بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش بررسی رابطه بین فساد اداری و توسعه اقتصادی گمرکات آذربایجان غربی بود. که به روش توصیفی-همبستگی انجام شد. جامعه آماری این تحقیق کارمندان گمرکات بازرگان و سرو می باشند که از بین آنها تعداد 194 نفر به صورت تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه فساد اداری خداداد حسینی و فرهادینژاد - 1380 - استفاده شد. روایی این پرسشنامه ها توسط اساتید صاحب نظر و پایایی آن ها با آلفای کرونباخ تایید شد.
برای تجزیه و تحلیل دادهها علاوه بر شاخص های آمار توصیفی از آزمونهای آماری پیرسون و فریدمن نیز استفاده شد. نتایج نشان داد که بین وضعیت اقتصادی کارکنان، ویژگی های سازمانی، ویژگی های فرهنگی، کمیت و کیفیت قوانین و مقررات، ویژگی های فردی کارکنان و بروز و گسترش فساد اداری در در گمرکات بازرگان و سرو آذربایجان غربی رابطه وجود دارد . - P<0/01 - همچنین در بین روشهای کنترل فساد اداری نیز افزایش حقوق کارکنان - 8/34 - ، جلوگیری از فساد استخدامی - 7/87 - ، برقراری سیستم های کنترل مالی کارآمد - 6/65 - به ترتیب بیشترین اهمیت را به خود اختصاص دادند.
مقدمه و بیان مسئله
فساد اداری، پدیده ای است که کم و بیش در کلیه کشورهای جهان وجود دارد .با این حال، نوع، شکل، میزان وگستردگی آن در هر کشور متفاوت است .امروزه فساد اداری و مالی به یک معضل جهانی مبدل شده و دولتها آگاهند که فساد باعث آسیب های بسیاری می شود و هیچ حد و مرزی هم نم یشناسد .این معضل، اقتصاد داخلی را فلج می کند، جریان توسعه را مختل می سازد، سازمان های دموکراتیک را مورد تهدید قرار می دهد، اصل حاکمیت قانون را مخدوش می کند.
در میان موسسات و سازمانهای دولتی، با توجه به نقش حیاتی که گمرک در کسب درآمد، تسهیل تجارت، امنیت ملی و محافظت از جامعه ایفا میکند، وجود فساد در آن میتواند باعث محدودیت شدید اقتصادی، چشماندازهای اجتماعی و اهداف آرمانی در مقوله توسعه ملی شود. بنابراین بهمنظور مقابله موثر با فساد در گمرک، اتخاذ رویکردی جامع و پایدار که به دلایل و پیامدهای اصولی آن بپردازد، الزامی است. برای تحقق این امر، رسیدگی سریع و رویکردی عملگرایانه و منطبق با شرایط نیاز است و تجربههای عملی از تلاشهای مبارزه با فساد اداری نیز باید با اتکا به راهحلهای جامع، نظامیافته و مستمر باشد. توسل به فناوری اطلاعات و رایانهای کردن امور دستگاههای دولتی در قالب دولت الکترونیک و شفافسازی فرایندهای تصمیمگیری و تصمیمسازی از راهکارهای اساسی مقابله با فساد اداری خواهد بود.
امروزه فساد اداری و مالی به یک معضل جهانی مبدل شده و دولت ها آگاهند که فساد باعث آسیب های بسیاری می شود و هیچ حد و مرزی هم نمیشناسد، همان طور که نتایج و پیامدهای آن نیز بنا بر نوع سازمان سیاسی و اقتصادی و سطح توسعهیافتگی، گوناگون است .به هر صورت، فساد موجب انحطاط است، سیاست های دولت را در تضاد با منافع اکثریت قرار می دهد و باعث هدر رفتن منابع ملی می شود .
همچنین به کاهش اثربخشی دولت ها در هدایت امور می انجامد و از این طریق، اعتماد مردم را نسبت به دستگا ههای دولتی و غیردولتی کاهش و بی تفاوتی، تنبلی و بی کفایتی را افزایش میدهد.فساد اعتقاد و ارزشهای اخلاقی را متزلزل می کند، هزینه انجام کارها را افزایش می دهد و موجب جر مزایی در سطح جامعه میگردد؛ به گونه ای که جامعه در برخورد با این جرائم، متحمل خسارت اجتماعی و اقتصادی شدید می گردد و رشد رقابت پذیری و توسعه اقتصادی انسانی را دشوار میگردد .
