بخشی از مقاله
چکیده
بررسی های متعدد نشان داده اند که معلمان تربیت بدنی در معرض عوامل استرس زای شغلی هستند، برخی از این عوامل به محیط شغلی مربوط بوده که می توانند آثار نامطلوبی بر سلامتی و نقش تربیتی آنان داشته باشند. هدف از تحقیق حاضر بررسی رابطه بین استقلال شغلی با استرس شغلی معلمان تربیت بدنی شهرستان آران و بیدگل بود. روش تحقیق توصیفی و از نوع همبستگی بود. بدین منظور 135 معلم تربیت بدنی 61 - مرد و 74 زن - به روش تمام شمار انتخاب شده و پرسشنامه های استقلال شغلی - TAS - واسترس شغلی کوک و همکاران - 1981 - در بین آنها توزیع شد. روایی پرسشنامه ها بااستفاده از نظرات اساتید مدیریت ورزش و معلمان تربیت بدنی به دست آمد و میزان پایایی با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ برا ی پرسشنامه استقلال شغلی =0/70 - - وبرای پرسشنامه استرس شغلی - =0/74 - تعیین شد. داده ها با استفاده از آزمون های آماری توصیفی و استنباطی - آزمون کالموگراف اسمیرنف، همبستگی اسپیرمن، آزمون دوربین- واتسون وتحلیل رگرسیون چندگانه - تجزیه تحلیل شدند. نتایج نشان داد بین استقلال شغلی - r = 0/001 و - p = -0/286 با استرس شغلی رابطه منفی و معناداری وجود دارد. یافته های تحقیق پیشنهاد می کنند که مدیران و مسئولان آموزشی زمینه ای برای افزایش استقلال شغلی معلمان تربیت بدنی فراهم نمایند تا استرس شغلی آنها کاهش یافته و بتوانند وظایف آموزشی خود را به درستی انجام دهند.
واژگان کلیدی : استرس، استقلال شغلی، معلمان تربیت بدنی.
مقدمه
هرچند زندگی مدرن امروز موجبات رفاه و آسایش بی حد و حصر انسان را فراهم نموده است، اما جسم و ذهن انسان را با انتظاراتی که منجر به استرس می شوند روبه رو می سازد. استرس 1موضوع جدیدی نیست، انسان از زمانی که به عرصه اجتماعی گام نهاده است، به دفعات متعددی تحت تأثیر استرس قرار گرفته و این پدیده روز به روز در حال افزایش است . در حقیقت، استرس بر تمام وجوه زندگی انسان تأثیر گذار بوده و به خانواده، آموزش وپرورش، فعالیت های اجتماعی و اقتصادی، سازمان ها ومشاغل مرتبط شده است . - Nagra & Arora, 2013, p2 - محیط شغلی می تواند به عنوان یک منبع استرس اجتماعی و روانی در نظر گرفته شود که اثرات زیان آوری بر رفاه و سلامتی کارکنان دارد و در عین حال میتواند بر رفتار کارکنان اثری منفی گذاشته و در نهایت منجر به عدم کارایی کارکنان و سازمان شود . - Jeyaraj, 2013, p 63 - کاپلان و همکاران - 1975 - 2
استرس شغلی را به عنوان یکی از ویژگی های محیط شغلی که موجب تهدید فرد می شود تعریف نموده اند - به نقل از Reddy & . - Anuradha, 2013, p 9 اما استرس معلمان، به عنوان نوع خاصی از استرس شغلی محسوب می شود - Reddy & . - Anuradha, 2013, p10 بررسی های متعددی وجود دارد که ماهیت استرس زای حرفه آموزش را خاطر نشان ساخته اند. رمضانی نژاد وهمکاران - 1383 - عوامل استرس زای شغلی را در بین معلمان ورزش بررسی کرده و نشان دادند درصد زیادی از معلمان تربیت بدنی با عوامل استرس زا روبه رو هستند واحتمالأ دبیران تربیت بدنی در ساختار مدرسه جایگاه مناسبی برای خود نمی بینند . - p 34 -
