بخشی از مقاله
(٧٠٩) ويژگيهاي روانسنجي پرسش نامه خودکارآمدي مربوط به درد در بيماران مبتلا به مالتيپل اسکلروزيس
چکيده
زمينه : با توجه به اهميت نقش خودکارآمدي مربوط به درد در سازگاري با درد مزمن ، هدف از انجام پژوهش حاضر تعيين ويژگيهاي روانسنجي نسخه فارسي پرسش نامه خودکارآمدي مربوط به درد (PSEQ) در بيماران مبتلا به مالتيپل اسکلروزيس بود.
روش ها: نمونه پژوهش شامل ٢٣٧ نفر بود که به روش نمونه گيري در دسترس از ميان بيماران مالتيپل اسکلروزيس انجمن ام.اس شهر اصفهان انتخاب شدند و پرسش نامه هاي خودکارآمدي مربوط به درد (PSEQ) و چندوجهي درد (WHMPI) را تکميل کردند. ساختار عاملي پرسش نامه با استفاده از تحليل عاملي اکتشافي ارزيابي شد. همساني دروني با استفاده از ضريب آلفاي کرونباخ، آزمون دونيم سازي اسپيرمن -براون و روايي همزمان اين پرسش نامه نيز بررسي شد.
يافته ها: نتايج نشاندهنده همساني دروني مطلوب بود (آلفاي کرونباخ =٠.٨٩٦). ضريب پايايي حاصل از آزمون دونيمه سازي اسپيرمن -براون معادل ٠.٨٥ به دست آمد. نتايج تحليل عاملي نيز نشاندهنده يک عامل به نام «خودکارآمدي مربوط به درد» بود که ٥٢.٥١١ درصد از واريانس کل را تبيين ميکند. کم ترين بار عاملي ٠.٦٠ به دست آمد. همچنين ، همبستگي معنادار بين PSEQ و ٤ زيرمقياس WHMPI نشاندهنده روايي همزمان مطلوب اين پرسش نامه است .
نتيجه گيري: نتايج نشان ميدهد که پرسش نامه خودکارآمدي مربوط به درد (PSEQ) از ويژگيهاي روانسنجي رضايت بخشي برخوردار است که ميتواند در پژوهش ها و موقعيت هاي باليني مرتبط با بيماران مالتبيپل اسکلروزيس به کار رود.
کليدواژه ها: پرسش نامه خودکارآمدي مربوط به درد (PSEQ)، بيماران مالتيپل اسکلروزيس ، ويژگيهاي روانسنجي، تحليل عاملي اکتشافي
مقدمه
مطالعات گذشته ، اهميت نقش متغيرهاي شناختي- رفتاري بر درد و ناتوانيهاي جسماني و افسردگي همراه با آن (١) و همچنين مداخلات مبتني بر اين رويکرد را در افراد مبتلا به درد مزمن (٢) نشان داده اند. يکي از اين متغيرها که توجه زيادي را به خود اختصاص داده خودکارآمدي است که نقش مهمي را در درد و ناتواني مرتبط با آن بازي ميکند (٥-٣). به طورکلي تحقيقات متعددي نشان داده اند که افزايش خودکارآمدي با تغييرات مثبت در رفتارهاي مراقبت از سلامت و افزايش ميزان سلامت کلي (٨-٦). علاوه بر اين ، مطالعات نشان داده است خودکارآمدي مربوط به درد با شدت درد و پريشاني هيجاني ناشي از آن در بيماران مبتلا به مالتيپل اسکلروزيس رابطه دارد (٩ و١٠). مطالعات ديگري نيز نشان داده اند نمرات بالاي خودکارآمدي با بهبود توانايي سازگاري در بيماران مالتيپل اسکلروزيس رابطه دارد و آن را پيش بيني ميکند (١١ و ١٢).
به منظور ارزيابي اين سازه روانشناختي، ميشل نيکولاس (Michael Nicholas) در سال ١٩٨٩ پرسش نامه اي را تحت عنوان «پرسش نامه خودکارآمدي مربوط به درد (PSEQ= Pain Self Efficacy Questionnaire) ارايه کرد. اين پرسش نامه که مبتني بر نظريه خودکارآمدي بندورا است (١٣)؛ اعتماد به نفس افراد مبتلا به درد مداوم را براي انجام فعاليت ها عليرغم وجود درد مورد بررسي قرار ميدهد، در تمام گزارش هاي مرتبط با درد مداوم قابل اجرا بوده و دامنه اي از کنش ها همچون فعاليت هاي خانگي، فعاليت هاي اجتماعي، کار و به خوبي سازگار شدن با درد بدون استفاده از دارو را پوشش ميدهد. اين ابزار ١٠ آيتم دارد، تکميل آن دو دقيقه طول ميکشد، هزينه اي ندارد و ميتواند در اندازه گيري، برنامه هاي درماني و ارزيابي پيامدها مورد استفاده قرار گيرد (١٤).
