بخشی از مقاله
چکیده
بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری بخش قابل توجهی از سطح شهر های کشور را تشکیل میدهند. این بافتها از یک سو، از طیف گسترده مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست محیطی رنج می برند و از سوی دیگر مهم ترین پتانسیل شهرها برای استفاده از زمین جهت اسکان جمعیت، تأمین فضاهای باز خدماتی و نیز بهبود زیست محیطی محسوب میشوند.
پژوهش حاضر به دنبال بررسی ساختار و تاثیر شرکت احیای بافت فرسوده آران و بیدگل در ارتقای عملکرد مدیریت شهری می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر روش تحقیق توصیفی - تحلیلی واز نوع پیمایشی - میدانی - است. جامعه آماری شامل 100 نفر از سرپرستان خانوارهای ساکن در بافت فرسوده شهر آران و بیدگل می باشدکه تعداد 80 نفر بعنوان نمونه آماری محاسبه شد. همچنین برای پرسشنامه کارشناسان نیز تعداد 20 نفر انتخاب شدند.
برای جمع آوری داده های مربوط به مبانی نظری و استخراج عوامل و شاخص های اولیه از منابع کتابخانهای و اینترنتی و جهت گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز به منظور بررسی فرضیه های تحقیق از پرسشنامه استفاده شده است. به منظور تایید روایی، از روایی صوری و به منظور تایید پایایی - اعتبار - از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است. در این تحقیق به دو روش توصیفی و استنباطی به تحلیل داده ها پرداخته شده است، در سطح توصیفی با استفاده از مشخصه هایی نظیر فراوانی به تحلیل ویژگی های جامعه پرداخته شده و در سطح استنباطی از فنون آماری شامل آزمون رگرسیون برای آزمون فرضیهها استفاده شده است.
یافته های پژوهش نشان می دهد این شرکت بر بهبود عملکرد کالبدی و اجتماعی تاثیر مطلوب داشته داشته است
مقدمه
شهر، ظرفی است که شهروندان با روابطشان، نیازهایشان، خواسته-هایشان و سلیقههایشان مظروف آن هستند. حقوق شهروندی، حس امنیت و ایمنی، حس از خود بودن و با خود داشتن، حس با خود بودن و در عین حال با دیگران زیستن و ... همگی فضایی را در شهر میسازد که میتوان آنرا حیات مدنی خواند. در چنین حیاتی است
که رابطه ای مستقیم بین جسم و جان و کالبد و روان شهر برقرار میگردد.
بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری بخش قابل توجهی از سطح شهر قم و سایر شهرهای کشور را تشکیل میدهند. این بافتها از یک سو، از طیف گسترده مشکلات کالبدی، عملکردی، ترافیکی و زیست محیطی رنج می برند و از سوی دیگر مهمترین پتانسیل شهرها برای استفاده از زمین جهت اسکان جمعیت، تأمین فضاهای باز خدماتی و نیز بهبود زیست محیطی محسوب میشوند.
بافت فرسوده علیرغم انسجام محله ای و بافت اجتماعی قوی نیز بواسطه موقعیت شهری خود در میان سایر پهنههای شهری، از مشکلاتی فراتر از نحوه ساخت و ساز و مسایل رنج میبرند. از این رو دخالت در این بافت هاصرفاً نمی بایست از نوع اقدامات کالبدی باشد . فرسودگی بافت که نتیجه فرسایش کالبدی- اقتصادی است به مرور موجب تضعیف امکان استفاده مناسب و کارا از زمین می شود، سبب هدر رفتن زمین در بخشهای توانمند شهر محدودههای مرکزی و بافت قدیمی میشود. فضاهای خالی و بافتهای فرسوده در دل شهرها در حالی رها شدهاند که گسترش کالبدی شهر هر روز معضلی جدید بر مسائل و مشکلات موجود میافزاید.
از سوی دیگر آنچه برخورد با بافتهای فرسوده را در کشور ما در تنگنا قرار می دهد، عدم تمایز صحیح بین بافت تاریخی و بافت فرسوده است که گاهی شیوه برخورد را به سمت حفاظت مطلق و دیدگاه موزهای کشانده، دست و پای دستاندرکاران و طراحان را میبندد. در بسیاری از هستههای قدیمی، آنچه دارای ارزش است نه کالبد موجود و بناها و ساخت شهرهای آن بلکه گذرها، مراکز محلهای، روابط اجتماعی میان ساکنین، یادمانها و نشانهای بافت است که دارای ارزش اجتماعی و فرهنگی است.
