بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تعیین رابطه ادراک از راهبردهای توانمندسازی منابع انسانی با مشارکت کارکنان است. روش پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری مورد مطالعه، کارکنان کادر اداری سازمان آب و فاضلاب شهر اصفهان که تعداد آنها 300 نفر بود. به منظور دستیابی به اهداف پژوهش با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران، تعداد 169 نفر با استفاده از روش نمونهگیری تصادفی طبقهای انتخاب گردید. ابزار اندازهگیری در این پژوهش پرسشنامههای محقق ساخته ادراک از راهبردهای توانمندسازی منابع انسانی و مشارکت کارکنان بود.
روایی صوری توسط تعدادی از پاسخگویان و روایی محتوایی پرسشنامه توسط صاحبنظران مدیریت مورد تایید قرار گرفت. میزان پایایی پرسشنامهها با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ به ترتیب 0/93 و 0/90 محاسبه شده است. جهت تجزیه و تحلیل یافتههای پژوهش ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه گام به گام، آزمون تحلیل واریانس استفاده شد. نتایج نشان داد هر سه مولفهی ادراک از راهبردهای توانمندسازی منابع انسانی - پاداش، تفویض اختیار و تیمسازی - رابطهی مستقیم و معنیدار با مشارکت کارکنان دارند. نتایج رگرسیون گام به گام نشان داد بهترین پیش بینی کنندهی مشارکت کارکنان تفویض اختیار بود.
مقدمه
چنانچه سازمانها بخواهند حیات مداومی در دنیای رقابتی امروز داشته باشند تنها راه، توجه به نیروی انسانی خود به عنوان سرمایهی اصلی سازمان میباشد - Hitt et al, 2007 - . یکی از رویکردهایی که میتواند یاری گر سازمان باشد، مشارکت کارکنان میباشد. بر اساس نظریه ی پیچیدگی هنگامی که هم محیط و هم سازمان دارای رفتار پیچیده باشند روشهای استبدادی و تمرکز گرا آنقدر آسیب پذیر و ناکارآمد میشوند که نمیتوانند بقای سازمان را در بلند مدت تضمین کنند و به عبارت دیگر نظامهای پیچیده مستلزم مشارکت هوشمندانه تمامی افراد ذی ربط در سازمان است.
مشارکت کارکنان نوعی فرآیند مشارکتی است که هدف آن تشویق و ترغیب کارکنان و اعضای سازمان به دادن تعهد و مشارکت هر چه بیشتر در موفقیت سازمان است - رابینز،. - 1392 مشارکت یک درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیتهای گروهی است که آنان را برمی انگیزد تا برای دستیابی به هدفهای گروهی یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند - طوسی، . - 1380 یکی از مهمترین چالشهای سازمانی در این دوره از زمان ضعف مشارکت کارکنان در امور سازمان است. این سرمایه انسانی زمانی اقدام به مشارکت میکند که توانمندی لازم را داشته باشد.
بنابراین سازمان ها باید اقدام به توانمندسازی کارکنان خود نمایند، چرا که توانمندسازی، یک فرایند مؤثر و پیشگام است که هم برای سازمان، مزیت راهبردی ایجاد میکند و هم برای کارکنان فرصت مشارکت در کامیابی سازمان میآفریند. این مشارکت نگرشی است جمعی که از یک حس توانمندی نشات می گیرد و اعتلای کیفی سازمان را به ارمغان خواهد آورد - سیدجوادین، . - 1393 توانمندسازی آزاد کردن نیروهای درونی افراد برای کسب دستاوردهای شگفت انگیز که به فرآیند پرورش روانی و مهارتی منابع انسانی برای بکارگیری کارآمد و اثربخش آنها در محیط سازمانی اطلاق میشود - بینش، . - 1383 برای آنکه کارکنان احساس توانمندی کنند باید شرایط و بسترهای لازم در سازمان فراهم شود.
