بخشی از مقاله
چکیده :
پژوهش حاضر به دنبال بررسی تاثیر شرکت های ساماندهی بافت های فرسوده و تارخیی شهرها در ارتقای عملکرد مدیریت هماهنگ شهری می باشد. این پژوهش از نوع پیمایشی با ابزار پرسشنامه است. جامعه آماری شامل 100 نفر از سرپرستان خانوارهای ساکن در بافت فرسوده شهر آران و بیدگل می باشدکه تعداد 80 نفر بعنوان نمونه آماری محاسبه شد. همچنین برای پرسشنامه کارشناسان نیز تعداد 20 نفر انتخاب شدند. برای جمع آوری داده های مربوط به مبانی نظری و استخراج عوامل و شاخص های اولیه از منابع کتابخانهای و اسنادی و جهت گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز به منظور بررسی فرضیه های تحقیق از پرسشنامه خود ساخته استفاده شده است.
در این تحقیق به دو روش توصیفی و استنباطی به تحلیل داده ها پرداخته شده است، در سطح توصیفی با استفاده از مشخصه هایی نظیر فراوانی به تحلیل ویژگی های جامعه پرداخته شده و در سطح استنباطی از روش آماری کای اسکوار و فریدمن برای آزمون فرضیهها استفاده شده است. جهت بررسی عملکرد مدیریت شهری از چهاربعد اقتصادی، کالبدی، اجتماعی- فرهنگی و زیست محیطی استفاده کردیم.یافته های پژوهش نشان می دهد این شرکت بر بهبود عملکرد کالبدی و اجتماعی- فرهنگی تاثیر مطلوب داشته ولی بر بهبود عملکردهای اقتصادی و زیست محیطی تاثیر چندانی نداشته است.
کلیدواژه ها: بافت فرسوده شهری، ساماندهی، مدیریت شهری، عملکرد، آران و بیدگل
مقدمه
با افزایش بیرویه جمعیت، بویژه جمعیت شهرنشین در چند دهه اخیر در کشور ایران، مسأله فضا و توسعه پایدار فضایی از اهمیت قابلتوجهی برخوردار گردیده است. در ایران رشد جمعیت شهری با توسعه ناموزون افقی شهر و از بین بردن منابع کشاورزی و طبیعی اطراف شهرها همراه بوده است. این در حالی است که بسیاری از شهرها دارای منابع فضایی باارزش، اما فرسودهای هستند که راهگشای بسیاری از مشکلات به وجود آمده شهرها در حال حاضر است و از همین جا مسأله بهسازی و نوسازی این فضاهای باارزش مورد توجه قرار گرفته است. متأسفانه، ایران به دلیل استفاده از طرحهایی که بیشتر تقلیدی بوده و تنها مسایل کالبدی را مورد توجه قرار داده است، نتوانسته از این فضای باارزش استفاده بهینهای را به عمل آورد.
