بخشی از مقاله
چکیده
استفاده بیشازحد اینترنت میتواند سبب مشکلات شدید در زندگی روزانه، روابط اجتماعی، تحصیل و سازگاری روانشناختی دانشجویان گردد. ازاینرو، شناسایی عوامل زمینهساز آن از اهمیت بالایی برخوردار است. پژوهش حاضر با هدف تعیین رابطه خودکنترلی، خودکارآمدی اجتماعی و تکانشگری با اعتیاد به اینترنت در دانشجویان انجام گرفت. این پژوهش از نوع توصیفی با طرح همبستگی بود. از بین دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه کاشان در سال تحصیلی 96 - 97، بر اساس جدول مورگان تعداد 360 نفر ساکن سراهای دانشجویی به روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شدند و به پرسشنامه اعتیاد به اینترنت یانگ، پرسشنامه خودکنترلی تانجی، پرسشنامه خودکارآمدی اجتماعی اسمیت و بتز و پرسشنامه تکانشگری بارت بین پاسخ دهند.
دادهها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون همزمان مورد تجزیهوتحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش بیانگر آن بود که اعتیاد به اینترنت با خودکنترلی همبستگی منفی معنادار و با تکانشگری رابطه مستقیم و معناداری دارد؛ اما همبستگی معناداری بین خودکارآمدی اجتماعی و اعتیاد به اینترنت مشاهده نشد و خودکنترلی و تکانشگری، قادر به پیشبینی 24 درصد از واریانس اعتیاد به اینترنت بودند. بنابراین، ویژگیهای خودکنترلی و تکانشگری اهمیت ویژهای در ابتلا به اعتیاد به اینترنت داشته و هر یک میتوانند نقش مؤثری در گرایش به استفاده از اینترنت داشته باشند. نتایج تلویحاً نشان میدهد که طراحی و اجرای مداخلههای مناسب بهمنظور افزایش خودکنترلی و کاهش تکانشگری میتواند به کاهش استفاده مفرط از اینترنت کمک کند.
مقدمه
استفاده از اینترنت در بین نسل جدید در حال گسترش است و بخش مهمی از زندگی افراد را تشکیل میدهد. امروزه اینترنت به سریعترین، گستردهترین، کاراترین و مناسبترین وسیلهی اطلاعرسانی تبدیل شده و توانسته است تا با گسترش و جهانگیر شدن در زمینههای مختلف، کاربردهای فراوانی کسب کند. اینترنت نهتنها کاربردهای فراوانی در زندگی روزمرهی بشر امروز دارد، بلکه واجد ویژگیهای خاص و منحصربهفردی است که جذابیت آن را صدچندان میکند. نفوذ گستردهیفنّاوری اینترنت در دنیای امروز باعث شده که هرکسی به نحوی با اینفنّاور ی درگیر شده و با آن سروکار داشته باشد.
این فناوری علاوه بر کاربردهای شخصی، در بعد آموزشی و پژوهشی توانسته است سبب ارتقای سطح دانش و دانایی دانشجویان و دانشگاهیان از طریق دستیابی سریع به اطلاعات و منابع علمی شود. به همین لحاظ از آن بهعنوان کلید آموزش در هزارهی سوم نام برده میشود - موحد محمدی و ایروانی، . - 1381 در حال حاضر آمار کاربران اینترنت در جهان و ایران رو به فزونی است. ضریب نفوذ اینترنت در سال 1386 به 25/6 درصد و تعداد کاربران اینترنت در ایران به 18 میلیون رسید. این در حالی است که بر اساس همین آمار، ایران در سال 1381 با ضریب نفوذ 7/5 درصد، 5/5 میلیون نفر کاربر داشته و این رقم در سال 1384معادل 10/8 درصد و 7/5 میلیون نفر بوده است؛ و در حال حاضر حدود 22 میلیون کاربر اینترنت در ایران وجود دارد.
