بخشی از مقاله
چکیده:
اضطراب حالتی است که تقریبا در همه انسانها در طول زندگی و به درجات مختلف بروز می کند. یکی از اضطرابهای شناخته شده در تعلیم و تربیت اضطراب امتحان است. اضطراب امتحان، نوع شایعی از اضطراب عملکرد است که سالانه میلیونها دانش آموز و دانشجو را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. پژوهشگران اضطراب امتحان را نوعی اضطراب مربوط به موقعیت میدانند که با عملکرد یادگیری دانشآموز در مراکز آموزشی رابطهْ تنگاتنگ دارد و به عنوان صفتی نسبتاً پایدار و مرتبط با موقعیتهای تهدیدآمیز تعریف شده است ما در این مقاله می خواهیم ابتدا به تعاریفی از عملکرد دانش آموز و سپس تحلیل اضطراب و انواع آن و همچنین ریشههای آن می پردازیم و در پایان رابطه بین اضطراب و عملکرد دانش آموزان را بررسی می کنیم و راه کارهایی را برای رفع این اضطراب از دانش آموزان برای داشتن عملکرد بهتر در آزمون های سرنوشت ساز زندگی خود ارائه می دهیم امیدوارم مطالعه این مقاله بتواند گامی هرچند کوچک در جهت موفقیت تحصیلی در تمام مراحل زندگی دانش آموزان این مرز و بوم بردارد.
کلمات کلیدی: اضطراب، عملکرد، موفقیت تحصیلی، دانش آموز
.1 مقدمه
از وظایف اصلی نظامهای آموزشی در هر کشور انتقال میراث فرهنگی جامعه، پرورش استعدادهای دانشآموختگان و آمادهکردن آنان برای شرکت فعال در جامعه است. بنابراین آموزش افراد به منظور تصدی امور مختلف ضروری مینماید و مسأله موفقیت یا عدم موفقیت در امر تحصیل از مهمترین دغدغههای هر نظام آموزشی در تمامی جوامع است. موفقیت و عملکرد تحصیلی دانشجویان هر جامعه نشاندهنده موفقیت نظام آموزشی در زمینه هدفیابی و توجه به رفع نیازهای فردی است. بنابراین نظام آموزشی را زمانی میتوان کارآمد و موفق دانست که عملکرد تحصیلی دانش آموزان آن در مقاطع مختلف بیشترین و بالاترین رقم را داشته باشد.
امروزه پژوهشگران بر ضرورت توجه به پیشبینیکنندههای موفقیت تحصیلی تأکیدی خاص دارند، آن چنان که در سه دهه اخیر، مطالعه عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی بیش از پیش مورد توجه نظام های آموزشی قرار گرفته است - باتلر و وینه1، . - 1995 هلر و ویک - 2000 - 2 عقیده دارند پیشبینی دقیق از عملکرد تحصیلی، تنها بر پایه ظرفیتهایی که به وسیله آزمونهای هوش سنجیده میشوند، صورت نمیگیرد، بلکه باید اطلاعاتی در خصوص ویژگیهای شخصیتی، انگیزشی، عاطفی و شناختی که نقش میانجی بین تواناییها و پیشرفت در حیطهای ویژه ایفا میکنند در اختیار داشت. در این راستا با توجه به ارتباط شناخت، انگیزش، عاطفه در رفتار انسان، متغیرهای متعددی به منظور تبیین عملکرد تحصیلی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در حوزههای متفاوت درسی شکل گرفته و به آزمایش گذاشته شدهاند - ولترز، پینتریچ، کاربینک3، . - 2003
از جمله متغیرهایی که بر عملکرد تحصیلی اثرگذار است، اضطراب امتحان میباشد. اضطراب حالتی است که تقریبا در همه انسانها در طول زندگی و به درجات مختلف بروز می کند. یکی از اضطرابهای شناخته شده در تعلیم و تربیت اضطراب امتحان است. اضطراب امتحان، نوع شایعی از اضطراب عملکرد است که سالانه میلیونها دانش آموز و دانشجو را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می دهد. پژوهشگران اضطراب امتحان را نوعی اضطراب مربوط به موقعیت میدانند که با عملکرد یادگیری دانشآموز در مراکز آموزشی رابطهْتنگاتنگ دارد و به عنوان صفتی نسبتاً پایدار و مرتبط با موقعیتهای تهدیدآمیز تعریف شده است - لارسون4 و همکاران، . - 2010 ساراسون - 1986 - 5
اضطراب امتحان را نوعی اشتغال فکری معرفی کرد که به وسیله شک به خود در مورد توانایی تحصیلی و کم ارزش شمردن خود مشخص میشود. ساراسون به ماهیت اضطراب امتحان به عنوان عامل ایجادکنندهْ تداخلات شناختی در فرایند توجهی، افکار تحریف شده و نامرتبط با بحث آموزش و میزان یادگیری دانشآموزان توجه ویژهای مبذول شود. امروزه تمرکز آموزش بهجای ارایهی برنامههای آموزشی یا مدیریت رفتار کلاسی، به پرورش دانشآموزان با انگیزه و راهبردی تغییر کرده است - پاریس و وینگوگراد6، - 2008، زیرا دانش آموزان بزرگترین سرمایههای هر جامعه به حساب می آید و می توانند با درهم آمیختن نیروی جوانی، علم و مهارت آموخته شده، چرخهای پیشرفت و توسعه را به حرکت در آورند.