از این رو دخالت در این بافتهاصرفاً نمیبایست از نوع اقدامات کالبدی،اصطلاحاً بازسازی از نوع تخریب و دوباره ساختن باشد. در بسیاری از عرصهها بهسازی بافت و اقدام خود مشارکتی با مردم ساکن در آن شیوه بسیار مطلوب و پایداری را ارائه می دهد که میتواند در طول دوره کوتاهمدت صورت پذیرد و رفاه شهروندی را در بافت توانمند سازد.
طرحهای تفصیلی غالب طرحهای ساماندهی، نوسازی و بهسازی این بافتها را در نظام برنامهریزی کشور بعهده دارند. اما به نظر میرسد نگرش بخشی، از بالا به پائین و بدون بازخورد نقش مردم در فرآیند برنامهریزی و تهیه طرحها، موجب شده است که طرحهای مذکور به اهداف موردنظر دست نیابند. بررسی تجارب طرحهای شهری موفق در دنیا حاکی از بکارگیری به جا و مؤثر راهکارهای ذیل است:
- بهرهگیری حداکثر از مشارکت مردم
- بکارگیری راهحلهای متعدد در مواجهه با مسائل چند وجهی
- استفاده از بازخوردهای متعدد
- طراحی منطقی و هماهنگ با خواستهای گروههای ذینفع و ذینفوذ بدین ترتیب در جهان معاصر، حل مسائل شهری جز با شناختن نیازها، خواسته ها و نگرشهای شهروندان امکان پذیر نیست و شناخت مسائل، جز با پژوهش میسر نیست و پژوهشهای اجتماعی میتوانند مورد استفاده سیاستهای برنامهریزی اجتماعی، مسکن، تعلیم و تربیت، بهداشت و... قرار گیرد.
آگاهی از نیازها و مسائل مردم و بررسی نگرش آنها در میزان نقشی که میتوانند در رفع مشکلات شهری داشته باشند، زمینه مساعدی برای برقراری ارتباط منطقی و صحیح بین نهاد خدمت رسان به شهروندان و خود شهروندان فراهم ساخته و اعتماد میان شهروندان و مدیریت شهری برقرار میشود. مشارکت شهروندان در طرحهای نوسازی شهری میتواند در تامین منابع اقتصادی، کاهش هزینه خدمات، افزایش انسجام اجتماعی، کاهش آسیبها و تنشهای ناشی از زندگی شهری و رضایت شهروندان موثر باشد .
بدون تردید بناهای موجود دراین بافت ها که با ساخت و سازهای شهری امروزی از لحاظ ایمنی و کارکردی همخوانی ندارد، مورد اقبال عمومی نبوده و از سوی دیگر بنا به پیچیدگی های موجود در این مناطق از حیث مالکیتی که پس از جابجایی نسل های ساکن در آنها با مشکل وراثت روبرو شده، عملا برخی از این مناطق را به بخش غیر فعال و متروکه شهر تبدیل کرده است. فرسودگی کالبدی، ناهنجاری های اجتماعی، ناکارآمدی زیرساخت ها و افت شدید اقتصادی از جمله مسایل مبتلا به این مناطق اند. تحقیق پیرامون موضوع بافت های فرسوده و نحوه مدیریت صحیح آن با توجه به تاثیر گزاری آن بر جنبه های مختلف کالبدی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی و ... بسیار حائز اهمیت است.
وضعیت دسترسی های بافت های فرسوده مرکزی شهرها کهعمدتاً بدون طرح قبلی ایجاد شده اند، از ساختاری نامنظم برخوردار و دسترسی های موجود در آنهاغالباً پیاده می باشد، به گونه ای که اکثر معابر آن بن بست یا با عرض کمتر از شش متر بوده و ضریب نفوذپذیری در آنها کم است. وضعیت خدمات و زیرساخت های شهری بافت های فرسوده به لحاظ برخورداری از خدمات، زیرساخت ها و فضاهای باز، سبز و عمودی دچار کمبودهای جدی هستند
از سویی دیگر این بافت ها به دلیل قدمت و در اکثر موارد فرسودگی و فقدان تأسیسات و خدمات اولیه و ضروری برای زندگی شهری امروز، در پاسخ گویی به نیازهای شهروندان خود دچار نارسایی های اساسی می باشند با این وصف لزوم مداخله هدفمند، حفظ هویت بافت مرکزی و تکامل و پویایی آن به منظور حفظ ساختار شهر، ضرورت بررسی موضوع را مطرح می سازد.