زیرا احساس توانمندی یک متغیر وابسته است که متاثر از استراتژیها و راهبردهای مدیریتی است - عبدالهی و نوه ابراهیم، . - 1385 این راهبردها ابزارهایی هستند که توانمندسازی را بیان میکنند، برمی انگیزانند و تداوم آن را مطمئن میسازند - کینلا، . - 1390 توانمندسازی کارکنان متشکل از راهبردهایی چون تیم سازی - - Team Building، تفویض اختیار - Delegation - و پاداش - Reward - به کارکنان است که هر کدام از این راهبردها بر روی مشارکت کارکنان اثر گذار است .
پاداش: پاداشی که فرد از سازمان دریافت میدارد یا به خاطر انجام وظایف محول در حد عادی و متعارف است که در این صورت حقوق یا دستمزد نامیده میشود، یا به خاطر انجام وظایف در سطحی بالاتر از استانداردهای عادی کاری است که در این صورت از پاداش، به عنوان مزایایی فوق العاده به خاطر کار فوق العاده صحبت میشود. سیستم پاداش در سازمان، هر دو نوع عملکرد را در بر میگیرد - سعادت، . - 1391 تیم: عبارت است از تعدادی از افراد با مهارتها و تخصصهای گوناگون که در رسیدن به هدف مشترک میکوشند، به گونهای که برای رسیدن به آن اهداف همه افراد گروه متقابلا، مسئولیت دارند.
تفویض اختیار: به این معنی است که اختیار یا قدرت لازم جهت تصمیمگیری و انجام امور در یک محدوده مشخص به شخصی واگذار شود. در واگذار کردن اختیار به دیگران باید پذیرفت که حق اشتباه کردن را نیز به آنها داده شود. اگر مدیریت به معنای دستیابی به نتایج کار از طریق افراد باشد، تمام مدیران باید مسئولیت امور را به دیگران تفویض کنند - ابراهیمی، - 1384 یکی از تعاریف مورد قبول اکثر صاحب نظران و نویسندگان علوم اداری درباره مدیریت عبارت است از مدیریت یعنی کارکردن با افراد و به وسیله افراد و گروهها برای تحقق هدفهای سازمانی. از این تعریف جنبههای مختلفی قابل برداشت است. یکی از آن جنبههای تفویض اختیار است.
تفویض اختیار به عنوان یکی از مهمترین راهکارهای مشارکت سازمانی، دریاری دادن، درگیر شدن و ا حساس مسئولیت کاری در کارکنان یک سازمان، بسیار اثر بخش بوده و چنانچه با آگاهی انجام گیرد برای سازمان و شخص مدیر حکم ارزش افزوده را دارد. بررسیها نشان داده است که بیش از هفتاد درصد فعالیتهایی را که مدیران انجام میدهند میتوانند به زیر دستان خود تفویض نمایند یا به عبارت دیگر زیر دستان قادر به انجام دادن آنها هستند.
در این باره برخی اعتقاد دارند که مدیران نباید تمام کارهایی را که قادر به انجام دادن آن هستند، خود انجام دهند بلکه باید آنرا به دیگران یاد داده و تفویض نمایند و خود در جستجوی دانستن و ایجاد سوال باشند - محی الدینی، . - 1388 شکل دهی تیمهای خودگردان، یکی از کارآمدترین شیوه هایی است که با ترویج فرهنگ مشارکت سازمانی، روحیه کارگروهی را نیز تقویت می کند. این رویکرد ضمن ایجاد محیطی پذیرا برای مشارکت فعال کارکنان درجهت تشخیص و تحلیل مشکلات سازمانی، بستر نقد سالم را نیز برای یافتن هدفهای مشترک فراهم می آورد و کارکنان را قادر می سازد تا در فرایندهای مختلف سازمانی حضور یابند.
مطالعات در زمینه توانمندسازی، همکاری و مشارکت کارکنان، نشان داده است که عملکرد متعالی از کارکنانی سر میزند که خود راکاملاً وقف سازمان کرده باشند. مشارکت فقط زمانی حاصل میشود که کارکنان فرصت مشارکت داشته باشند. پاداش، منبع توانمندی است که میتوان با اثربخشی برای ایجاد چنین زمینهای از آن استفاده کرد. در بین دانشگاهیان، مشاوران و کارگزاران مدیریت منابع انسانی، اتفاق نظر وجود دارد که نظام پاداش دهی مناسب و برابر، کارکنان را تشویق میکند که ارتباط عاطفی با سازمان داشته باشند و حرکت شغلی خویش را در همراهی با برنامههای سازمانی جست وجو کنند.
