بخشی از مقاله
چکیده
موفقیت تحصیلی دانش آموزان از جمله موضوعاتی است که تحت تاثیر عوامل مختلفی می باشد. هدف این تحقیق بررسی صفات شخصیتی - برونگرایی درونگرایی - و منبع کنترل - درونی بیرونی - با موفقیت تحصیلی می باشد. که با استفاده از نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای 300 نفر از دانش آموزان دختر شهرزرین رود به پرسشنامه آزمون شخصیت آیزنک و مقیاس منبع کنترل نویکی استریکلند پاسخ دادند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از برنامه spss استفاده شده که خروجی آن در غالب جداول توصیفی و آزمون همبستگی پیرسون می باشد. یافته های تحقیق بیانگر آن است که بین صفات شخصیت و منبع کنترل با موفقیت تحصیلی رابطه معنی داری وجود دارد.
بین منبع کنترل و موفقیت تحصیلی رابطه منفی معنی دار وجود داشته بر این اساس افراد با منبع کنترل بیرونی از موفقیت بالاتری نسبت به افراد با منبع کنترل درونی برخوردارند. بین صفات شخصیتی و موفقیت تحصیلی رابطه مثبت معنی دار وجود داشته به طوری که افراد با شخصیت درونگرا از موفقیت تحصیلی بالاتری برخوردارند. بین منبع کنترل و صفات شخصیت رابطه معنی داری وجود دارد. نتایج پژوهش نشان دهنده آن است که موفقیت تحصیلی افراد تحت تاثیر صفات شخصیتی و منبع کنترل می باشد. به گونه ی که افراد با صفات شخصیت درونگرا از موفقیت بیشتر برخوردار بوده و از طرفی افراد با منبع کنترل بیرونی نیز از موفقیت تحصیلی بالاتری برخوردارند. بنابراین با تقویت صفات درونی دانش آموزان می توان عملکرد تحصیلی دانش آموزان را ارتقا بخشید.
کلیدواژه ها: موفقیت تحصیلی، صفات شخصیت، منبع کنترل، دانش آموزان دبیرستانی، زنجان
مقدمه
موفقیت تحصیلی از عوامل مهم در زندگی فرد بوده و باعث پیشرفت زندگی فرد و جامعه می شود. که این موفقیت تحت تاثیر عوامل مختلف فردی و اجتماعی می باشد. موفقیت تحصیلی به معنای مقدار یادگیری آموزشگاهی فرد است، به طوری که بتوان آنها را در مقوله کلی عوامل مربوط به تفاوتهای فردی و عوامل مربوط به مدرسه و نظام آموزش و پرورش مورد مطالعه قرار داد - سلیمان نژاد و شهر آرای، . - 1380 در بررسی عوامل موثر بر موفقیت تحصیلی توجه به تفاوت های فردی و عوامل روانشناختی از اهمیت بالایی برخوردار است روانشناسان تحصیلی دیر زمانی است که به روابط علی بین متغیرهای روانشناختی و موفقیت تحصیلی علاقمند شده اند - چوکونیر به نقل از ابراهیمی، . - 1390موفقیت تحصیلی یکی از شاخص های مهم در ارزیابی نظام آموزشی است - تمنایی فر و دیگران، . - 1390
بر همین اساس به بررسی عوامل مختلف تاثیر گذار بر موفقیت تحصیلی پرداخته اند. ولی با توجه به این تلاشها باید گفت که هنوز هیچ نظریه ای در روانشناسی تحصیلی به طور قطعی نمی توانند توضیح بهتری را در ارتباط با موفقیت تحصیلی نسبت به سایر نظریه ها ارائه دهد. و برای بررسی دقیق موفقیت تحصیلی افراد باید از نظریات مختلفی که در زمینه موفقیت و موفقیت تحصیلی وجود دارد استفاده نمود. بر خلاف عموم، هوش و استعداد تنها عوامل تعیین کننده موفقیت نیستند، حتی افراد مستعد نیز ممکن است از رسیدن به سطوحی که پتانسیل لازم برای آن را دارند باز بمانند - ابراهیمی، . - 1390
بنابراین باید سعی نمود تا عوامل مهم تاثیر گذار بر موفقیت تحصیلی را شناسایی نموده، زیرا یکی از نیازهای اساسی انسان نیاز به موفقیت و پیشرفت یعنی نیاز به غلبه بر موانع، نیاز به برتری و حفظ معیارهای سطح بالا است. در صورتی که نیاز به پیشرفت در افراد بالا باشد حافظه بهتری داشته، در کارهای اجتماعی و تحصیلی فعال تر هستند، در برابر فشارهای اجتماعی مقاوم تر و با شرایط بهتر کنار می آیند، آنان سخت کوش بوده و کارها را بهتر انجام می دهند. با این وجود چه چیز باعث می شود که بعضی از افراد انگیزه بیشتری برای موفقیت داشته باشند افراد و با وجود مشکلات حاد در زندگی در تحصیل موفق تر باشند - شولتز، . - 1377
در عصر حاضر و در جوامع مختلف گروه های مختلف تخصصی و روانشناختی به بررسی وضعیت تحصیلی افراد پرداخته اند و معتقدند که موفقیت تحصیلی افراد تنها پیامد هوش فردی یا امکانات محیطی نیست، بلکه جنبه های روان شناختی افراد مانند ویژگی های شخصیت و شبکه یادگیری نیز نقش مهمی دارند - مقیمیان و کریمی، . - 1391 در این راستا توجه خود را به جنبه های روانی و شخصیتی فرد متمرکز کرده اند، تا به شناسایی عوامل بپردازند که باعث انگیزه پیشرفت و موفقیت در تحصیل می شود. یکی از عواملی که انگیزه دانش آموزان را برای رسیدن به موفقیت تحت تاثیر قرار می دهد این است که آنها موفقیت ها و شکست های خود را به چه عاملی نسبت می دهند.