هم چنین در تحقیقی که توسط پورقاز و همکاران - 1390 - انجام گرفت نتایج نشان داد که 70 درصد دبیران تربیت بدنی استان سیستان و بلوچستان دارای استرس شغلی بالایی هستند و دبیران زن نسبت به دبیران مرد از استرس شغلی بیشتری رنج می برند . - p 67, 68 - کاکس و همکاران - 1978 - 1 گزارش نمودند که بیش از 60 درصد معلمان کارشان را به عنوان منبع اصلی استرس در زندگی خود میدانند - به نقل از . - Kayastha & Kayastha, 2012, p 54 کایریاکو - 1987 - 2 استرس معلمان را به عنوان تجربه احساسات ناخوشایندی همچون تنش، ناامیدی، اضطراب،عصبانیت و افسردگی ناشی از جنبه های مختلف شغل معلمی تعریف نموده است . - p 146 - منابع استرس معلمان، در پژوهش های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است ومنابع مختلفی همچون حجم کاری زیاد، فشار زمان، محیط کاری نامناسب، به رسمیت نشناختن کار معلمان، به تعویق انداختن پرداخت حقوق آنها - Kaur, 2011, p49 - ، فقدان تلاش دانش آموزان در کلاس، جو و فرهنگ سازمانی، ساختار مدیریتی مدرسه و غیره را به عنوان منابع استرس معلمان ذکر نموده اند . - et al, 2008 , p 638 & 639 Habibi AsgarAbad - اما نتایج تحقیق کوتزی و دیویلیرز3 - 2010 - نشان داد که فقدان استقلال شغلی4نیز یکی از منابع استرس بوده و با میزان تعهد شغلی کارکنان رابطه منفی دارد.
در واقع می توان گفت فقدان اختیار در تصمیم گیری ها و هم چنین فقدان کنترل شغلی،با تجربه احساسات نامطلوب استرس شغلی مرتبط می باشد - . - Coetzee & De Villiers, 2010, p 29 استقلال را می توان به عنوان داشتن هویت شخصی و توانایی برای مستقل عمل نمودن و اعمال کنترل بر محیط توسط فردتعریف نمود که دربرگیرنده احساس مسلط بودن بر کار وداشتن منبع کنترل درونی می باشد . - Benard, 1995, p 1 - با وجود تعاریف متفاوتی که برای استقلال شناسایی شده است، اما همه آنها بر یک جنبه مشترک تأکید میکنند و آن این است که استقلال مستلزم به رسمیت شناختن قدرت و آزادی بیشتر برای معلمان در فعالیت های شغلی آنها است. پژوهشگران این موضوع را به عنوان کنترل محیط شغلی - Pearson & Hal, 1993, p 173 - و آزادی در تصمیم گیری توصیف نموده اند . - Short, 1994, p 490-491 -
بنابراین استقلال معلمان به معنی عدم وابستگی آنان و حفظ اختیار خود در کلاس درس وتصمیم گیری های آموزشی است . - Street, 1988, p 4 - در واقع چیزی که برای یک معلم به عنوان استقلال شناخته می شود ممکن است همانند انزوا برای فردی دیگرباشد - Moomaw, 2005, p 15; Pearson & . - Moomaw, 2005, p 42 کراوفورد - 2001 - 5 قدرت معلمان در تصمیم گیری را به عنوان نشانه ای از استقلال آنها دانست؛ معلمان روزانه رابطه ای نزدیک با دانش آموزان و والدین آنها دارند، بنابراین باید بهترین ومناسبترین تصمیمات را در رابطه با نحوه آموزش دانش آموزان اتخاذ نمایند. برانتی - 2001 - 6 اظهار نمود که استقلال در واقع آزادی از انتظارات یا فشارهای دیگرمعلمان یا مدیران است این آزادی می تواند، آزادی درتحویل برنامه درسی - Curren, 2007 - و یا آزادی ازکنترل های خارجی - Charters, 1976 - باشد - به نقل از. - Strong, 2012, p 4 هم چنین رایان، کانل و دسی - 1989 - 7 به این نتیجه رسیدند که مدیرانی که کنترل بیشتری اعمال می کنند و عملکرد کارکنان را از نزدیک سرپرستی می کنند، موجب می شوند زیردستانشان رضایت کمتر وفشار کاری بیشتری را تجربه نمایند. در حقیقت فقدان کنترل شغلی به این معنی است که کارکنان در انتخاب های شغلی خود آزادی ندارند، به عبارت دیگر سرپرستان و یا مدیران برای آنها تصمیم گیری می کنند - به نقل از. - Liu et al, 2011 , p 5
