بخشی از مقاله
چکیده
هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی رابطهی ویژگیهای شخصیتی و درگیری والدین در امور تحصیلی فرزندان با انگیزش تحصیلی در دانشآموزان مقطع متوسطه است. پژوهش حاضر از نوع پژوهش توصیفی و با روش همبستگی است. جامعهی آماری این پژوهش را کلیهی دانشآموزان دختر و پسر دبیرستانهای شهر ابرکوه در سال تحصیلی 1393-1394 تشکیل میدهند که از این جامعه، نمونهای به تعداد 250 نفر 149 - نفر دختر و 101 نفر پسر - با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند.
برای سنجش متغیرهای پژوهش از مقیاس انگیزش تحصیلی، پرسشنامهی شخصیتی پنج عاملی نئو و مقیاس درگیری والدین در امور تحصیلی فرزندان استفاده شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که ابعاد برونگرایی، انعطافپذیری، سازگاری و وظیفهشناسی و درگیری والدین در امور تحصیلی رابطهی معنیدار و مستقیم با انگیزش درونی دارند ولی انعطاف-پذیری، وظیفهشناسی و درگیری والدین در امور تحصیلی به صورت مناسب توانستند انگیزش درونی را پیشبینی کنند که سهم وظیفهشناسی بیشتر بود.
ابعاد برونگرایی، سازگاری و وظیفهشناسی و درگیری والدین در امور تحصیلی رابطهی معنیدار و مستقیم با انگیزش بیرونی داشتند اما تنها بعد وظیفهشناسی و درگیری والدین در امور تحصیلی به صورت مناسب توانستند انگیزش بیرونی را پیشبینی کنند که سهم وظیفهشناسی بیشتر بود. ابعاد انعطافپذیری، سازگاری و وظیفهشناسی رابطهی معنیدار و معکوس با بیانگیزگی داشتند اما تنها ابعاد انعطافپذیری و وظیفهشناسی به صورت مناسب توانستند بیانگیزگی را پیشبینی کنند که سهم وظیفهشناسی بیشتر بود.
مقدمه
تحصیلات نقش اساسی در رشد و توسعهی همه جانبهی یک کشور بازی میکند و یکی از این عوامل مهم در آموزش بررسی فرایندهای انگیزشی- روانشناختی مؤثر بر محیطهای آموزشی است. انگیزش1 یک بخش پیچیده از روان و رفتار انسان است که تعیین میکند افراد چه چیزهایی را برای گذراندن زمان خود انتخاب کنند، چقدر انرژی خود را در تکلیف معین بکار ببرند، دربارهی یک تکلیف چگونه فکر و احساس کنند و چقدر در انجام تکلیف پافشاری کنند - اکومولاف2، اگیون مکین3 و فستو4، . - 336 :2013 انگیزش همچنین به فعالیت فیزیکی و فکری نیازمند است؛ فعالیت فیزیکی شامل تلاش، استمرار و اعمال آشکار دیگر و فعالیت ذهنی، اعمال شناختی مانند برنامهریزی، تمرین کردن، سازماندهی، کنترل کردن، تصمیمگیری، حل مسئله و ارزیابی پیشرفت را شامل میشود - بکیروگولاری5، :2011 . - 1163 رفتارگرایان ضمن نفی ضمنی انگیزش معتقدند یادگیری و فرایندهای مرتبط با انگیزش به وسیلهی پاداشها و مشوقها هدایت میشوند.
از نظر روانشناسان انسانگرا انگیزش نقش قابل ملاحضهای در توضیح دادن نیازها و نگرشهایی که میتواند به وسیلهی محیط حمایت یا جلوگیری شود، بازی میکند - ابوترابی، 1390، به نقل از کیافر، کارشکی و هاشمی، . - 518 :1393 انگیزش تحصیلی6 به شاخصهای شناختی، هیجانی و رفتاری دانشآموزان تعریف شده است که دلبستگی آنان به تحصیل و مدرسه را نشان میدهد. دانشآموزانی که نسبت به موفقیت از انگیزش پایینی برخوردارند، به سختی کار نمیکنند. در واقع انگیزش تحصیلی به طور مستقیم عملکرد تحصیلی را تحت تأثیر قرار میدهد و سایر عوامل تأثیرگذار بر عملکرد تحصیلی بیشتر از طریق انگیزش بر عملکرد تحصیلی تأثیر دارند - توکر7، زایکو8 و هرمان9، . - 479 :2002 انگیزش تحصیلی، انگیزهی روانشناختی فراگیری است که با اثرگذاری بر انواع مختلف فعالیتهای تحصیلی به تمایل فرد برای رسیدن به هدفهای تحصیلی اشاره دارد.