در حقیقت، امروزه ایجاد انگیزه در دانشآموزان برای یادگیری و حفظ و تداوم آن، شاید یکی از اصلیترین دغدغههای والدین و معلمین باشد. همچنین از نقطه نظر آموزشی، ایجاد و حفظ یک انگیزش علاقهمدار در طول یادگیری و آموزش بسیار حائز اهمیت است. بر این اساس به نظر میرسد که مهمترین وظیفه مدارس، تدارک تجارب کیفی برای دانشآموزان، ایجاد علاقه و درگیرشدن در تکلیف و رشد مهارتها و دانش آنان است - تسای، کونتر، لودکه، تراتوین و ریان7، . - 2009 با توجه به این که یک سوم جمعیت کشور ما را دانشآموزان تشکیل میدهند و افت تحصیلی یکی از مشکلات نظام آموزش و پرورش کشور ما است، ضرورت دارد عواملی که بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان اثرگذار هستند مورد توجه قرار گیرند، چرا که عملکرد تحصیلی پایین سبب از دست رفتن سرمایه ملی و تلف شدن وقت و عمر دانشآموزان خواهد شد، بنابراین توجه به عملکرد تحصیلی و عوامل اثرگذار بر آن ضرورت دارد.
از جمله این عوامل می توان به اضطراب امتحان و مهارت های اجتماعی اشاره کرد.اضطراب امتحان یک مشکل آموزشی مهمی است که سالانه میلیونها دانشآموز و دانشجو را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار میدهد و همچنین یک واکنش هیجانی ناخوشایند به موقعیت ارزیابی است که این هیجان با احساس نوعی تنش، تشویش و برانگیختگی سیستمعصبی خودکار مشخص میشود و حتی سلامت روانی دانشآموزان را تهدید میکند و بر کارآمدی، شکوفایی استعداد، شکلگیری شخصیت و هویت اجتماعی آنان تأثیر سوء میگذارد و همچنین به عنوان یکی از پدیدههای فراگیر و مشکلساز میان دانشجویان و دانشآموزان میتواند در خودکارآمدی تحصیلی و عملکرد بهینه آنان به ویژه هنگام ارزشیابی اثر منفی گذارد - خسروی و بیگدلی،. - 1387اکتساب مهارت های اجتماعی، محور اصلی رشد اجتماعی، شکل گیری روابط اجتماعی، کیفیت تعاملهای اجتماعی، سازگاری اجتماعی و حتی سلامت روان فرد به شمار میآید - تئودورو8 و همکاران،
.2 پیشینه تحقیق
مرادیزاده - 1382 - در تحقیقی به نام بررسی رابطه هدفگرایی معطوف به تکلیف، خودتخریبی و خودارتقایی با اضطراب امتحان، خوداثربخشی و عملکرد تحصیلی در دانشآموزان پسر سال اول دبیرستانهای اهواز، که بر روی 377 دانشآموز پسر پایه اول دبیرستانهای شهر اهواز انجام داد به این نتایج رسید که هدف معطوف به تکلیف - یادگیری - با اضطراب امتحان رابطهای ندارد. هدف خودارتقایی - عملکردگرایشی - با اضطراب امتحان رابطه منفی معنیدار و هدف خودتخریبی - عملکرد اجتناب - با اضطراب امتحان رابطه مثبت معنیدار دارد و یافتهها نشان داد که هدف یادگیری با عملکرد تحصیلی رابطهای نداشت، هدف عملکرد گرایش با عملکرد تحصیلی رابطه مثبت معنیدار و هدف عملکرد اجتناب با عملکرد تحصیلی رابطه منفی معنیدار داشت.
