بخشی از مقاله
چکیده
هدف از مطالعه حاضر بررسی رابطه بین هوش اخلاقی و هوش فرهنگی با مهارتهای ارتباطی در بین پزشکان بود. این پژوهش از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه پزشکان دانشگاههای علوم پزشکی شهر تهران در سال 1396 بودند که از میان آنها تعداد 100 نفر به روش نمونهگیری غیر تصادفی هدفمند انتخاب و پرسشنامههای هوش اخلاقی، هوش فرهنگی و مهارتهای ارتباطی را تکمیل کردند. به منظور تحلیل دادههای آزمونهای میانگین و انحراف معیار، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندمتغیره استفاده شد. یافتهها نشان داد که بین هوش اخلاقی و هوش فرهنگی با مهارتهای ارتباطی رابطه مثبت و معنی-دار وجود دارد و این روابط در سطح 0/01 معنی دار هستند.
همچنین نتایج نشان داد که بین هوش فرهنگی فراشناختی و انگیزشی با مهارتهای ارتباطی رابطه معنیداری وجود ندارد. در ادامه برای پیش بینی مهارتای ارتباطی بر اساس بین هوش اخلاقی و هوش فرهنگی با مهارتهای ارتباطی از رگرسیون چندمتغیره استفاده شد که نتایج نشان داد مدل فوق 68/3 درصد تغییرات »مهارتهای ارتباطی« بر اساس هوش اخلاقی و هوش فرهنگی تبیین میشود. نقش تبیین کننده هوش اخلاقی در مهارتهای ارتباطی بین از نقش هوش فرهنگی است.
مقدمه
بسیاری از صاحبنظران توانایی برقراری ارتباط بین فردی صحیح را از مهمترین ویژگیهای کارکنان بهداشتی درمانی میدانند. داشتن مهارتهای ارتباطی مناسب جهت ارائهی خدمات و مراقبت از بیماران، یک نیاز ضروری است. این مقوله در مشاغل پزشکی به عنوان یک حرفهی ارزشمدار و انسانی که ایفای نقش در آن از طریق ارتباط شکل میگیرد، بسیار مهمتر است؛ بدین معنا که اجرای صحیح مداخلات پزشکی و درمانی مستلزم برقراری ارتباط مناسب و صحیح میان پزشک و بیمار است. ارتباط با بیمار فرایندی است که در آن بیمار و پزشک به عنوان شرکت کننده تعامل دارند و هر یک سهم فعالی را در تبادل اطلاعات به عهده میگیرند.
برقراری ارتباط صحیح، اثرات مثبتی از جمله بهبود علایم حیاتی، کاهش درد و اضطراب، افزایش رضایتمندی، ارتقا پیامدهای درمانی و مشارکت بهتر در برنامههای درمانی بر بیماران دارد و از سوی دیگر، اختلال در ارتباط منجر به اشتباه در تشخیص، کاهش مشارکت بیمار در درمان و کاهش میزان ارائهی اطلاعات از سوی بیماران میشود - عرشیها، لایق، نوغانی، صدقی گوی آقاج و تقوی لاریجانی، . - 1395 مهارت-های ارتباطی یکی از ابزارهایی است که افراد را برای ایجاد و حفظ روابط اجتماعی موجود و سازگاری با جامعه هدایت می-کند - مارچیوری، هنکین و هاووک، . - 2012 به عبارت دیگر ، مهارتهای ارتباطی مجموعه ای از شایستگیهای اجتماعی هستند که افراد را قادر می سازند تا خودشان را با محیط اجتماعی سازگار نمایند.
مهارتهای ارتباطی، مهارتهایی هستند که به واسطهی آنها افراد میتوانند درگیر تعاملات بین فردی و فرایند ارتباط شوند؛ فرایندی که افراد در طی آن، اطلاعات، افکار و احساسهای خود را از طریق مبادلهی پیامهای کلامی و غیرکلامی با یکدیگر در میان میگذارند. این مهارتها مشتمل بر مهارتهای فرعی یا خرده مهارتهای مربوط به درک پیامهای کلامی و غیرکلامی، نظمدهی به هیجانها، گوش دادن، بینش نسبت به فرایند ارتباط، و قاطعیت در ارتباط است که اساس مهارتهای ارتباطی را تشکیل میدهند و از چنان اهمیتی برخوردارند که غنی کننده مراقیتهای پزشکیاند و در روند جمع آوری اطلاعات و آگاهی از مسائل بیمار موثر است.