از سوی دیگر، این تقاضای فزاینده به اینترنت برای بسیاری از افراد با مشکلات عمده بهداشت روانی و ارتباطات اجتماعی ناسالم، همراه بوده است. مسئله استفاده مفرط و آسیب شناسانه از این فناوری، توجه روانشناسان و سایر محققین را به خود جلب کرده و امروزه اصطلاحاتی چون اعتیاد اینترنتی 1، وابستگی اینترنتی2،اعتیاد فنّاوری3، کاربرد مشکلساز اینترنت4، اختلال اعتیاد اینترنتی5 در ادبیات پژوهش رواج یافته است .
- Yang,2004 - اعتیاد به اینترنت را میتوان نوعی استفاده از اینترنت که میتواند مشکلات روانشناختی، اجتماعی، تحصیلی و یا شغلی در زندگی فرد ایجاد کند تعریف کرد که با ویژگیهایی همچون هزینهی روزافزون برای اینترنت و موضوعات مربوط به آن، احساس هیجانی ناخوشایند - مانند اضطراب، افسردگی و مانند آن - درزمانی که فرد در تماس با اینترنت نیست، قابلیت تحمل و عادت کردن به اثرات در اینترنت بودن و انکار رفتارهای مشکلزا مشخص میشود. از این دیدگاه، اعتیاد به اینترنت بهعنوان اختلال تکانشی یا کنترل تکانه مانند قماربازی بیمارگونه در نظر گرفته میشود و کسانی که به این معیار میرسند مشکلات روانشناختی، اجتماعی و شغلی پیدا میکنند. اصطلاح اعتیاد به اینترنت نخستین بار توسط Ivan Goldberg - به نقل از خسروجردی و میرزایی، - 1388، در توصیف استفاده اجباری از اینترنت به کار رفت و توسط - 1996 - Yang توسعه یافت.
گلدبرگ این پدیده را بهعنوان یک الگوی ناسازگار استفاده از اینترنت که منجر به آسیب یا آشفتگی معنادار بالینی میشود، توصیف کرد - جاوید و کامران پور، . - 1387 لازم به ذکر است که هرگونه استفاده طولانی از اینترنت را نمیتوان اعتیاد به اینترنت نامید، بلکه شیوهای از استفاده که الف - باعث اضطراب و پریشانی گردد و ب - اثرات زیان باری بر عملکرد جسمی، روانی، اقتصادی یا اجتماعی، روابط خانوادگی و شخصی داشته باشد اعتیاد به اینترنت به شمار میرود. - 1999 - Ozarck، برای اعتیاد به اینترنت دو دسته علائم اشاره میکند:
- 1 نشانههای روانشناختی، شامل نوعی احساس خوشی یا شعف هنگام استفاده از رایانه، ناتوانی در متوقف کردن فعالیت، صرف وقت زیاد در رایانه، بیتوجهی به خانواده و دوستان، احساس تهی بودن، افسردگی و بدخلقی هنگام عدم دسترسی به رایانه و مشکل در مدرسه یا کار؛
- 2 نشانههای جسمانی، شامل سندرم عصبی استخوان مچ، خشکی چشم، سردردهای میگرنی، کمردرد، بینظمی در غذا خوردن و صرفنظر کردن از برخی وعدههای غذایی، توجه نکردن به بهداشت شخصی، اختلال خواب و تغییر در الگوی خواب. به اعتقاد او علاوه بر موارد یاد شده، مشکلات دیگری ازجمله صرف پول زیاد برای سختافزار، نرمافزار، مجله و فعالیتهای مربوط به رایانه، بیتوجهی به شغل، مدرسه و وظایف خانوادگی در این افراد دیده میشود. متخصصان در زمینه آسیبشناسی، محدودترین تعریف را برای طبقهبندی استفاده از اینترنت ارائه میدهند. بهطوریکه چنانچه فرد در هفته 2 تا 3 ساعت از اینترنت استفاده کند، یک کاربر معمولی و چنانچه میزان استفاده وی از اینترنت به 8/5 ساعت و یا بیشتر برسد، کاربری است که باید مورد بررسیهای آسیب شناسانه قرار گیرد .