امروزه یکی از مشکلات فراروی برنامه ریزان و مدیران شهری و ارگان های مرتبط با مدیریت شهری در بسیاری از شهرها، بحث بافت های قدیم و تاریخی و مسئله فرسودگی آن است. این بافت ها واجد کیفیات مشخص کننده نحوه شکل گیری، زمان ساخت از نظر تاریخ، نوع معماری رایج و غالب، مصالح و نحوه اجرا و نوع زندگی و معیشت اجتماعی ساکنان و نهایتاً عملکرد کل مجموعه از نظر ارتباطی است. همچنین در برخی شهرها جزء آثار با ارزش تاریخی و میراث فرهنگی کشور می باشند، که نماد هویت ملی ومنطقه ای و دربرگیرنده ارزش ها و فرهنگ ملی، و نمایشی از خرد جمعی هستند که در کالبد این شهرهاتجسم یافته است - کلانتری و پور احمد، . - 139 : 1385
از این رو، چنانچه برای رفع مشکلات بافت قدیمی شهرها برنامه ریزی و مدیریت اصولی و صحیحی صورت نگیرد روند فرسودگی و تخریب بافتهای قدیمی تسریع خواهد یافت. از اصلیترین مشکلات فراروی مدیریت شهری، چندپارگی مدیریت شهری درعرصه سیاستگذاری، تصمیمسازی، برنامهریزی، هدایت و نظارت است. با این وصف در راستای تحقق مدیریت هماهنگ شهری شرکت احیای بافت فرسوده آران و بیدگل با هدف همسو سازی فعالیت های نهاد های مداخله کننده در بافت های فرسوده تشکیل شد. موفقیت مدیریت ساماندهی بافت های فرسوده نیازمند اتخاذ و اجرای استراتژی های اثربخش و بهبود مستمر عملکرد است که از طریق طراحی و تعیین اهداف و استراتژی ها، برنامه ریزی و اجرای استراتژی ها و به تبع آن کنترل و ارزیابی عملکرد محقق می شود. لیکن آنچه در این تحقیق مد نظر می باشد ابتدا بررسی نحوه تاسیس، ساختار و اهداف شرکت احیای بافت فرسوده آران و بیدگل بوده و سپس تاثیر آن را در ارتقای عملکرد مدیریت شهری مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم.
ضرورت انجام تحقیق
موضوع بافت های فرسوده چندین سال است در جهان مورد توجه مدیریت دولتی و نیز متخصصینی چون شهرسازان و معماران قرار گرفته است و به یکی از چالش های جدی کشور های مختلف تبدیل شده و به صورت های متفاوت با آن برخورد می شود. کشور ما نیز از این مسئله مستثتی نبوده و توجه به بافت های فرسوده شهری دیر بازی است که از جمله دغدغه های اساسی دولت محترم جمهوری اسلامی در راستای اهمیت بخشی به پهنه گسترده ای از شهر هاست که بنا به نبود یا کمبود خدمات شهری، امکان بهره برداری روزآمد آنها وجود ندارد. ایران از کشور های تاریخی و بلا خیز است که همواره مهد تمدن و فرهنگ بوده است. تمدن و تاریخ این کشور در جنبه های مختلفی نمود پیدا کرده است که یکی از بازرترین آنها بافت ها و بناهایی شهری است که بیش از صدها و هزاران سال پیش به عنوان میراثی برای نسل کنونی باقی مانده است - جلالی، . - 85
بدون تردید بناهای موجود دراین بافت ها که با ساخت و سازهای شهری امروزی از لحاظ ایمنی و کارکردی همخوانی ندارد، مورد اقبال عمومی نبوده و از سوی دیگر بنا به پیچیدگی های موجود در این مناطق از حیث مالکیتی که پس از جابجایی نسل های ساکن در آنها با مشکل وراثت روبرو شده، عملا برخی از این مناطق را به بخش غیر فعال و متروکه شهر تبدیل کرده است. فرسودگی کالبدی، ناهنجاری های اجتماعی، ناکارآمدی زیرساخت ها و افت شدید اقتصادی از جمله مسایل مبتلا به این مناطق اند. تحقیق پیرامون موضوع بافت های فرسوده و نحوه مدیریت صحیح آن با توجه به تاثیر گزاری آن بر جنبه های مختلف کالبدی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی و ... بسیار حائز اهمیت است.
وضعیت دسترسی های بافت های فرسوده مرکزی شهرها کهعمدتاً بدون طرح قبلی ایجاد شده اند، از ساختاری نامنظم برخوردار و دسترسی های موجود در آنهاغالباً پیاده می باشد، به گونه ای که اکثر معابر آن بن بست یا با عرض کمتر از شش متر بوده و ضریب نفوذپذیری در آنها کم است. وضعیت خدمات و زیرساخت های شهری بافت های فرسوده به لحاظ برخورداری از خدمات، زیرساخت ها و فضاهای باز، سبز و عمودی دچار کمبودهای جدی هستند - حبیبی و دیگران، . - 67:1386از سویی دیگر این بافت ها به دلیل قدمت و در اکثر موارد فرسودگی و فقدان تأسیسات و خدمات اولیه و ضروری برای زندگی شهری امروز، در پاسخ گویی به نیازهای شهروندان خود دچار نارسایی های اساسی می باشند با این وصف لزوم مداخله هدفمند، حفظ هویت بافت مرکزی و تکامل و پویایی آن به منظور حفظ ساختار شهر، ضرورت بررسی موضوع را مطرح می سازد.