تحقيقات متعددي به بررسي ويژگيهاي روان سنجي نسخه هاي مختلف اين پرسش نامه پرداخته اند (١٩-١٥). گزارش ها حاکي از همساني دروني بسيار خوب (آلفاي کرونباخ ٠.٩٢-٠.٩٠) (١٣، ١٤ و ٢٠) و پايايي بالاي بازآزمايي با فاصله زماني ٣ ماه است (٢٠). روايي واگراي اين پرسش نامه با استفاده از همبستگي معنادار منفي با متغيرهايي همچون شدت درد (٠.٢٧-٠.٣٢- =r)، تداخل درد (0.41-=r)، اضطراب (0.39-=r) و افسردگي (٠.٥٥- =r) و روايي همزمان آن توسط همبستگي مثبت با زيرمقياس سلامت جسماني (0.51=r) و سلامت روانشناختي (0.46=r) پرسش نامه 12-SF گزارش شده است (١٨).
نمره هاي بالاي اين پرسش نامه به طور قوي با سطوح عملکردي قابل توجه باليني مرتبط است و مقياس مفيدي براي ارزيابي پيامدها در بيماران مبتلا به درد مزمن فراهم ميکند (١٤). نمرات پيرامون ٤٠ در کارگران مجروح با بازگشت به کار و بهبود عملکرد بعد از درمان ارتباط دارد در حاليکه نمرات پايين پيش بينيکننده فقدان توانايي تحمل در آن ها است (٢١).
در ايران نيز به منظور بررسي پايايي پرسش نامه ، اصغري مقدم و نيکولاس (٢٢) ويژگيهاي روان سنجي آن را در بيماران مبتلا به درد مزمن با استفاده از ضريب همساني دروني، پايايي به شيوه بازآزمايي، روايي سازه و روايي همزمان قوي گزارش کرده اند. پولادي ريشهري و همکاران (٢٣) نيز در پژوهش خود که بر روي بيماران مبتلا به کمردرد مزمن انجام شد ضرايب پايايي آزمون را با استفاده از روش هاي آلفاي کرونباخ ، روش تنصيف يا دونيمه سازي و روش بازآزمايي به ترتيب ٠.٨١، ٠.٧٨ و ٠.٧٧ به دست آوردند که بيانگر پايايي مطلوب و رضايت بخش آزمون است . همچنين جولائيها (٦) در پژوهش خود آلفاي کرونباخ اين پرسش نامه را ٠.٩٢ به دست آورد و براي بررسي روايي، اين آزمون را به طور همزمان با مقياس خودکارآمدي شرر و همکاران (١٩٨٨) به کار گرفت که ٠.٥٢ (٠٠١>P) گزارش شد (٢٣).
با وجودي که اهميت بررسي خودکارآمدي در بيماران مبتلا به درد مزمن به طور گسترده اي پذيرفته شده (٢٤) است اما هنوز اعتباريابي اين پرسش نامه چه در تحقيقات داخلي و چه خارجي در افراد مبتلا به بيماريهاي خاص همچون سرطان و ام اس که درد در آن ها شايع است انجام نشده است هدف از انجام اين مطالعه تعيين ويژگيهاي روان سنجي اين پرسش نامه در بيماران مبتلا به مالتيپل اسکروزيس ميباشد.
مواد و روش ها
پژوهش حاضر بنيادي از نوع روانسنجي ميباشد. جامعه آماري پژوهش کليه بيماران مبتلا به مالتيپل اسکلروزيس تحت پوشش انجمن ام اس شهر اصفهان بودند که از ميان آن ها تعداد ٢٣٧ نفر به صورت در دسترس (با توجه به شرايط خاصي که بيماران مبتلا به مالتيپل اسکلروزيس داشتند و به منظور رعايت اخلاق پژوهشي، در اين (٧١١) پژوهش بيماراني شرکت کردند که تمايل به تکميل پرسشنامه داشتند لذا روش نمونه گيري داوطلبانه يا دردسترس ميباشد) انتخاب و در پژوهش شرکت کردند.
