری و قابل تجزیه و تحلیل تشخیص داده شد. نتایج بدست آمده از تحلیل دادهها شامل آزمون همبستگی، رگرسیون خطی و تحلیل مسیر از طریق نرمافزار آماری spss، وجود رابطه مثبت بین آموزههای اسلامی با اخلاق فردی و عملکرد شغلی کارکنان را نشان داد.
.1 مقدمه
جوامع بشری همیشه به دنبال بهترین شیوه زندگی و به تبع آن حکومت های کارآمد بوده اند."از منظر امام خمینی - ره - خدمت نمودن برای رهبران در حکومت مطلوب ایشان یک وظیفه و تکلیف است، وظیفهای که اسلام به عنوان یک دین آسمانی و مکتب الهی که مطابق با فطرت و سرشت بشر و لذا عقلی و انسانی است، برای او تعیین نموده است. بنابراین در اسلام اساس حکومت را خدمت و خدمتگزاری به مردم تشکیل میدهد" - جمشیدی، . - 1378 تجربه تشکیل و اداره دولت توسط رسول اکرم - ص - و حضرت علی - ع - - سبحانی، - 1370 مؤید قابلیت کامل اسلام در برپایی حکومت اسلامی است که در آن گزاره های اخلاقی و حقوق فردی و شهروندی افراد- اعم از مسلمان و غیر مسلمان- رعایت شده است.
پس از وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357، آموزه های اعتقادی به عنوان معیار تدوین قوانین و اجرای آنها در نظرگرفته شد - اصل 72 قانون اساسی - . طبق اصل 4 قانون اساسی، تمامی قوانین باید پس از تدوین مورد تأیید مبادی ذیربط قرار گیرند ودر صورت تطابق با دستورات اسلامی قابلیت اجرایی یابند. در عرصه فرهنگی و آموزشی نیز آموزه های اسلامی از نخستین دوران آموزش تحصیلی در کتب درسی گنجانده شده و بطور مداوم تا سال های منتهی به مدارک عالیه دانشگاهی جزو سرفصل های آموزشی قرار دارند.
حال سؤال این است که مجموعه این رویداد ها - تدوین قوانین اسلامی توسط نهادهای خط مشی گذار، تأیید هم سویی آن با شرع اسلام واجرای آن توسط مدیران اسلامی - تا چه اندازه منجر به نهادینه شدن گزاره های اسلامی در افراد و ظهور و بروز آن در رفتار و عملکرد شغلی آنها میشود؟ صادره های رفتاری افراد تا چه حد از اخلاق نشأت میگیرند و تا چه اندازه حاصل عملکرد شغلی آنهاست؟ حال با بررسی و نقد چارچوب، محتوا و متغیرهای مندرج در پیش نویس سند - افق آینده پیشرفت - در بعد اجتماعی- فرهنگی، این مقاله می کوشد تا با مطالعه ارتباط آموزه های اسلامی با اخلاق فردی و عملکرد شغلی کارکنان، وجود این رابطه و تاثیرگذاری آن را مورد کنکاش قرار دهد. اثبات علمی وجود رابطه ای چشمگیر بین این متغیرها، اصل اولیه ی قبول این مطلب است که آیا اسلام بر مولفه های بهره وری و توسعه که یکی از آن ها عملکرد شغلی کارکنان است، تاثیر دارد یا خیر؟
.2 مبانی نظری تحقیق
2,1 دین
دین به عنوان یکی از مهمترین شئونات زندگی انسان در تمامی دوره ها بر زندگی فردی و اجتماعی او نقش بسزایی داشته است. یافته های پژوهش های جامعه شناختی نشان میدهد که اکثریت انسان ها - بیش از نود و پنج درصد - چه در آفریقای جنوبی و مکزیک و چه در آمریکا به وجود خداوند اعتقاد دارند - آذربایجانی، - 1393 علاوه بر این محققان هیچ قوم بشری را نیافتهاند که به شکلی از دین اعتقاد نداشته باشند. - همان - کلمه دین عربی و به معنای اطاعت انقیاد، آئین و شریعت آمده است. این لغت در زبان های سامی مانند عبری و آرامی نیز به کار رفته است. در زبان اوستایی و کتاب زرتشت این کلمه به صورت دئنا - Daena - به معنای وجدان و ضمیر پاک به کار برده شده است.