در بررسی عوامل تاثیرگذار بر مهارتهای ارتباطی افراد میتوان به جنبههای شناختی، اجتماعی و ویژگیهای فردی و شخصیتی فرد توجه کرد - عرشیها، لایق، نوغانی، صدقی گوی آقاج و تقوی لاریجانی، . - 1395 از جمله عوامل فردی و شخصیتی هوش اخلاقی و فرهنگی افراد است. عوامل هیجانی از بعد نظری متضمن مهارتهای عاطفی است که در برقراری ارتباط با دیگران و نیز کیفیت این روابط نقش دارد.
یکی از مواردی که در این زمینه مفید است هوش اخلاقی است. هوش اخلاقی و ابعاد آن را پیشبینی کنندهی مهارتهای ارتباطی میدانند و داشتن هوش اخلاقی بالا و ارزشها و باورهای درست اخلاقی به این باور منجر میشود که رشد فکری و شغلی مستلزم داشتن اخلاقی حرفهای است - اسگندری، اسگندری، بیک زاد و کردبچه، . - 1391 هوش اخلاقی یکی از ابعاد هوش است و میتواند چارچوبی برای عملکرد صحیح انسانها فراهم آورد و به عنوان ظرفیت و توانایی درک درست از نادرست، داشتن اعتقادات قوی اخلاقی، عمل به آنها و همچنین انجام رفتار صحیح، تعریف شده-است - بوربا، 2001؛ به نقل از عرشیها، لایق ، نوغانی، صدقی گوی آقاج و تقوی لاریجانی، . - 1395 نقش و جایگاه هوش اخلاقی و اهمیت آن در تلطیف و بهسازی روابط بین فردی و مناسبات اجتماعی و بهویژه در مشاغل مرتبط با حوزهی علوم پزشکی که مستقیما با مردم و زندگی آنها سر و کار دارند، نمود بیشتری دارد.
افراد با مشاغل که از هوش اخلاقی بالا برخوردار باشند، توان تشخیص درد و رنج دیگران، مهار بیرحمی و وسوسه در خود، گوش کردن بیطرفانه، پذیرفتن تفاوتها و پی بردن به ارزشهای گوناگون انسانی، نپذیرفتن گزینههای غیراخلاقی، همدلی، مبارزه با بیعدالتی، درک دیگران و رفتار محترمانه با آنها را دارند - . - 20 هوش اخلاقی و مهارتهای ارتباطی حاصل وراثت نیستند و افراد از کودکی آنها را میآموزند. بسیاری از رفتارها و عملکردهای انسان ریشه در اصول و ارزشهای اخلاقی دارد و از آن متاثر میشود و افراد با هوش اخلاقی بالا میتوانند اعمالشان را با اصول اخلاقی پیوند بزنند - عرشیها، لایق، نوغانی، صدقی گوی آقاج و تقوی لاریجانی، . - 1395 یکی دیگر از متغیرهایی که میتواند بر مهارتهای ارتباطی افراد تاثیرگذار باشد هوش فرهنگی است.
هوش فرهنگی دامنه جدیدی از هوش است که ارتباط بسیار زیادی با محیطهای کاری و تحصیلی متنوع دارد؛ و بینشهای فردی را در برمیگیرد که برای انطباق موقعیتها و تعاملهای میان فرهنگی و حضور موفق در گروههای کاری چند فرهنگی مفید است. عدهای این نوع از هوش را یک نوع شایستگی چند وجهی میدانند که شامل دانش فرهنگی، عمل به صورت متفکرانه و مجموعهای از مهارتهای رفتاری میباشد - توماس و اینکسون، 2003؛ به نقل از علائی و میر محمدی، . - 1393 توانایی تطبیق مستمر با افرادی از فرهنگهای مختلف و توانایی اداره ارتباطات بین فرهنگی حایز اهمیت است - عبدی، محبی، رحیمی نسب و رسولی، . - 1393 هوش فرهنگی دامنه جدیدی از هوش است که ارتباط بسیار نزدیکی با محیطهای کاری متنوع دارد.
