بخشی از مقاله
مقدمه: هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه باورهای فراشناختی و نشخوار فکری با علائم وسواسی در افراد مبتلا به اختلال وسواسی اجباری است.
مواد و روش کار: مطالعه حاضر از نوع پژوهش های توصیفی بود. جامعه آماری پژوهش کلیه افراد مبتلا به اختلال وسواسی -اجباری مراجعه کننده به کلینیک های روانپزشکی شهر تبریز بودند. نمونه پژوهش شامل 40 بیمار مبتلا به اختلال وسواسی اجباری می باشد که با روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسش نامه باورهای فراشناخت، پرسش نامه نشخوار فکری و مقیاس وسواسی اجباری مادزلی استفاده شد و داده ها با استفاده از روش تحلیل رگرسیون چندگانه با نرم افزار SPSS16 تجزیه و تحلیل شد.
یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که بین نشخوار فکری و باورهای فراشناختی با علائم وسواسی در افراد وسواسی جبری همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد که سازه های عدم نشخوار فکری و باورهای فراشناختی توانستند %45 از تغییرات علائم وسواسی را تبیین کنند. نتیجه گیری: نتایج این پژوهش همسو با نتایج تحقیقات پیشین، نشان می دهد که در نظر گرفتن نشخوار فکری و باورهای فراشناختی در برنامه های آموزشی و مداخلات روان شناختی، می تواند در پیشگیری از اختلالات اضطرابی، کاهش و درمان آن ها موثر باشد.
مقدمه
وسواس یک فکر، احساس، ایده یا حس بدنی مکرر و مزاحم است. وسواس ها یکی از شناخت واره های مزاحم هستند که با پریشانی و آشفتگی بالایی همراه با ویژگی های اختلال خاصی به نام اختلال وسواسی اجباری می باشند.[1] اختلال وسواسی اجباری شامل یک گروه نشانه های متنوع مثل افکار مزاحم، رفتارهای مناسکی، مشغله های فکری و اجباری است. وسواس ها وقت گیر هستند و توانایی فرد برای داشتن یک زندگی راحت، عملکرد شغلی صحیح، فعالیت های اجتماعی معمولی را به طرز قابل توجهی مختل می کند.[2]
افکار وسواسی اغلب محتوای خصمانه، جنسی یا مذهبی دارند یا به صورت تردیدها و نشخوار فکری مربوط به آلودگی تجربه می شوند. اعمال اجباری - وسواس های عملی - ، رفتارهای تکراری آشکار و ناآشکاری هستند که در پاسخ به افکار مزاحم و وسواسی انجام می شوند. هدف این رفتارها، کاهش ناراحتی و پریشانی یا پیشگیری از برخی رویدادهای خطرناک هستند.[3]
در نظریه های شناختی جدید در مورد اختلالات روانی و بویژه اختلال وسواسی اجباری، سازه های فراشناختی جایگاه ویژه ای به خود اختصاص داده است4]،.[3 فراشناخت مفهومی چندوجهی است که دربرگیرنده باورها، تجربه ها و راهبردهایی است که شناخت را ارزیابی، نظارت یا کنترل می کند6]،.[5 علاوه بر این، فراشناخت شامل دو حیطه محتوایی گسترده نیز است.
هر اختلال در درون این حیطه ها، محتوای اختصاصی خود را دارد. این حیطه های گسترده شامل باورهای فراشناختی مثبت و منفی هستند. باورهای فراشناختی مثبت، به فواید و سودمندی های درگیرشدن در فعالیت های شناختی مربوط می شوند. باورهای فراشناختی منفی باورهایی هستند که به کنترل ناپذیری، معنی و اهمیت و خطرناک بودن افکار و تجربه های شناختی مربوط می شوند9]، 8،7،.[3 طبق مدل فراشناختی اختلال وسواس اجباری، افراد مبتلا به این اختلال، در پاسخ به عامل برانگیزاننده دچار پریشانی می شود.
فعال شدن باورهای فراشناختی ناکارآمد باعث می شودکه فرد فراشناخت واره های مزاحم را تحت عنوان نشانه های خطر، ارزیابی منفی کند که این ارزیابی منفی به نوبه خود منجر به بروز هیجان های منفی شدیدی می شوند که غالبا به شکل اضطراب است. وقتی شناخت واره های مزاحم ارزیابی منفی می شوند باورهای فرد درباره آیین مندی های وسواسی فعال می شوند و فرد مشغول انجام رفتارهای آیین مندی و خنثی ساز می شود تا خطر تهدید را کاهش دهد8]،.[3
مدل ها و تعریف های زیادی از نشخوار فکری ارائه شده است که نیرومندترین نظریه در این مورد، نظریه سبک های پاسخ نالن-هاکسیما، می باشد. [10] در این نظریه نشخوار فکری به عنوان تفکر تکرار شونده درباره علایم افسردگی، علل احتمالی و پیامدهای این علایم تعریف شده است.[11] علاوه بر این نشخوار فکری، افسردگی را به واسطه افزایش تفکر منفی، حل مسائل ناکارآمد، تداخل با رفتارهای هدفمند و کاهش حمایت اجتماعی، شدت و تداوم می بخشد.
