بخشی از مقاله
خلاصه
مالیات یکی از اساسیترین منابع مالی بیشتر کشورهاست که به گونه مستقیم یا غیرمستقیم بر درآمدها نهاده میشود و توان اجرایی دولت از همین راه تأمین میگردد. مسئلهای که در تعیین میزان مالیات اشخاص حقیقی وجود دارد، وجود استانداردهای حسابداری و قوانین مالیاتی میباشد که باعث تفاوت در سود 35 mm مشمول مالیات ابرازی و سود مشمول مالیات قطعی میشودکیفیت. افشا و کیفیت حسابرسی احتمالاً میتواند برخی از تفاوتهای سود مشمول مالیات ابرازی و سود مشمول مالیات قطعی را کاهش داده و در نهایت بر نرخ مؤثر مالیاتی تأثیرگذار باشد.
بر این اساس، هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه کیفیت حسابرسی و کیفیت افشا با نرخ مؤثر مالیاتی در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران است. نمونه آماری پژوهش شامل 113 شرکت در دوره زمانی 1386 الی 1392 میباشد. یافتههای حاصل از رگرسیون ساده به صورت مقطعی و تجمعی حاکی از آن است که کیفیت حسابرسی و کیفیت افشا، دارای رابطه معنادار و منفی با نرخ مؤثر مالیاتی است.
کلمات کلیدی: نرخ مؤثر مالیاتی، کیفیت حسابرسی، کیفیت افشا.
مقدمه
طبق ماده 95 قانون مالیات های مستقیم، صاحبان مشاغل مکلفند اسناد و مدارک مثبته کافی را برای تشخیص سود مشمول مالیات نگهداری کنند و همچنین آن دسته از صاحبان مشاغلی که به موجب قانون مکلف به ثبت فعالیتهای شغلی خود در دفاتر روزنامه و کل موضوع قانون تجارت میباشند، باید دفاتر و اسناد و مدارک مورد نیاز را تهیه و نگهداری کنند. بر این اساس، انتظار بر این است که سود حسابداری محاسبه شده با درآمد مشمول مالیات مطابقت داشته باشد.
اما به دلایل متعددی، سود حسابداری ابرازی توسط مؤدی مالیاتی با درآمد مشمول مالیات تشخیص شده توسط سازمان امور مالیاتی مغایرت دارد. این مغایرت ممکن است دوطرفه باشد یعنی با تعدیلات انجام شده گاهی سود مشمول بیش از سود حسابداری و گاهی سود مشمول مالیات کمتر از سود حسابداری باشد. به همین دلیل مؤدیان با حسابداران و کارشناسان امور مالیاتی همعقیده هستند که کیفیت افشا و کیفیت حسابرسیاحتمالاً، برخی از تفاوتهای سود مشمول مالیات ابرازی و سود مشمول مالیات قطعی را کاهش داده و در نهایت بر نرخ مؤثر مالیاتی تأثیرگذار است.
با توجه به موارد ذکر شده، پژوهش حاضر به مطالعه رابطه بین کیفیت افشا و کیفیت حسابرسی با نرخ مؤثر مالیاتی میپردازد. بنابراین، در این پژوهش به بررسی این موضوع پرداخته میشود که آیا این دو متغیر با نرخ مؤثر مالیاتی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران ارتباط دارد؟
هدف پژوهش
این پژوهش از لحاظ هدف از نوع پژوهشهای کاربردی است و تعمیم نتایج آن در حد امکان به بخشها و صنایع مشابه، موجب استفاده بهینه از نتایج پژوهش و کمک به تصمیمگیریهای مدیران و مسئولین شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران؛ محققان حوزه حسابداری و علوم مالی دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور؛ و سرمایهگذاران، اعتباردهندگان و تحلیلگران بازار سرمایه میشود که از جمله بهرهوران و استفادهکنندگان بالقوه نتایج پژوهش حاضر هستند. افزون بر این، با توجه به ماهیت موضوع، حسابرسان، مشاوران مالی و مالیاتی و کارشناسان سازمان امور مالیاتی کشور را نیز میتوان به عنوان سایر استفادهکنندگان از نتایج پژوهش حاضر مطرح نمود.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
کیفیت حسابرسی: حسابرسان نقش با اهمیتی در میزان شفافیت اطلاعات افشا شده توسط صاحبکاران خود ایفا میکنند .و بهطور کلی کیفیت و منافع حاصل از افشای اطلاعات مالی شفاف از طریق حسابرسی مستقل افزایش مییابد.مؤسسههای حسابرسی، به مؤسسههای کوچک و بزرگ تقسیم میشوند. طبقهبندی مزبور براین فرض استوار است که مؤسسههای حسابرسی بزرگ، بیشتر نگران شهرت خود هستند و تمایل بیشتری به همکاری با شرکتهایی دارند که اطلاعات بیشتر و شفافتری درگزارش های مالی خود ارائه میکنند.
چون شهرت مؤسسه های بزرگ حسابرسی، زمانیکه صاحبکاران آنها گزارشهای سالانه با شفافیت پایین ارائه میکنند کاهش مییابد بنابراین، مؤسسههای حسابرسی بزرگ و دارای حسن شهرت ممکن است شرکتها را به افشای بیشتر و شفافتر اطلاعات وادار کنند.
بهطور کلی اعتقاد برآن است که گزارشهای سالانه و حسابها نه تنها حسابرسی میشود، بلکه محتوای آن نیز تحت تأثیر حسابرسان قرار میگیرد. با فرض وجود چنین تأثیری و اعتقاد حسابرسان مبنی بر اینکه عملکردشان از طریق کیفیت گزارشهای سالانه و حسابهای حسابرسی شده توسط آنها مورد قضاوت قرار میگیرد، احتمال زیادی وجود دارد که مؤسسههای بزرگ حسابرسی - که وابستگی کمتری به یک یا چندین صاحبکار خود دارند - پیشنهاد کنند که اطلاعات بیشتر و شفافتری در گزارشهای سالانه و حسابهای صاحبکارانشان ارائه شود.