بنابراین ما نیز در این تحقیق بر آنیم تا به نقش عواملی همچون منبع کنترل و صفات شخصیتی بر موفقیت تحصیلی دانش آموزان شهر زنجان بپردازیم صفات شخصیتی افراد در طی مراحل رشد فرد تحت تاثیر شرایط محیطی فرد شکل می گیرد و بر رفتارها و عملکردهای فرد تاثیر می گذارد در نتیجه افراد با صفات شخصیتی مختلف - درونگرا و برونگرا - انگیزه های مختلفی برای موفقیت در تحصیل دارند. از آنجایی که موفقیت تحصیلی شاخص مهمی برای نظام آموزشی و خود فرد می باشد لذا با شناسایی عوامل مختلف تاثیر گذار بر موفقیت و عدم موفقیت فرد می توان بسیاری از مسائل و مشکلات دانش آموزان را در زمینه تحصیلی حل نموده و راهکار مناسبی برای رسیدن به موفقیت بیشتر ارائه نمود.
شخصیت یکی از بحث های عمده و محوری روان شناسی و هدف نهائی همه بررسی های مربوط به انسان است - لارنس ای، . - 1373 ویژگی های شخصیتی یکی از مهمترین عوامل موثر در موفقیت تحصیلی افراد می باشد. شخصیت مجموعه ای از ویژگی های پایدار و بی نظیر است که ممکن است در پاسخ به موقعیت های مختلف تغییر کند - شولتز، - 1377کملمیر، دنیلسون و باستین - - 2005 بیان داشته اند که افراد برای ورود به اجتماع و رویارویی با موقعیت های گوناگون و افراد مختلف به ابزارهایی همانند ساختار روانی و ویژگی های شخصیتی نیاز دارند. ساختارهای روانی نه تنها تحت تاثیر عوامل مختلف از جمله خانواده، اجتماع، گروه و همسالان قرار دارند بلکه این عوامل را نیز تحت تاثیر قرار می دهند - . - bary, 2007
بر این اساس می توان بیان داشت که شخصیت افراد در طول زمان در مواجهه با عوامل و شرایط مختلف شکل می گیرد، هر چه شرایط محیطی مناسب تر باشد، شخصیت شکل گرفته فرد نیز بهتر و کامل تر خواهد بود، بنابراین شرایط زندگی فرد نقش مهمی در شکل گیری شخصیت وی برعهده دارد.آلپورت صفات شخصیت را گرایشهای پاسخ دادن به شیوه یکسان یا مشابه به انواع مختلف محرک ها می دانست. بنابراین، صفات شیوه های ثابت و پایدار واکنش کردن به جنبه های محرک محیط مان است. آلپرت ویژگی های صفت را به شرح زیر تعریف می کند
1 صفات شخصیت واقعی هستند و در هر یک از ما وجود دارند.
2 تعیین کننده رفتار و یا علت آن هستند.
3 به صورت تجربی قابل اثبات است، با مشاهده رفتار در طول زمان می توان شواهد وجود صفات را اثبات کرد.
4 صفات به هم مرتبط هستند.
5 صفات با موقعیت تغییر می کنند - شولتز، . - 1377
به نظر آیزنک شخصیت انسان تشکیلاتی دارد که با ترتیب اولویتها و تیپ ها در سطح بسیاری عمومی و کلی مطرح می شوند. در سطح پایین تر صفات وجود دارند، این صفات مانند صفات اصلی کاتل هستند. پایین تر از این سطح پاسخ های عادت شده و در آخرین سطح شخصیت پاسخ های خاص که همان رفتارهای قابل مشاهده هستند قرار دارند - شاملو، . - 1388 رفتارها نتیجه درونی شدن شرایط محیطی در فرد است که نشان دهنده صفات شخصیتی یک فرد می باشد .آیزنگ برای اندازه گیری صفات شخصیت در بیمارستان مادزلی لندن به انجام پژوهش پرداخته است، او با نظر کاتل موافق بود که شخصیت از صفات یا عواملی تشکیل شده است که می توان آن را به وسلیه روش تحلیل عاملی به دست آورد، هرجند آیزنگ برای بررسی صفات شخصیت از تحلیل عاملی استفاده کرد اما این روش را با آزمون های شخصیت و مطالعات ازمایشی با به کارگیری آزمودنی های انسان و حیوان که متغیرهای بسیاری را در بر می گیرند تکمیل کرد. نظریه شخصیت آیزنگ بر سه بعد قرار دارد که عبارتند از
1 برون گرایی در برابر درون گرایی - - E
2 روان رنجوری در برابر پایداری - - N
3 روان پریش در برابر کنترل تکانه