[12] مطالعات نشان دادند که نشخوار فکری هم در جمعیت های بالینی و هم در جمعیت های غیر بالینی اتفاق می افتد و وقوع آن محدود به هیچ یک از آسیب های روان شناختی نیست. در این نظریه نشخوار فکری در اختلال وسواسی اجباری، شامل افکاری است که به طور پایان ناپذیر مرور می شوند و به ناامیدی درباره آینده و ارزیابی های منفی درباره خود منجر می شود .[13] یکی از مهم ترین مشکلاتی که نشخوار فکری برای افراد ایجاد می کند، جداسازی آن ها از واقعین و فاصله گرفتن از اینجا و اکنون می باشد که روی پرردازش آن ها تاثیر منفی به جای می گذارد. شناسایی این سازه و کمک به بیماران، در پیدا کردن بینش نسبت به اینکه به جای گذشته، درحال و اینجا زندگی کنند، فرایند واقعیت سنجی و درک کامل تر از و ضعیت فعلی خود و اطرافیان را تسریع می بخشد.
روش پژوهش
مطالعه حاضر باتوجه به هدف از نوع پژوهش های بنیادی و از نظر شیوه جمع آوری داده ها از نوع همبستگی بود که به منظور بررسی رابطه باورهای فراشناختی و نشخوار فکری با علائم وسواس در افراد مبتلا به اختلال وسواسی اجباری انجام شده است. جامعه پژوهش شامل کلیه بیماران وسواسی جبری مراجعه کننده به کلینیک های روان پزشکی شهر تبریز بود که تشخیص اختلال وسواسی اجباری دریافت کرده اند.
نمونه مورد مطالعه 40بیمار مبتلا به اختلال وسواسی جبری بودند که به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. بعد از انتخاب نمونه، پرسش نامه ها در اختیار آن ها قرار داده شد و از آنان خواسته شد با توجه به اهمیت اهداف تحقیق، اطلاعات خواسته شده را با دقت و صداقت در پرسش نامه درج نمایند. در این پژوهش، باورهای فراشناختی و نشخوار فکری متغیرهای پیش بین و علائم وسواسی متغیر ملاک است.
ابزارهای پژوهش پرسش نامه باورهای فراشناخت
فرم کوتاه پرسش نامه فراشناختبه منظور سنجش باورهای فراشناخت ساخته شده است. این پرسش نامه 30 ماده دارد و هر آزمودنی به صورت چهار گزینه ای - =1 موافق نیستم تا =4 خیلی موافقم - پاسخ می دهد. این پرسش نامه پنج مؤلفه اعتماد شناختی ، باورهای مثبت در مورد نگرانی، خودآگاهی شناختی، باورهای منفی در مورد کنترل ناپذیری افکار و خطر و باورهایی فراشناختی عمومی منفی در مورد نیاز به کنترل افکار را می سنجد.
پایایی آن به روش بازآزمایی برای کل آزمون پس از دوره 18 تا 22 روزه 0/75و برای خرده مقیاس ها از 0/59 تا 0/87 گزارش شده است. دامنه نمره ها برای هر یک از زیر مقیاس ها بین صفر تا هجده قرار دارد. ضریب همسانی درونی این آزمون در ایران به روش آلفای کرونباخ برای کل مقیاس 0/91 و برای خرده مقیاس ها در دامنه ای از 0/71 تا 0/87 گزارش شده است. همبستگی خرده مقیاس های آن با کل آزمون در دامنه %58 تا 0/87 و همبستگی آنها با یکدیگر بین 0/26 تا 0/62 محاسبه شده است.