در واقع استقلال شغلی به افراد اجازه می دهد که از قرار گرفتن در معرض عوامل استرس زا اجتناب کرده، وظایفشان را انتخاب نموده و یا از انجام کارهایی که منجر به استرس می شود احتراز نمایند - به نقل از . - Saragih, 2011, p 204 اما اسمیلنسکی - 1984 - 1 رضایت شغلی معلمان را بررسی نمود و نشان داد که رضایت و استرس معلمان در محیط کار بیشتر به رویدادهای کلاسی - مانند روابط با دانش آموزان، روندآموزشی و رفتار دانش آموزان در مدرسه - مربوط است وبا مسائل اداری - همچون میزان استقلال شغلی و روابط با مدیران - رابطه ای ندارد - به نقل از . - Kayastha, 2012 , p 54 Kayastha & در هر حال اهمیت استقلال شغلی و افزایش نقش معلمان در آموزش در آثار علمی متعددی به چشم می خورد؛ استدلال آنها این است که ازطریق بهبود و توسعه استقلال شغلی کارکنان بهره وری سازمانی افزایش یافته و به رسمیت شناختن قدرت و اختیار بیشتر برای کارکنان در فرآیند تصمیم گیری به آنها اجازه می دهد آزادانه تر فکر نموده و عمل نمایند - , Ozturk2011, p . - 114 در واقع سازمان هایی که حوزه تصمیم گیری آنها مدیران ارشد هستند نسبت به سازمان هایی که در آن ها تصمیم گیری بصورت غیر متمرکز است اثربخشی کمتری خواهند داشت - به نقل از . - p 114 Ozturk, 2011,
هم چنین پژوهش ها در سایر کشورها نشان داده اند که طی سالهای اخیر، ترک شغل معلمان در مدارس دولتی افزایش یافته است - به نقل از. - Flook et al, 2013 , p 182 ناتال - 1993 - گزارش داد که اگرچه معلمان به دلایل مختلفی شغل خود را رها می کنند، اما آنها اغلب به خاطر حرفه ای نبودن در این شغل، عدم شناخت کامل این شغل و هم چنین عدم استقلال، حرفه آموزش و تدریس راترک می گویند - به نقل از . - Moomaw, 2005, p 5 بنابراین به نظر می رسد استقلال معلمان و یا فقدان آن به عنوان عاملی مهم در انگیزه معلمان برای ماندن یا ترک شغل معلمی محسوب می شود - . - 6; Pearson & Moomaw, 2005, p 42 Moomaw, 2005, p هرچند در کشور ما ترک شغل معلمان اتفاقی بسیار نادر است اما باید توجه نمود در صورتی که به استرس معلمان و عوامل تأثیر گذار بر آن از جمله استقلال شغلی توجه نشود ممکن است موجب کاهش عملکرد، پایین بودن کیفیت آموزش،افزایش غیبت و در نتیجه کمرنگ شدن نقش مثبت تربیتی و آموزشی معلمان تربیت بدنی شود . - Wilches, Usma2007, p 246 -
بنابراین در صورتیکه مدیران آموزشی مایل باشند در معلمان ایجاد انگیزه نموده و به آنها اختیاردهند، استرس آنها را به حداقل رسانده و از فرسودگیشغلی آنها جلوگیری نمایند، بایستی نیاز معلمان به استقلالرا شناسایی نموده و به آن پاسخگو با شند - Moomaw, . - 2005, p 1 در این راستا توجه به عوامل زمینه ساز استرس شغلی در بین معلمین تربیت بدنی که نقش مهمی در ایجاد و حفظ تناسب اندام، و تربیت اخلاقی دانش آموزان بر عهده دارند - Kumar & Singh, 2006, p 2 &3 - ، می تواند موجبات بهبود نقش تربیتی و آموزشی آنها را فراهم نماید. از این رو این سؤال مطرح می شود که آیا بین استقلال شغلی و استرس شغلی معلمان تربیت بدنی شهرستان آران و بیدگل رابطه وجود دارد؟
روش شناسی پژوهش
روش تحقیق توصیفی و از نوع همبستگی است. جامعه آماری تحقیق را تمامی معلمان تربیت بدنی شهرستان سبزوار که در سال تحصیلی 92-93 مشغول به تدریس بودند تشکیل دادند. به دلیل پایین بودن حجم جامعه آماری، نمونه به صورت تمام شمار به دست آمد که درحقیقت نمونه برابر جامعه است - n=N - ؛ براین اساس تعداد 150 نفر 74 - مرد و 76 زن - به عنوان نمونه آماری