هوش فرهنگی به افراد اجازه میدهد تا تشخیص دهند دیگران چگونه فکر میکنند و چگونه به الگوهای رفتاری پاسخ میدهند، در نتیجه موانع ارتباطی بین فرهنگی راکاهش داده و به افراد قدرت مدیریت تنوع فرهنگی میدهد - انگ و دینه، . - 2007 نظریه هوش فرهنگی بر اساس چارچوب چهار عاملی شکل گرفته است و از چهار توانایی متفاوت کیفی تشکیل شده است - لیورمور، . - 2009 با این حال هر کدام از این چهار عامل به هم وابستهاند.
چهار عامل هوش فرهنگی سائق - هوش فرهنگی انگیزشی - ، دانش - هوش فرهنگی شناختی - ، استراتژی - هوش فرهنگی فراشناختی - و اقدام - هوش فرهنگی رفتاری - میباشد - ونداین، انگ، لیومور، . - 2010 از آنجایی که در پژوهشهای قبلی به بررسی نقش همزمان هوش اخلاقی و هوش فرهنگی بر روی مهارتهای ارتباطی پزشکان پرداخته نشده است در این پژوهش بری رفع این خلاء تحقیقاتی به بررسی این سوال پرداخته شده است که آیا بین هوش اخلاقی و هوش فرهنگی با مهارتهای ارتباطی در بین پزشکان رابطه وجود دارد؟
روش پژوهش
این پژوهش از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه پزشکان دانشگاههای علوم پزشکی شهر تهران در سال 1396 بودند که از میان آنها تعداد 100 نفر به روش نمونهگیری غیر تصادفی هدفمند انتخاب و پرسشنامههای هوش اخلاقی، هوش فرهنگی و مهارتهای ارتباطی را تکمیل کردند. به منظور تحلیل دادههای آزمونهای میانگین و انحراف معیار، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندمتغیره استفاده شد.
ابزارهای پژوهش
-1 پرسشنامه هوش اخلاقی
پرسشنامه هوش اخلاقی شامل 40 سوال توسط لینک و کیل - - 2011 ساخته شده است. این پرسشنامه چهار بعد هوش اخلاقی شامل دستکاری، مسئولیت پذیری، بخشش و همدلی را اندازهگیری میکند. پاسخ دهندگان بر روی طیف 5 درجهای از هرگز تا همیشه پاسخ میدهند که به ترتیب به این گزینهها امتیاز 1 تا 5 تعلق میگیرد. در این پرسشنامه هر پاسخدهنده در مجموع نمرهی بین حداقل 40 و حداکثر 200 کسب میکند که بنا بر دستورالعمل پرسشنامه جهت محاسبهی نمرهی نهایی بر 2 تقسیم میشود که امتیاز نهایی هوش اخلاقی نمرهای بین 20 تا 100 خواهد داشت. در نهایت، نمرهی 90 تا 100 عالی، نمرهی 80 تا 89 خیلی خوب، نمرهی 70 تا 79 خوب و نمرهی 69 و کمتر ضعیف خواهد بود.
پایایی به دست آمده با استفاده از آلفای کرونباخ برای پرسشنامه برابر با 0/897 محاسبه گردیده است - مارتین و اوستین، . - 2010 در ایران پایایی آن با آلفای کرونباخ 0/94 و روایی صوری و محتوایی آن توسط متخصصان مورد تایید قرار گرفته است - مختاری و همکاران، 1389؛ به نقل از رفعتی، رژه و احمدی وش، . - 1393 در مطالعه بر روی پرستاران برای روایی صوری و محتوایی پرسشنامه به یافتههای دیگران استناد شدهاست، لیکن برای تعیین پایایی این پرسشنامه با انجام مطالعهی آزمایشی بر روی 20 نفر پرستار از محاسبهی همبستگی درونی سوالات از روش آلفای کرونباخ 0/85 تایید شده است.
-2 پرسشنامه هوش فرهنگی
پرسشنامه 20 سوالی هوش فرهنگی به وسیله انگ، ونداین، کوه، نگ، تمپلر، تای و چاندرسکرا - - 2007 تهیه شده است. این پرسشنامه چهار مولفه هوش فرهنگی شامل »فراشناختی با سوالات 1، 2، 3، «4، »شناختی با سوالات 5، 6 ، 7 ، 8، 9، «10، »انگیزشی با سوالات 11، 12، 13، «14 و »رفتاری با سوالات 15، 16، 17، 18، 19، «20 را اندازه گیری میکند. نمره گذاری پرسشنامه به این صورت است که برای خیلی زیاد نمره 5، زیاد نمره 4، متوسط نمره 3، کم نمره 2 و خیلی کم نمره 1 تعلق می گیرد.