شعیری، میرزایی، پروری، شهمرادی و هاشمی - 1383 - در تحقیقی به نام مظالعه اضطراب امتحان و پیشرفت تحصیلی با توجه به جنسیت و رشته تحصیلی در دانشآموزان دبیرستانی استانهای ایلام، کردستان و خراسان به این نتیجه رسیدند که یافتهها به طور کلی بیانگر وجود رابطه منفی و معنادار بین اضطراب امتحان و پیشرفت تحصیلی است.لشکریپور، بخشانی و سلیمانی - 1385 - در تحقیقی به "نام بررسی ارتباط بین اضطراب امتحان با عملکرد تحصیلی" بر روی 935 نفر از دانشآموزان مقطع راهنمایی شهر زاهدان انجام دادند نتایج پژوهش نشان داد که بین سطح اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی رابطه منفی وجود داشت و شیوع اضطراب امتحان بین دختران و پسران تفاوت معناداری داشت.
محسنپور، حجازی و کیامنش - 1386 - در تحقیقی به نام "نقش خودکارآمدی، اهداف پیشرفت، راهبردهای یادگیری و پایداری در پیشرفت تحصیلی ریاضی دانشآموزان سال سوم متوسطه - ریاضی - جهتگیریهای هدفی تسلط و اجتناب ضرایب معناداری در پیشبینی اضطراب امتحان، دانشآموزان دارند. و همچنین اجرای آزمون نشان داد که تفاوت معناداری بین دختران و پسران در اضطراب امتحان وجود دارد.کیامرثی و همکاران - - 1390 در پژوهشی تحت عنوان بررسی باورهای شناختی بر اضطراب امتحان و عملکرد تحصیلی دانشجویان نشان دادند که عملکرد تحصیلی در دانشجویان دختر به طور معناداری بیشتر از دانشجویان پسر است در حالی که در بین اضطراب و باورهای فراشناختی بین دو جنس تفاوت معناداری مشاهده نشد.
اندرو 9، الیوت، هولی10 و مکگریگور - 2001 - در تحقیقی که بر روی 180 دانشجوی 49 - مرد و 131 زن - در حال تحصیل در سطح مقدماتی روانشناسی انجام گرفت نشان دادند که هدف عملکرد اجتناب پیشبین مثبت اضطراب امتحان و هدف تسلط اجتناب پیشبین مثبت، مهم و یا حاشیهای اضطراب امتحان هستند. متغیرهای هدف تسلطگرا و عملکردگرا رابطهای با اضطراب امتحان نداشتند.درسیکل11 در سال 2004 مقیاس اضطراب امتحان منطقهی غرب را مورد آزمون قرار داد که نتایج کسب شده عبارت بود: از -1 میانگین اضطراب امتحان دختران بیشتر از پسران بود. -2 دختران در مواجه با اضطراب امتحان سازگارتر از پسران بودند.
بررسی دیگر درسیکل - 2005 - بر این موضوع دلالت داشت که کاهش اضطراب امتحان باعث ترقی و پیشرفت بیشتر و معنادارتر نمرات دانش آموزان دختر در مقایسه با پسران گردید. البته در پسران نیز گروه آزمایش در مقایسه با پسران گروه کنترل، بدین علت که روشهای کاهش اضطراب را فرا گرفته بودند، پشرفت درسی معناداری در آنها مشاهده گردید - به نقل از پور حمید،. - 1387پژوهشهای انجام شده در رابطه جنسیت و اضطراب امتحان توسط کاپل12 و همکاران - - 2005 نشان داد که دختران در مقایسه با پسران به طور معناداری اضطراب امتحان بالاتری را تجربه میکنند.
