بخشی از مقاله
چکیده
خانواده اولین و مهمترین نقش را در رشد فردی و بنای شخصیت فرد دارد. ویژگیهای خانواده میتواند برروی عملکرد تحصیلی و نگرش دانشآموزان تأثیر داشته باشد. هدف مطالعه حاضر بررسی رابطهی تحصیلات و اشتغال والدین با ادراک از محیط کلاس و عملکرد تحصیلی فرزندانشان است. روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی - علی-مقایسه ای - بود. جامعه موردمطالعه کلیه دانشآموز دختر سال اول، دوره دوم متوسطه شهر یزد در سال تحصیلی 93-94 بودند؛ بدین منظور به روش نمونهگیری خوشهای،346 دانشآموز بهطور تصادفی انتخاب و موردمطالعه قرار گرفتند.
بهمنظور ارزیابی متغیرهای پژوهش از پرسشنامهی »آنچه در کلاس شما میگذرد؟« استفاده شد؛ میزان تحصیلات و شغل والدین نیز بهعنوان شاخصهای جمعیت شناختی دانشآموزان مدنظر قرار گرفت و معدل نیم سال اول بهعنوان شاخصی از عملکرد تحصیلی در نظر گرفته شد. تحلیل آماری دادهها با استفاده از نرمافزار spss و بهوسیله آزمون تحلیل واریانس یکراهه مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد: بین تحصیلات و شغل پدر با عملکرد تحصیلی و ادراک از محیط کلاس رابطه معنادار وجود دارد؛ بین تحصیلات و شغل مادر با عملکرد تحصیلی و ادراک از محیط کلاس رابطه معنادار وجود ندارد.
نتیجهگیری: به نظر میرسد پدر بهعنوان ستون خانواده نقش مهمی در تحصیلات و نگرش فرزندان داشته باشد.
واژگان کلیدی: ادراک از محیط کلاس، عملکرد تحصیلی، تحصیلات پدر و مادر، شغل پدر و مادر.
مقدمه
با توجه به اهمیت پیشرفت تحصیلی در تعالی و بهبود وضعیت شخصی دانشآموزان در جامعه، شناسایی عوامل مؤثر برپیشرفت تحصیلی و کنترل آنها از طریق اتخاذ تدابیر مناسب، ضرورت دارد. متخصصان تعلیم و تربیت از دیرباز برای شناسایی متغیرهای مؤثر بر یادگیری و عملکرد تحصیلی اهتمام ورزیدهاند و تاکنون متغیرهای مختلفی شناسایی کردهاند .اکثر متخصصان حوزه تعلیم و تربیت بر نقش متغیرهای شناختی و انگیزشی بهعنوان عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی تأکید میکنند - نویدی و تویسرکانی، . - 1393 در همین رابطه بیگز - 1993 - ؛ معتقد است که یادگیری افراد تحت تأثیر اکوسیستم پیچید ه ای است که متشکل از مؤلفههای موقعیت یادگیری و تواناییهای متفاوت و بالقوه افراد یادگیرنده است - حجازی و همکاران، . - 1390
بر مبنای این دیدگاه الگوی p31 - بیگز، 1993، - 1987 که از سه مؤلفه پیشزمینهها، فرایندها و پیامدها تشکیلشده است، برای پیشبینی پیشرفت تحصیلی ارائه نموده است . - Biggs et al, 2004 - مؤلفه پیشزمینهها شامل دو بخش عمده؛ عامل مرتبط با بافت آموزشی و عامل مربوط با فراگیران است که خود این عوامل حاصل خرده متغیرهای دیگری است .مؤلفهی فرایندها شامل متغیرهایی است که بر فعالیت یادگیری و رویکردهای یادگیری که حاصل ویژگیهای یادگیرنده و موقعیت آموزشی است، متمرکز است. پیامدهای یادگیری شامل نتایج کمی و کیفی فرایند یادگیری است - یمینی، 1388؛ به نقل از حجازی و همکاران، . - 1390
به نظر میرسد سطح سواد و تحصیلات خانواده یکی از پیشزمینههای مهم پیشرفت تحصیلی دانشآموزان باشد. بیسوادی در تمام ابعاد زندگی انسان میتواند تأثیرات زیادی داشته باشد. جامعه برای رسیدن به بالاترین سطح از پیشرفت در علوم و تکنولوژی نیاز به والدینی دارد که با درک عمیق و جامع و کامل از مسائل راه درست را به فرزندانشان نشان دهند و این موضوع به دست نمیآید مگر اینکه والدین باسواد باشند. از طرفی باید دانست که عوامل متعددی بر نگرش دانشآموز نسبت به کلاس و عملکرد تحصیلی او مؤثر است، از آن جمله میتوان به عوامل اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی حاکم بر خانواده اشاره کرد که ارتباط مستقیم با سطح سواد و تحصیلات خانواده دارد.