با توجه به اين که منابع مختلف از حجم نمونه حداقل ١٠ برابر تعداد آيتم ها حمايت ميکنند (٢٧-٢٥) ١٠ برابر تعداد آيتم هاي اين پرسشنامه برابر ١٠٠ ميباشد که براي کاهش خطاي اندازه گيري تصادفي (SE)، حجم نمونه تا ٢٥٠ نفر افزايش داده شد. با توجه به مخدوش بودن ١٣ پرسشنامه ، در نهايت تعداد ٢٣٧ پرسشنامه مورد تحليل قرار گرفت .
پرسش نامه خودکارآمدي مربوط به درد (PSEQ): اين پرسش نامه يک مقياس ١٠ آيتمي است .
پاسخ گويي به اين پرسش نامه در مقياس ليکرت ٧ درجه اي (اصلا مطمئن نيستم = ٠ و کاملا مطمئن هستم = ٦) بوده و دامنه نمرات آن از ٦٠-٠ است . نمره بالاتر در اين پرسشنامه بيانگر باور قدرتمندتر در انجام فعاليت هاي روزمره عليرغم وجود درد ميباشد (١٦ و ٣١). اين پرسش نامه در تحقيقات داخلي و خارجي، روايي و پايايي مناسبي دارد و در پژوهش هاي مرتبط با درد قابل اجراست (٦، ١٣، ١٤ و ٢٣-١٦). در پژوهش حاضر از نسخه فارسي آن که توسط اصغريمقدم و نيکولاس (٢٢) ترجمه شده است استفاده شد.
پرسش نامه چندوجهي درد ( WHYMPI= West-Haven (Multidimensional Pain Inventory
پرسش نامه چندوجهي درد وست هاون -بيل (WHYMPI) يکي از ابزارهاي مورد استفاده به منظور شناسايي ابعاد مختلف زيستي، رواني و اجتماعي درد مزمن ميباشد (٢٩). اين پرسش نامه بر مبناي نظريه شناختي- رفتاري درد (٦) طراحي شده و از سه بخش مستقل از يکديگر تشکيل شده است : بخش اول داراي ٢٠ سؤال مربوط به خرده مقياس هاي خودسنجي از شدت درد، اختلال در عملکرد روزانه ، کنترل بر زندگي، پريشاني هيجاني و حمايت اجتماعي ميباشد. بخش دوم ٢٠ سؤال را در قالب ٣ خرده مقياس واکنش منفي، تلاش براي انحراف توجه از درد و نشان دادن دلسوزي در بر دارد و در نهايت بخش سوم داراي ١٨ سؤال در قالب ٤ خرده مقياس مربوط به فعاليت هاي بيمار در مورد خانه داري، امور مربوط به تعمير و نگه داري وسايل منزل ، فعاليت هاي اجتماعي و انجام فعاليت هاي بيرون از منزل مورد ارزيابي قرار ميدهد (٢٩).
روايي پرسش نامه چندوجهي درد با استفاده از روش تحليل عامل و محاسبه همبستگي بين عوامل استخراج شده با نتايج پرسش نامه هاي معتبر محاسبه شده است . همچنين پايايي عوامل پرسش نامه چندوجهي درد در حد مطلوبي گزارش شده است (ضرايب همساني بين ٠.٩٠-٠.٧٠ و ضرايب بازآزمايي بين ٠.٩١-٠.٦٢). در ايران نيز پايايي و روايي اين پرسش نامه مورد تأييد است (٦، ٧ و ٩).
بدين صورت که يافته هاي اصغريمقدم و گلک (Golak) (٣٠) نشان داد ضرايب آلفاي کرونباخ خرده مقياس هاي پرسش نامه بين ٠.٩٢-٠.٧٧ و ميانگين ضرايب همبستگي بين عبارات هر خرده مقياس بين ٠.٤٠-٠.٢٥ متغير است .
بنابراين ميتوان گفت تمام خرده مقياس هاي پرسش نامه چندوجهي درد داراي پايايي مطلوبي است . روايي واگراي تمام خرده مقياس هاي پرسش نامه از طريق مقايسه ضرايب همبستگي بين هر خرده مقياس و عبارات تشکيل دهنده اش با ضرايب همبستگي بين همان خرده مقياس و ساير عبارات پرسش نامه مورد تأييد قرار گرفته است . علاوه بر آن روايي واگراي تمام خرده مقياس هاي پرسش نامه از طريق مقايسه ضرايب همبستگي دروني بين خرده مقياس هاي پرسش نامه با ضرايب همساني دروني (آلفاي کرونباخ ) آن ها مورد تأييد قرار گرفته است (٦). جولائيها (٦) در پژوهش خود ضرايب آلفاي کرونباخ دو مقياس اختلال در عملکرد روزمره و شدت درد را به ترتيب ٠.٩٢ و ٠.٨٠ به دست آورد.