مبانی نظری و مفاهیم مورد بحث
اندیشه ساماندهی، بهسازی و باززنده سازی بافت های فرسوده شهری به منظور بهبود شرایط این محدوده ها و بالا بردن سطح کمی و کیفی زندگی مردم و نتیجتا ارتقای عملکرد مدیریت شهری، در فرهنگ برنامهریزی شهری از دیرباز وجود داشته است و در این زمینه تلاش های گوناگونی طی سال های متمادی به انجام رسیده است. بیتردید ویژگیهای فرهنگی- اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی و همچنین توجه به امکانات، محدودیتها و پتانسیل-های بافت مورد بررسی برای انتخاب روش های مداخله در این بافت ها بسیار حایز اهمیت است. اما بدون شک ایجاد مدیریت هماهنگ و یکپارچه شهری می تواند نقش عمده ای در ارتقای عملکرد مدیریت شهری ایفا کند.
مدیریت شهری
مدیریت شهری عبارت است از یک سازمان گسترده، متشکل از عناصر و اجزای رسمی و غیررسمی موثر و ذیربط در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی حیات شهری که اداره، کنترل و هدایت توسعه همه جانبه و پایدار شهر را عهده دار است [4] شالوده مدیریت شهری عبارت است از برعهده گرفتن نقشی فعال در توسعه، مدیریت و هماهنگ سازی منابع برای دستیابی به اهداف توسعه شهری. یکی از مهمترین عناصر مدیریت شهری، شهرداری ها هستند. وجود این سازمان از هنگامی ضرورت یافت که برآورده ساختن نیازهای شهرنشینان، ازعهده تک تک آنها خارج گردید و لازم شد سازمانی این نیازها را بطور مشترک برآورده سازد.
ماهیت و مفهوم عملکرد
عملکرد در لغت یعنی حالت یا کیفیت کارکرد. بنابراین، عملکرد سازمانی یک سازه ی کلی است که بر چگونگی انجام عملیات سازمانی اشاره دارد. معروف ترین تعریف عملکرد توسط نیلی1 و همکاران [5] ارائه شده است: »فرایند تبیین کیفیت اثربخشی و کارایی اقدامات گذ شته.« مطابق این تعریف، عملکرد به دو جزء تقسیم می شود:
-1 کارایی که توصیف کننده چگونگی استفاده سازمان از منابع در تولید خدمات یا محصولات است، یعنی رابطه بین ترکیب واقعی و مطلوب دروندادها برای تولید بروندادهای معین.
-2 اثربخشی که توصیف کننده ی درجه نیل به اهداف سازمانی است. این اهدافمعمولاً در قالب مناسبت - درجه انطباق بروندادها با نیازهای مشتریان - ، در دسترس بودن - جنبه هایی نظیر فراوانی، ارائه در میان گروه های اولویت دار، و فاصله فیزیکی - ، و کیفیت - درجه تحقق استانداردهای مورد نیاز - تبیین می شوند
سنجش یا ارزیابی عملکرد
از واژه »ارزیابی عملکرد« تعاریف بسیاری ارائه شده است. به منظور درک صحیح هر پدیده یا موضوع لازم است آن پدیده تعریف تا برداشت و فهم مشترکی حاصل شود. »سنجش عملکرد« یکی از ابزارهایی است که از سویی میزان موفقیت یا شکست سازمان را در زمینه فعالیت ها و اقداماتش نشان داده و از سوی دیگر منجر به هدایت صحیح مدیریت درراستای تحقق اهداف، کارایی و اثربخشی فعالیت های سازمان می شود
سینک - 1991 - سنجش عملکرد را یک وظیفه ی پیچیده، مشکل، چالش برانگیز، و مهم می داند. سطح عملکرد یک سازمان تابعی است از کارایی و اثربخشی عملیات سازمانی، بنابراین، سنجش عملکرد عبارت است از فرایند تعیین کمیّت کارایی و اثربخشی یک سازمان. بی شک، سنجش عملکرد یک هدف نیست، اما ابزاری است برای مدیریت اثربخش. نتایج سنجش عملکرد نشان می دهد که چه اتفاقی افتاده است، اما چرایی آن را نشان نمی دهد. به منظور استفاده ی مؤثر از یافته های سنجش عملکرد، یک سازمان نیازمند انتقال از »سنجش« به » مدیریت« است.
بافت فرسوده:
فرسودگی بعنوان یکی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است که باعث بیسازمانی، عدم تعادل و بیقوارگی آن می شود بافت های فرسوده دارای سه مشخصه اصلی زیر است:
-1 بلوکهایی که بیش از پنجاه درصد ابنیه آن ناپایدار و فرسوده باشد.
-2 بلوکهایی که بیش از پنجاه درصد معابر آن کمتر از شش متر باشد.