فساد همچنین موجب ناکام ماندن تلاش های فقر زدایی، از بین رفتن سرمایه اجتماعی، و ایجاد بی انگیزگی و بدبینی در اجتماع گردیده، زمینه تضعیف روحیه افراد درستکار را فراهم میآورد. تحقیقات گوناگونی بر روی عوامل بروز و گسترش و کنترل فساد اداری انجام گرفته است که در اینجا به گوشه ای از آنها اشاره می گردد. تریزمن - 2011 - در مطالعه خود تحت عنوان » علل فساد« روابط میان شاخص های فساد و ویژگی های تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی کشور را مورد بررسی قرار داد. او دریافت که در کشورهای پروتستان و مستعمره انگلیس که دارای درآمد سرانه بالاتر و سهم بالای تولید ناخالص داخلی هستند، و شکل حکومت واحد و سیستم قانونی با حقوق عرفی - در مقابل حقوق مدنی - دارند، فساد بیش تر است.
رز اکرمن - 2010 - در پژوهش خود با عنوان » فساد و دولت :علل، پیامدها، و اصلاحات« مطرح کرد که اگر چه درجه دموکراسی در توضیح فساد بی اهمیت است، ولی هرقدر ساختار دموکراسی در یک کشور نهادینه تر شود، فساد کاهش می یابد یافته های تحقیقات اولیه نشان می دهد که فساد به سطح رشد اقتصادی، و هم چنین سیستم قانونی و حکومتی کشور مرتبط است. نتایج تحقیق رایلی - - 2006 نشان داد که رشد علاقه نسبت به راهبردهای کوتاه مدت ضد فساد به خاطر اثرات به شدت غیر تساوی گرایانه فساد است؛ این فساد چه جزیی باشد و چه زیاد، منافع فقیران را از بین می برد. بازندگان فساد فقیران، زنان، و حاشیه نشین ها هستند، درحالی که برندگان آن ثروتمندان، و بخشی از مسؤولان غنی و ناکارآمد هستند.
اینسوءتخصیصِ فاسد منابع در جایی که فقر محصول توزیع نابرابر رفاه است، رخ می دهد و هم چنین پیامد محرومیت اجتماعی فقیران است. تحقیقات مختلفی نیز بر روی علل فساد در کشور ایران انجام گرفته است. مثلا، نتایج تحقیق فرخ سرشت - 1383 - نشان داد که بین عوامل موثر در فساد اداری و بروز این پدیده ارتباط وجود دارد. همچنین مهم ترین عوامل موثر در بروز فساد اداری دخالت دولت در امور اقتصادی و مهم ترین روش در مبارزه با این پدیده مردم سالاری بیشتر معرفی گردیده است.
همچنین نتایج تحقیق دلاوری - 1384 - نشان داد که بین وضعیت اقتصادی کارکنان و بروز فساد اداری در مدیران ارشد دانشگاه علوم پزشکی شیراز ارتباط وجود دارد. همچنین مهم ترین عوامل در کنترل فساد اداری به ترتیب اصلاح قوانین و آموزش کارکنان و تجهیز سازمان به سیستم های مالی کارامد ابراز شده است. دانش - 1389 - نتیجه گیری نمود که فرهنگ سازمانی بهعنوان یکی از مهم ترین عوامل پیشگیری کننده از بروز فساد اداری به حساب می آید.وی همچنین عوامل موثر بر ایجاد فساد اداری را به شرح ذیل دسته بندی میکند: عوامل فرهنگی و محیطی، عوامل شخصیتی، عوامل اداری سازمانی. نتایج تحقیق شکری - 1388 - نشان داد یکی از فعالیت های دولت که باعث تشویق فساد میشود، محدودیت آزادی اقتصادی است.
وی بیان میکند که هرچه محیط بازار کمتر رقابتی باشد، میزان فساد از طریق ترغیب کارکنان دولت به اخذ سهمی از رانت های اقتصادی از راه رشوه بیشتر خواهد شد. و در حقیقت افزایش تصدی گری دولت را به عنوان یکی از علل توسعه و گسترش فساد اداری مد نظر قرار می دهد. تقوی - 1386 - در تحقیق خود ضمن اشاره به تاثیر متقابل فرهنگ سازمانی و فساد، معتقد است ابعاد فرهنگ سازمانی همچون فاصله قدرت پائین، فردگرایی و ابهام گریزی می تواند باعث مهار فساد و مانعی در فراگیر شدن آن و نهایتاً منجر به رونق رشد و بالندگی جامعه شود.