از آنجایی که سواد و سطح تحصیلات خانواده، موقعیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، بر سلامت روانی، تأثیر بسزایی دارد و سلامت روانی و یا آشفتگی روانی، بر عملکرد تحصیلی و ادراک از کلاس نوجوانان تأثیر دارد، میبایست شناخت عمیقتری از سطح سواد و تحصیلات والدین و طبقات مختلف اجتماعی به دست آوریم و در جهت خدمت صحیحتر به جامعه استفاده کنیم.پژوهشها متغیرهای متفاوتی از تأثیرات خانواده بر عملکرد مدرسهای ارائه دادهاند. برای مثال برخی از پژوهشهای دههی 1970 و 1980 نشاندهندهی تأثیر عامل موقعیت اجتماعی- اقتصادی بر عملکرد مدرسهای هستند، درحالیکه پژوهشهای دیگر انتظارات والدین، راهنمایی عملی کودک، فعال بودن والدین و ساختار مدیریت خانواده را بر عملکرد مدرسه مؤثر میدانند - احسانی، . - 1385
پژوهش کرکه آبادی - - 1374 بر روی 170 دانشآموز دختر و پسر دوم راهنمایی، نشان داد که میزان مشارکت دانشآموز در فعالیتهای مدرسه و کلاس با تحصیلات والدین و شغل مادر رابطه دارد. ولی تحلیل یافتههای پژوهشی براتی و زندی 1380 - ؛ به نقل از قلی زاده و امینی، - 1380 نشان میدهد که بین شرکت دانشآموزان در فعالیتهای کلاسی و پیشرفت تحصیلی رابطهی ضعیفی وجود دارد. پیرلز - 2005 - 2 در بررسیهایی که در 35 کشور انجام دادند، دریافتند که موفقیت دانشآموزان در مدرسه با شرایط زندگی والدین مانند درآمد و سطح تحصیلات رابطهی بالایی دارد - نقل از Haahr et . - al, 2005
متغیر دیگری که به نظر میرسد تحت تأثیر عوامل فرهنگی- اقتصادی خانواده - ازجمله سطح تحصیلات و شغل والدین - قرار داشته باشد؛ ادراک از محیط کلاس است. محیط کلاس بهعنوان یک متغیر انگیزشی مهم، نقش حیاتی و نیرومندی در کارکرد روانشناختی و عملکرد تحصیلی دانشآموزان بر عهده دارد - نویدی و تویسرکانی، . - 1393 مدرسه نخستین نهاد اجتماعی مؤثربر زندگی نوجوانان و تعیینکننده فرصتها، کیفیت زندگی و رفتارهای نوجوانان است؛ به عبارت واضحتر، تصور دانشآموزان از تأکید کلاس درس یا مدرسه روی نوع خاصی از جهتگیری هدفی، بر پذیرش جهتگیریهای هدفی دانشآموزان و باورهای فردی آنها اثر میگذارد - محسن پور، . - 1388 جو کلاس به محیط کلاسی بینظیری اشاره دارد که بهوسیله همه افراد یا دانشآموزان در کلاس خاصی تجربه میشود.