بهعلاوه، احتمال بیشتری وجود دارد که صاحبکاران حسابرسی با عقاید و نظرات شرکتهای حسابرسی بزرگ، بیشتر موافقت کنند. در مقابل، مؤسسههای حسابرسی کوچک، توانایی تأثیرگذاری بر رویههای افشای صاحبکار خود را ندارند و تلاش میکنند تا نیازهای صاحبکاران را بهمنظور حفظ آنها، برآورده کنند بنابراین، همانگونه که کراسول و تیلور پیشنهاد میکنند، انتخاب حسابرس توسط شرکت،احتمالاً بر تصمیمات مربوط به افشای بیشتر یا کمتر و بهطور کلی بر شفافیت اطلاعات مؤثر است و مؤسسههای حسابرسی بزرگ، تمایل بیشتری به داشتن صاحبکاران بزرگ دارند.
کیفیت افشا: اصطلاحات کیفیت افشای اطلاعات حسابداری و فافیت یک سیستم افشا، بهصورت مشترک و قابل جایگزین استفاده می شود و ارائه تعریف دقیق از شفافیت و کیفیت که بر آن اجماع وجود داشته باشد مشکل است در این راستا، تاکنون از سازههای متعددی از قبیل مناسببودن، جامعیت، آگاهیدهندگی و بهموقع بودن بهعنوان نماینده کیفیت افشا استفاده شده است سینقاوی و دسای معتقدند که کیفیت به ویژگیهای کامل بودن، صحت یا دقت و قابلیتاتکا اشاره دارد.
شفافیت را بهعنوان ترکیبی از ویژگیهای بهموقع بودن و محافظهکاری9، تفسیر میکنند. بهموقع بودن به حدودی که رویدادهای اقتصادی دوره جاری در صورتهای مالی آن دوره گنجانده می شود و محافظهکاری نیز به سرعت بیشتری که اخبار بد اقتصادی نسبت به اخبار خوب در گزارشهای مالی منعکس میشود دلالت دارد. بارث ادعا میکنند که شفافیت گزارشگری مالی، حدودی است که گزارشهای مالی، امور اساسی اقتصادی یک واحد تجاری را بهگونهای که بهآسانی برای استفادهکنندگان از آن گزارشها قابلفهم است، آشکار میکند.
از دیدگاه حسابداری، امور اقتصادی اساسی یک واحد تجاری شامل منابع واحد تجاری - داراییها - ، ادعاها نسبت به آن منابع - بدهیها و حقوق صاحبان سهام - ، تغییر در منابع، ادعاها و جریان-های نقدی - که بهترتیب در ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد منعکس میشود - ، ریسکهای شرکت و چگونگی مدیریت آن می باشد نیز صورتهای مالی را با کیفیت تلقی میکنند، اگر سه ویژگی شفافیت، افشای کامل و قابلیت مقایسه را احراز کند. صورتهای مالی شفاف، صورتهایی هستند که رویدادها، مبادلات، قضاوتها و برآوردهای اساسی صورت های مالی و کاربردهای آنها را نشان دهد.
شفافیت، استفادهکنندگان را قادر میسازد تا نتایج و کاربردهای تصمیمها، قضاوتها و برآوردهای تهیهکنندگان صورتهای مالی را مشاهده و درک کنند. افشای کامل بر فراهم کردن تمام اطلاعات مورد نیاز برای تصمیمگیری و در نتیجه حصول اطمینان مبنی بر اینکه سرمایهگذاران گمراه نمیشوند، دلالت دارد. در نهایت، قابلیت مقایسه به این معناست که مبادلات و رویدادهای مشابه به گونهای یکسان، حسابداری و گزارشگری میشوند.
با توجه به اهمیت کیفیت افشا و مسئولیت مدیران شرکتها در قبال اطلاعرسانی، سازمان بورس و اوراق بهادار تهران تصمیم گرفت تا امتیاز و رتبه کلیه شرکتهای پذیرفتهشده در بورس را از نظر کیفیت افشا و اطلاعرسانی مناسب به بازار منعکس کند تا شرکتها نسبت به جایگاه خود واقف شده و در جهت ارتقای آن تلاش نمایند. طی سالهای اخیر، رتبهبندی شرکتها از نظر اطلاعرسانی و کیفیت افشا همواره تهیه و فهرست بیست شرکت برتر به بازار منعکس گردیده است.
شایان ذکر است که امتیاز اطلاعرسانی ناشران، بر اساس زمان ارائه اطلاعات مربوط به پیشبینی سود هر سهم، صورتهای مالی میاندورهای حسابرسی نشده 3، 6 و 9 ماهه، اظهارنظر حسابرس نسبت به پیشبینی سود هر سهم اولیه و 6 ماهه، اظهارنظر حسابرس نسبت به صورتهای مالی میاندورهای ماهه، صورتهای مالی حسابرسی نشده پایان سال و تفاوت بین پیشبینیها و عملکرد واقعی حسابرسی شده، محاسبه شده استضمناً. در صورت عدم ارائه بهموقع صورتهای مالی حسابرسی شده پایان سال و زمانبندی پرداخت سود سهام-داران، امتیاز منفی به ازای هر روز تاخیر در نظر گرفته شده است.امتیازهای کیفیت افشا و اطلاع-رسانی مناسب برای کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس، از سال 1382 در سایت بورس اوراق بهادار تهران موجود است.