وی در یک تقسیم بندی عوامل موثر بر رشد فساد اداری را طبق الگوی زیر اشاره میکند: -1 عوامل مدیریتی و اداری: فضا یا جو سازمانی و فرهنگ سازمانی نقش انگیزشی مهمی در فراهم شدن زمینه های فساد ایفا میکند؛ -2 عوامل فرهنگی و اجتماعی: ویژگی های فرهنگی جامعه از جمله عناصر موثر در ایجاد و گسترش فساد اداری محسوب می شوند؛ -3 عوامل سیاسی: متغیرهای عمده سیاسی از جمله نحوه تقسیم قدرت، میزان آزادی های سیاسی و میزان ثبات قدرت می تواند بر میزان فساد تاثیر بگذارد؛ -4 عوامل اقتصادی: کاهش فقر و رشد اقتصادی، فساد را کاهش می دهد. در تحقیقی دیگر زاهدی - 1388 - با اشاره به عوامل کیفیت زندگی کاری، فردی، درون سامانی، برون سازمانی و فرهنگی بر میزان فساد اداری، تاثیر گذاری این عوامل را از طریق تحقیق میدانی می سنجد. و در نهایت با تحلیل داده ها مشخص میشود که عوامل کیفیت زندگی کاری در صدر درجه اهمیت عوامل قرار دارد.
حقیقتیان - 1391 - در تحقیق خود به این نتیجه دست یافت که مهمترین متغیرهای تاثیرگذار بر فساد اداری، تهعد سازمانی و سپس تمکن مالی کارکنان می داند. همچنین در تحلیل ها مشخص شده است که سازمان ها در مورد مقایسه فساد تفاوت معناداری باهم نداشته، اما هرچه سطح تحصیلات افراد پائین تر بوده میزان فساد بیشتری را نشان داده اند. همچنین فساد در میان زنان و مردان یکسان است، اما افراد مجرد بیشتر از متاهلین به فساد دچارند و هرچه سن بالاتر می رود میزان فساد رو به کاهش است.
با توجه به مطالب فوق در خصوص تعیین عوامل موثر بر بروز و گسترش فساد اداری و روشهای کنترل آن، باید اذعان کرد گمرک نقش محوری در تمامی تعاملات تجاری ایفا می کند و معمولا نخستین دروازه ای است که جهان از منظر آن به کشور می نگرد. فساد در گمرک بر ظرفیت بهره مندی هر کشوری از گستره اقتصاد جهانی، آشکارا تاثیر می گذارد. علاوه بر این نگرانی شدیدی که در حال حاضر درباره امنیت تجارت جهانی وجود دارد را تشدید می کند. بنابراین با توجه به مطالب بیان شده عوامل موثر بر بروز و گسترش فساد اداری و روشهای کنترل آن در گمرکات استان آذربایجان غربی می باشد.
اهمیت و ضرورت تحقیق
آنچه موجبات نگرانی تر را فراهم می کند این است که وقتی فساد به یک فرهنگ تبدیل شد، دیگر کسی به قبح و نادرستی کارش نمی اندیشد؛ زیرا از یک سو می بیند که همه این طور رفتار می کنند و از سوی دیگر از او نیز انتظار دارند که چنین رفتار کند. باید راهکارهای مؤثری در جهت مقابله با این پدیده شوم به عمل آورد؛ بهگونه ای که تاکنون اسناد بینالمللی متعددی در گستره جهانی و منطق های برای مبارزه با فساد مورد تصویب قرار گرفته اند که هریک به فراخور حال، فساد اداری را تعریف و به ذکر مصادیق آن پرداختهاند.
نگرانی های جهانی درباره شیوع گسترده فساد باعث گردید تا جامعه جهانی دست به کار شود و اقداماتبا توجه به نقش سلامت نظام اداری در تحقق توسعه و ابعاد مختلف آن، واضح است فساد اداری به علت نبود کارایی و اثربخشی می باشد که آن نیز معلول تخلفات اداری است. از این رو با توجه به عوامل و ریشه های مختلف آن امری ساده تلقی نمی شود بلکه فرایندی است پیچیده که به عوامل متعدد زیربنایی باز می گردد.
- 2 با توجه به مطالب فوق در خصوص تعیین عوامل موثر بر بروز و گسترش فساد اداری و روشهای کنترل آن، باید اذعان کرد گمرک نقش محوری در تمامی تعاملات تجاری ایفا می کند و معمولا نخستین دروازه ای است که جهان از منظر آن به کشور می نگرد. فساد در گمرک بر ظرفیت بهره مندی هر کشوری از گستره اقتصاد جهانی، آشکارا تاثیر می گذارد. علاوه بر این نگرانی شدیدی که در حال حاضر درباره امنیت تجارت جهانی وجود دارد را تشدید می کند.