مبانی نظری
کشورهای جهان اعم از توسعهیافته و یا در حال توسعه، در برههای از زمان با پدیده افزایش جمعیت شهرنشینی مواجه بوده و یا خواهند بود. کشورهای در حال توسعه که غالبا در دهههای اخیر با این پدیده روبرو شدهاند، با مشکلات بیشتری در این عرصه مواجه هستند 73-51 - ،. - Sorensen,2000 از مهمترین پیامدهای چنین روند شهرنشینی درکنار عدم تامین زیرساختهای مناسب شهری برای ساکنین و مهاجرین شهرها، بوجود آمدن بافتهای نامنظم و فرسوده پیرامون شهری و درون شهری است که معضلات متعدد اجتماعی فرهنگی و اقتصادی را به دنبال خواهد داشت. این مسئله در کنار تبدیل شدن زمین به یک منبع کمیاب اجتماعی، در دهههای اخیر باعث شده است که استفاده بهینه از بافتهای فرسوده که یکی از منابع اصلی تامین زمین درون شهری است، اهمیت ویژهای بیابد . - Enemark, 2004, 27-26 -
براساس اطلاعات ارائه شده از سوی مسئولان وزارت مسکن و شهرسازی در کشور حدود 000،50 هکتار بافت فرسوده شهری وجود دارد و دولت میتواند 11/2 درصد اعتبار لازم برای بازسازی را تأمین کند و باقی این اعتبار باید از طریق مشارکت شهروندان تأمین شود. از اهداف دیگر دولت، تأمین مسکن برای مردم از راه نوسازی بافت فرسوده است تا از روش بازسازی 14 هزار هکتار بافت فرسودهی شهری، 2 میلیون واحد مسکونی تأمین کند. برای رسیدن به این هدف، نیازمند 13 هزار میلیارد تومان اعتبار است. همچنین در سیاست-های جدید شهرنشینی، گذار از حومهنشینی به نوشهرنشینی، به دلیل مشکلات آلودگی هوا و افزایش مصرف سوخت اهمیت یافته و راهبرد شهر فشرده و پذیرش راهبردهای گسترش از درون به جای گسترش به بیرون و تأکید و احیای بافت فرسودهی بخشهای قدیمی شهرها و توسعهی اراضی متروکهی مراکز شهری برای مقابله با گسترش پراکندهی شهری مطرح شده است.
بیان کوتاه ارقام و مشکلات و مسائل فوق، از یک سو نشاندهندهی ضرورت اهمیت توجه به مسئلهی بافت فرسودهی شهری را به لحاظ وسعت و گستردگی و از سوی دیگر، ضرورت تصمیمگیریهای درست برای احیای آنها و جلب مشارکت شهروندان در فرایند احیای بافتهای فرسوده به دلیل توان مالی محدود دولت را بیان میکند. برای برنامهریزی احیا، در وهله اول نیاز به شناخت وضع موجود محدودهی مورد مطالعه است تا با دستیابی به شناخت جامع، اقدام به تصمیمگیری و اتخاذ سیاست-گذاریها شود - رهنما و کاظمی بینیاز، . - 102- 103 :1390 به طور خلاصه، اکثر کشورهای جهان دچار نارسایی دسترسیها و خدمات شهری، فرسودگی و تخریب بافت قدیمی هستند، اما کشورهای توسعهیافته با برنامهریزیهای مناسب ساماندهی بافت قدیم شهری، نه تنها مشکلات بافتهای قدیم شهری را کاهش داده بلکه حتی موجب جذب توریست و به عنوان یک منبع اقتصادی شهر درآمدهاند - شماعی و پوراحمد، . - 298- 312 :1384