این سازه با حصول آگاهی از چگونگی تأثیر فرایندهای شناختی- انگیزشی شخص روی فعالیتهایی که برای پیشرفت تحصیلی وی اهمیت دارند، برآوره میشود. انگیزش تحصیلی با هدفهای ویژه، نگرشها و باورهای خاص، روشهای نائل شدن به آنها و تلاش فرد در ارتباط است. تحقیقات انگیزش تحصیلی در دوران معاصر، بر متمایز بودن جهتگیری انگیزشی دانشآموزان در موقعیتهای مختلف تأکید دارند - شهنی ییلاق، بنابی مبارکی و شکرکن، . - 49 :1384 اصطلاح انگیزش همان طوری که از معنای آن برمیآید، به علت یا چرایی رفتار اشاره دارد. انگیزش تحصیلی به گونهی کلی، به انگیزهها، نیازها و عواملی گفته میشود که باعث حضور یک فرد در محیطهای آموزشی و کسب یک مدرک تحصیلی میگردد - کلارک1 و اسکورت 2، . - 21 :2010 انگیزش تحصیلی برای دانشآموزان از اهمیت خاصی برخوردار است.
با این انگیزه، آنان تحرک لازم را برای به پایان رسانیدن موفقیتآمیز یک تکلیف و رسیدن به هدف یا دستیابی به درجهی معینی از شایستگی در کار خود را دنبال میکنند، تا سرانجام بتوانند موفقیت لازم را در امر یادگیری و پیشرفت تحصیلی کسب نمایند - طاهری و فیاضی، . - 289 :1390 انگیزش تحصیلی در این پژوهش، بر مبنای نظریهی »خود تعیینگری«3 تعریف میشود که توسط دسی4 و رایان5 - 1985 - ارائه گردید. نظریهی خود تعیینگری یا به عبارتی SDT یک نظریهی انگیزشی است که به صورت نظاممند، نیازهای پویشی، انگیزشی، عاطفی و بهزیستی انسان را در بافت ضروری و بلاواسطهی اجتماع، توضیح و تبیین میکند - چن6 و جانگ7، . - 748 :2010 این نظریه فرض میکند که در انسان تمایل ذاتی و درونی برای رفتار یادگیری وجود دارد که یا توسط محیط پیرامون تشویق و حمایت میشود و یا بر اثر بیتوجهی تضعیف میگردد. نظریهی خود تعیینگری یا خود مختاری، انگیزش را به انگیزش درونی8، انگیزش بیرونی9 و بیانگیزگی10 تقسیم میکند.
انگیزش درونی، مبتنی به نیازهای ذاتی برای شایستگی و خود مختاری است و باعث میشود که انسان پیوسته در جستجو و تلاش برای غلبه بر چالشها باشد و فعالیتی نظیر یادگیری، به خاطر خشنودی و رضایت درونی انجام میشود. انگیزش بیرونی بدین معناست که فرد فعالیتی را به خاطر نفس عمل انجام نمیدهد بلکه آن عمل وسیلهای برای رسیدن به اهداف دیگر نظیر جوایز و پاداشها است و قسمت سوم که بیانگیزگی است در آن فرد بین رفتار و نتایج آن ارتباطی نمییابد و علت رفتار را نیروهای خارج از کنترل خود میداند - دسی و رایان، . - 232 :2001 نظریهی خود تعیینی معتقد است که باید برای افراد، جهت تصمیمگیری دربارهی نحوهی رفتار و تفکر فرصت داد تا پیش درآمدی بر کنترل ادراک شده باشد.