شناخت و اجرای ناشیانهی نظام پاداش دهی تا حد زیادی به سرخوردگی و در نتیجه بیگانگی نیروی کار از کارکردهای اصلی سازمان میانجامد. به علاوه، نظام پاداش دهی خوب، راهبردی برای حفظ کارکنان با استعداد است. لذا تا زمانی که نظام پاداش دهی عادلانه برقرار است هیچ کارمندی هرگز تلاش نخواهد کرد که به همکاری خود با سازمان پایان دهد. در حقیقت، هروقت نظام پاداش دهی به درستی مدیریت گردد، احساس امنیت به وجود میآورد؛ هم چنین کارمند اطمینان مییابد که در این سازمان درست از غلط به راحتی قابل تشخیص و افتراق است. لذا پاداش عامل مشارکت کارکنان است و نقش مهمی در خط مشی و شیوهی مدیریت عملکرد دارد.
امروزه در محیطهای متغیر سازمانی اهمیت مشارکت کارکنان سازمان و تعهد آنان به سازمان بیش از بیش احساس میشود. سازمانها با فراهم آوردن شرایط لازم برای مشارکت کارکنان مسیر پیشرفت سازمان خود را فراهم میکنند - سعدی و پارسامهر، . - 1393 شرکتهایی که مشارکت کارکنان قویتری دارند همواره عملکرد بهتری نسبت به شرکتهایی دارند که مشارکت کارکنان آنها ضعیفتر است - - Ozcüre et al, 2011 ضرورت مشارکت کارکنان در سازمانهای امروزی مانند هوای تنفسی برای یک موجود زنده است.
اهمیت و ضرورت مشارکت کارکنان هم رشد فردی و هم رشد تعالی سازمان را در پی خواهد داشت و سبب تقویت روحیه، رضایت شغلی، احساس ارتقاء، قدرت و منزلت شغلی کارکنان میشود - معینی،. - 1391 با توجه به اهمیت روزافزون مشارکت کارکنان در امور سازمان ها پرداختن به موضوعی که مباحث تاثیرگذار بر مشارکت کارکنان را مورد بررسی قرار میدهد، حائزاهمیت است. یکی از راهکارهای مشارکت کارکنان توانمندسازی کارکنان است. توانمندسازی برای کارکنان فرصت مشارکت می آفریند. توانمندسازی نیز متاثر از استراتژیها و راهبردهای گوناگونی می باشد .
پیشینه پژوهش
موغلی و قاسمی، - 1394 در پژوهشی به تاثیر استقلال تیم بر میزان مشارکت کارکنان و اثر بخشی سازمانی پرداختند. نتایج نشان داد که با توجه به بررسیهای انجام شده و اهمیت مقوله تیم گرایی در سازمانها، پژوهشی که بتواند عوامل و فاکتورهای اثربخشی وافزایش مشارکت افراد یک سازمان را در پی داشته باشد، کاملا امری ضروری به نظر میرسد و بیان داشتند که کار تیمی و تیم گرایی، برای هر سازمانی ضروری است و مدیران باید در استقلال آن در سطح سازمان تلاش کنند . - خیاط مقدم و همکاران، - 1389 در پژوهشی به شناسایی عوامل مؤثر بر افزایش مشارکت کارکنان اداره آمار اقتصادی بانک مرکزی ایران با بهرهگیری از روش دلفی" پرداختند. ابتدا حوزههای شناسایی عوامل را در سه بخش، یعنی بخش پیش زمینه ای، بخش درون دادی و بخش فرآیندی تقسیم کرده و روش دلفی را اجرا و عوامل تاثیرگذار در هر مرحله شناسایی شدند.