در زبان هایی که ریشه لاتین دارند مصدر لاتینی Rloigare به کار رفته که به معنای به یکدیگر پیوستن است؛ بنابر این دین از لحاظ ریشه لغوی به معنای پیوند و رابطه بین اقوامی است که معتقد به عقیده خاص روحانی میباشند. - آذربایجانی، - 1393 علامه طباطبایی دین را تنها علم نظری ندانسته و عمل به آن را لازمه دین داری میداند: دین نظام عملی مبتنی بر اعتقادات است که مقصود از اعتقاد در این مورد، تنها علم نظری نیست؛ زیرا علم نظری به تنهایی مستلزم عمل نیست؛ بلکه مقصود از اعتقاد، علم به وجوب پیروی بر طبق مقتضای علم قطعی است. تعریف آیت االله جوادی آملی نیز از دین مکتبی است که از مجموعه عقاید، اخلاق و قوانین و مقررات اجرایی تشکیل شده است و هدف ان راهنمایی انسان برای سعادتمندی است.
به دلیل گستردگی و تنوع تعاریف از دین، ارائه تعریفی کامل که مورد اتفاق دین شناسان غربی باشد ممکن نیست ولی از میان این تعاریف به سه رویکرد اشاره میشود: الف: رویکرد روان شناختی: شلایر ماخر3، پرادفوت - 1377 - معتقدند دین به خودی خود عاطفه است، تجلی موجود نامحدود در موجود محدود، رؤیت خدا در موجود محدود، رؤیت موجود محدود در خداوند، دین ورزی نه کار فکر است و نه کار اراده و بلکه کار احساس است.
در جایی که احساس به شوق تحلیل میرود، دین داری مستقیما تجربه میشود و با اندیشه تکون پیدا نمیکند. ب: رویکرد جامعه شناختی: دورکیم4، - 1377 - دین را نظام یکپارچه از باورها و عملکردهای مرتبط به چیزهای مقدس میداند، یعنی چیزهایی که جدا از چیزهای دیگر انگاشته شده و در زمره محارم به شمار میآیند. این باورها و عملکردها همه کسانی را که به آن عمل میکنند، در یک اجتماع اخلاقی واحد همبسته می کند. ج: رویکرد پدیدار شناسی: دین از دیدگاه الیاده5 همواره شامل تلاش انسان دین ورز، برای فرا رفتن از جهان غیر قدسی، یا دنیوی نسبی و تاریخ زمانی، به مدد تجربه کردن جهانی فرا انسانی از ارزش های متعال است. - خاکی قراملکی، - 1390
دسته بندی های گوناگونی از اجزاء دین اسلام ارائه شده است که در ادامه بخشی از مهمترین آن را ذکر میکنیم. دستهبندی اول اسلام را به سه بخش "اعتقادات، اخلاقیات و احکام" تقسیم میکند: "اصول عقاید یعنی چیزهایی که وظیفه هر فرد کوشش درباره تحصیل عقیده درباره آن هاست. کاری که در این زمینه به عهده انسان است، از نوع کار تحقیقی و علمی است. اخلاقیات یعنی خصلت هایی که وظیفه یک فرد مسلمان این است که خویشتن را به آن خصلت ها و خوی ها بیاراید و از اضداد آن ها خویش را دور نگه دارد. کاری که در این زمینه به عهده انسان است، از نوع مراقبت نفس و خودسازی است. احکام یعنی دستوراتی که مربوط است به فعالیت های خارجی و عینی انسان، اعم از فعالیت های معاشی و معادی، دنیوی و اخروی، فردی و اجتماعی". - داوودی، - 1390 سه ویژگی اصلی فرد با ایمان شامل شناخت، عقیده و عمل میباشد.
2,2 اخلاق فردی
افعال انسان که از روی اختیار صورت میگیرد به دو دسته تقسیم میشود: افعال اخلاقی - ارزشی - و افعال غیراخلاقی - غیرارزشی - دسته. اوّل افعالی هستند که تحسینبرانگیز و دسته دوم اعمالی هستند که فاقد چنین ارزشی هستند. پیش فرضهای نظام اخلاقی اسلام شامل این موارد می شود:
الف- مختار بودن انسان؛
ب- داشتن مطلوب نهایی
ج- تأثیر تلاش در دستیابی به هدف نهایی.