-3 بلوکهایی که بیش از پنجاه درصد ابنیه آن کمتر از دویست متر مربع باشد
بافت های فرسوده شهری به سه دسته تقسیم میشوند:
- بافتهای دارای میراث شهری: بافتهایی هستند که در برگیرنده آثار به جای مانده از گذشته و جایگزین ناپذیری هستند که میتوانند در آگاهی جوامع از ارزشهای فرهنگی و گذشته خود کمک کند. حفظ آنها علاوه بر برانگیختن غرور ملی و ایجاد حس هویت، برکیفیت زندگی نیز میافزایند. این آثار که به یکی از سه دوره باستان، دوره تاریخی و یا معاصر تعلق دارد و یا به ثبت آثار ملی رسیدهاند و یا در لیست میراثهای با ارزش سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار میگیرند.
- بافتهای شهری فاقد میراث شهری: بافتهایی که در محدوده قانونی شهر قرار دارند، دارای حاکمیت رسمی و قانونی هستند اما از نظر برخورداری از ایمنی، استحکام و خدمات شهری دچار کمبود هستند.
- بافتهای حاشیهای - سکونتگاههای غیر رسمی - : بیشتر در حاشیه شهرها قرار دارند و خارج از برنامه رسمی توسعه شکل گرفتهاند. ساکنین این بافتها را گروههای کم درآمد و مهاجران روستایی و تهیدست روستایی تشکیل میدهند. این بافتهای خودرو که با سرعت ساخته شدهاند فاقد ایمنی، استحکام، امنیت اجتماعی، خدمات و زیرساختهای شهری میباشند
معرفی شهر آران و بیدگل
شهرستان آران و بیدگل بین 51 درجه و 29 دقیقه طول جغرافیایی و 34 درجه و 14 دقیقه عرض جغرافیایی واقع است. این شهرستان از شمال به دریاچه نمک و استانهای سمنان و قم و از شرق به شهرستانهای نطنز و اردستان، از جنوب و غرب به شهرستان کاشان محدود است.
مساحت آن 6051 کیلومتر مربع، معادل 5/6 درصد مساحت استان میباشد. ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 912 متر است
قصبه های "آران" و "بیدگل" دو آبادی بسیار قدیمی در پیرامون تپه های باستانی سیلک بودهاند که در کتب و مآخذ بسیاری، از جمله اعلاق النفیسه - تالیف در اواخر قرن سوم هجری قمری - و تاریخ قم - تالیف در 378ه.ق - از آران و دیوان سید ابو الرضا راوندی - از فقهای معروف امامیه در اوایل قرن ششم ه.ق - و المعجم فی معائیر اشعار العجم شمس قیس رازی از بیدگل ذکری به میان آمده است.
این دو شهر از سال1350 به بعد در روند توسعه شهری به هم رسیده و با وجود تفاوت های فرهنگی و اجتماعی در برخی آداب، رسوم و لهجه به یک ساختار شهری با نام "آران و بیدگل" تبدیل شد. بخش آران در شهریور ماه سال 1375 طبق مصوبات هیئت محترم وزیران از شهرستان کاشان منتزع و در تقسیمات کشوری، به عنوان شهرستان آران و بیدگل شامل شهرهای تاریخی آران و بیدگل، ابوزیدآباد، نوش آباد و سفید شهر به همراه حدود 12 روستای تاریخی دیگر در شمال ترین نقطه استان اصفهان شناخته شد.
در برخی کتب تعداد محلات آران را 17 محله شامل: مسلم آباد، آران دشت، عباس آباد، آب پخش، سر محله، جمال آباد، دهنو، سر کوچه دراز، زیر ده، دربند، جنگلته، چهار سوق، میدان بزرگ، سرکوچه یخجال، بازار، قاضی و سر کنگه و تعداد محلات بیدگل را 11 محله شامل: فخار خانه، دروازه، یزلان، ویرانه، علی اکبر، درب سلمقان، باغ علوی، توی ده و خانقاه. یازده دروازه داشته، هفت دروازه در آران: دروازه کاشان، زیارت، قدمگاه، نوش آباد، احمد آباد، اوقانی، علی جه و شش دروازه در بیدگل: هادیه، سلمقان، سوراخ باره، درب ریگ، دروازه مخلص و دروازه مختص.
این شهر با بافت تو در توی ایرانی خود تا سال 1303 درون حصاری با برج و بارو قرار داشت. اما با رشد جمعیت و نیاز به مسکن چون امکان گسترش شهر در درون حصار فراهم نبود ساخت و ساز به بیرون بارو کشانده شدند و شهر از حصار خود گریخت و تغییر در شیوه ساخت و سازها، رفته رفته بافت کهن شهر را متاثر و دگرگون نمود و شهر از هر سو بزرگ شد