پرسش نامه وسواسی اجباری مادزلی
این آزمون دارای 30 ماده 2گزینه ای - درست یا نادرست - است که فرد به آن پاسخ می دهد که برای اندازه گیری علائم وسواس فکری عملی طراحی شده است. این پرسش نامه انواع گوناگون نشانه های وسواس فکری عملی را در بیمارانی که وسواس دارند، مشخص می سازد. چهار طبقه عمده نشانه ها که در آزمون مادزلی به تفکیک مشخص می شوند عبارتند از: وارسی - شامل 9 گزینه - ، شستشو - شامل 7 گزینه - ، کندی - شامل 7 گزینه - ، شک وتردید - شامل 7 گزینه - . نمره آزمون بین 0 تا 30 خواهد بود که بیانگر وجود علائم وسواسی جبری بیشتر است. اعتبار آزمون به طور کلی در هر چهار طبقه بیش از 0/80 است. حساسیت آزمون نیز به دلیل دو پاسخی بودن آن نسبت به تغییرات پایین می باشند. در ایران دادفر ضریب اعتبار کل آزمون را 0/84 و روایی همگرایی آن با مقیاس وسواسی جبری یل براون 0/87 گزارش نموده است.
پرسش نامه نشخوار فکری
این پرسش نامه توسط یوسفی در سال 1384 شاخته شد. مقیاس نشخوار فکری پنج خرده مقیاس دارد که عبارتند از: سردرگریبانی، سرزنش خود، نشخوار فکری علامت دار، درون گرایی و نشخوار فکری. این پرسش نامه دارای 39 سوال است و هر آزمودنی به سوالات با یک مقیاس چهار درجه ای لیکرت - به هیچ وجه، تا حدودی، بیشتر اوقات، تقریبا همیشه - ، در مورد تجربه، افکار یا احساسات خود در دو هفته گذشته پاسخ می دهد که هر کدام از یک تا چهار درجه بندی می شود و نمره هر فرد با جمع این امتیازات به دست می آید؛ هر چه فرد این افکار را بیشتر تجربه کند، نمره بیشتر می گیرد.
اعتبار همزمان این آزمون از طریق اجرای آن با آزمون افسردگی بک و آزمون شادکامی آکسفورد محاسبه شد. همسانی درونی آزمون با استفاده از روش آلفای کرونباخ محاسبه شد و پایایی آزمون از طریق ضریب باز آزمایی به دست آمد. ضریب اعتبار همزمان با آزمون بک0/51 و با مقیاس شادکامی آکسفورد0/53 به دست آمد که هر دو از لحاظ آماری معنادار بودند. هم چنین نتایج نشان داد که این پرسش نامه از ثبات درونی بسیار خوبی با ضریب آلفای کرونباخ0/92 برخوردار است.
بحث و نتیجه گیری
هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین رابطه نشخوار فکری و باورهای فراشناختی با علایم وسواسی در بیماران مبتلا به اختلال وسواسی جبری بود. یکی از یافته های پژوهش نشان داد بین باورهای فراشناختی با علایم وسواسی ارتباط مثبت دارد که این نتایج با نتایج سایر مطالعات انجام شده هماهنگ می باشند18]،17،16،15،14،. [3 مطالعات مختلفی از نقش علی فراشناخت در ایجاد و تداوم اختلالات روان شناختی، به ویژه اختلال وسواسی جبری حمایت می کنند21]،20،.[19 نتایج بررسی تونتو و ولز نشان می دهد که باورهای فراشناخت، مهمترین پیش بینی کننده علائم وسواس است .[22]کوباک نشان داد که هر دو حیطه باورهای فراشناختی منفی و مثبت، با علائم وسواس رابطه دارند اما حیطه فراشناختی مثبت قوی ترین همبستگی را با علائم وسواس دارد.
هم چنین در این پژوهش بین نشخوار فکری و علائم وسواسی رابطه مثبتی به دست آمد. این نتایج با یافته های سایر مطالعات انجام شده همسو می باشد26]،25،.[24 نشخوار فکری در بیماران وسواسی، شامل افکاری هستند که به طور پایان ناپذیر مرور می شوند و به ناامیدی درباره آینده و ارزیابی های منفی درباره خود منجر می شود. یکی از ویژگی های برخی از بیماران وسواس این است که نمی توانند توجه خود را از علائم ادراک شده برجسته برگیرند [27] و در واقع قادر نیستند جلوی افکار ناخوانده مزاحم را به طور موثر بگیرند.
براین اساس نشخوار فکری یکی از ویژگی های بیماران وسواس محسوب می شوند که به صورت جر و بحث های درونی بی پایان با خود است که برخی اوقات در مورد مسائل فلسفی لاینحل بروز می کند.[28] از محدودیت های این پژوهش حاضر می توان به ابزارهای خود گزارش دهی اشاره کرد که می تواند نتایج را تحت تاثیر قرار دهد. پیشنهاد می شود در پژوهش های بعدی این موارد مورد لحاظ قرار گیرد که نتایج قابل اتکاتری به دست آید.