محیط یادگیری کلاس درس یا جو کلاس درس زمینهای است که بیشتر یادگیری تحصیلی و اجتماعی برای هر کودک و نوجوان در آن رخ میدهد و تأثیر بسیار زیادی بر انگیزش دانشآموزان دارد - عباسی و همکاران، . - 1390 نوع ادراک دانشآموز از محیط یادگیری مهم است؛ زیرا محیط روانشناختی کلاس درس بر روی یادگیری دانشآموزان تأثیر مستقیم دارد و بهعنوان یک عامل مهم دارای پشتوانه تجربی بسیاری است - احمد پور و همکاران، . - 1392 برای بررسی ادراک دانشآموزان از محیط کلاس در سطح دانشآموزان دبیرستانی، باید یک کلاس خاص را مدنظر قرارداد؛ زیرا دانشآموزان دبیرستانی موضوعات درسی متعدد و کلاسهای متفاوتی دارند.
درنتیجه ادراک دانشآموزان از هر کلاس با توجه به موضوع درس تغییر خواهد کرد. با توجه به دلایل ذکرشده و نیز اهمیت درس زبان انگلیسی، این درس در پژوهش حاضر بهعنوان کلاس موردپژوهش برگزیده شد.استفاده از ادراک دانشآموز برای ارزیابی محیط کلاس در نظریهی زمینه کرت لوین - 1936 - 3 و نظریهی نیاز- فشار مورای - 1938 - ریشه دارد. لوین - 1935، - 1936 و مورای - 1938 - 4 بر اهمیت ویژگیهای محیطی در رفتارهای آدمی تأکید کردهاند. نظریههای این پژوهشگران پیشنهاد میکنند که تعامل بین ویژگیهای محیطی - مانند تجربیات کلاسی - و ویژگیهای شخصی درواقع پیشبینی کنندهی رشد انسان و مجموعه رفتارهای او هستند . - Aldridge, et al, 2004 - لوین - 1936 - و مورای - 1938 - بنای اولیهی پژوهش در زمینه محیط یادگیری را بنیان نهادند.
لوین بیان کرد که همه انسانها در یک زمینه پویای »فضای زندگی« عمل میکنند و هر رفتاری - B - تابعی از دو متغیر شخص - P - و محیط - E - است. وی معتقد بود که رفتار تنها از طریق همکاری و تعامل بین این دو متغیر درک و تبیین میشود - به نقل از قدیری، . - 1390پژوهشهای متعددی نشان دادهاند که ادراک دانشآموزان از کلاس خود بر انگیزش تحصیلی و اجتماعی، باورهای مربوط به خود، راهبردهای یادگیری، وارد شدن به فعالیتهای یادگیری، کمک گرفتن از دیگران، پیشرفت تحصیلی و عملکردهای هیجانی آنها تأثیر میگذارد - اکسلز5 و همکاران، 1993؛ کاپرمینک6 و همکاران،1997؛ روسر و همکاران، 1998؛ ریان7 و همکاران، 1998؛ تارنر8 و همکاران، 2002، نقل از . - Sakiz,2007
برخی از پژوهشها به بررسی رابطه میان بافت کلاس و رویکردهای یادگیری پرداختهاند .برای مثال پروسر و تریگول 1999 - ، به نقل از - Cano , 2005 نشان دادهاند که ادراک مثبت از بافت آموزشی کلاس با رویکرد عمیق یادگیری و ادراک از کیفیت آموزشی ضعیف با یادگیری طوطیوار مطالب و رویکرد سطحی همراه است .یافتهها نشان داد که ادراک مثبت از محیط یادگیری باعث ترغیب یادگیرندگان به پیامدهای مثبت یادگیری بهصورت مستقیم و تعدیلشده از طریق رویکرد یادگیری میشود . - Lizzio et al, 2002 - عوامل زیادی میتواند بر ادراک از محیط کلاس و عملکرد تحصیلی دانشآموزان تأثیر داشته باشد؛ به نظر میرسد خانواده بهعنوان اولین مکانی که کودک در آن رشد کرده و تربیت میشود؛ میتواند بر روی نگرش و عملکرد دانشآموزان تأثیر داشته باشد. با توجه به آنچه بیان شد هدف این مقاله: بررسی رابطه تحصیلات و اشتغال والدین با عملکرد تحصیلی و ادراک از محیط کلاس میباشد.