- Lim et al, 2004 - پژوهشها ازجمله - 2010 - Lan-Hun et al، بر ماهیت اعتیادآور اینترنت بهخصوص در قشر دانشجو تأکید داشتهاند. در زمینه میزان شیوع اعتیاد به اینترنت در جوامع گوناگون آمارهای متعددی وجود دارد، ولی بهطور میانگین نسبت معتادان به ازای هر 50 میلیون استفادهکننده عادی حدود 2 تا 5 میلیون برآورد شده است . بهعبارتدیگر، میتوان گفت 2 تا 10 درصد از استفادهکنندگان عادی اینترنت به شکل اعتیاد گونهای از آن استفاده میکنند - علوی و همکاران، - 1388، رشد روزافزون و عوارض ناگواری که اعتیاد به اینترنت به همراه دارد باعث شده که از آن بهعنوان اعتیادی که سرآمد همه اعتیادهای رفتاری است یاد شود - حمیدیان، . - 1387 در خصوص میزان شیوع اعتیاد به اینترنت، برخی تحقیقات همچون - 2014 - Sasmaz et al نشان داد که در میان دانش آموزان دوره راهنمایی میزان اعتیاد به اینترنت 15/1 درصد است.
نتایج پژوهش - 2013 - Kus et al، نشان داد که 3/2 درصد از دانشجویان یکی از دانشگاههای انگلیس اعتیاد به اینترنت داشتند. تحقیق Schoenfeld & Yan - 2012 - ، نشان داد 0/9 درصد کاربران اینترنت دارای اعتیاد به اینترنت بودند. در ایران نیز تحقیقات قاسمزاده و همکاران - 1386 - ، نشان میدهد که شیوع اعتیاد به اینترنت در میان دانش آموزان دبیرستانی شهر تهران 3/8 درصد بوده و در میان دانش آموزان دبیرستان دختر 3/2 درصد گزارش شد.
غلامعلیان، به نقل از آتش پور و نادی - 1383 - ، در تحقیقی به بررسی میزان شیوع سندرم اعتیاد به اینترنت و تأثیرات روانی-اجتماعی آن در کاربران اصفهانی پرداخته و نشان داده است که میزان سندرم اعتیاد به اینترنت در گروه سنی 20-30 سال از سایر گروهها بیشتر است. همچنین کاربران معتاد با نشانههای اختلال افسردگی و پارانویید مشخص شدند و کار کردن با اینترنت را به همنشینی با خانواده و گردش رفتن با دیگران ترجیح میدادند. بهعلاوه مشخص شد. مطالعات مقطعی، همبودی بالای اعتیاد به اینترنت با اختلالات روانی را نشان دادهاند. ازجمله عوامل پیشبینی کنندهی اعتیاد به اینترنت ویژگیهای شخصیتی، عوامل خانوادگی، مصرف الکل، اضطراب اجتماعی، ارتباطات آنلاین و افسردگی است. وابستگی به اینترنت موضوعی است که در سالهای اخیر بهعنوان اعتیاد رفتاری1 موردتوجه قرار گرفته است.
نتایج بسیاری از پژوهشها نشان میدهد که ویژگیهای شخصیتی افراد از عوامل مؤثر در اعتیاد به اینترنت است - Gombor . - and Vas, 2008 همچنین با توجه به نتایج پژوهش - 2007 - Liu، عوامل خانوادگی نیز در اعتیاد به اینترنت نقش دارند. با بررسی مطالعات صورت گرفته میتوان به این موضوع پی برد که علت دقیق گرایش به استفاده مفرط از اینترنت، هنوز مشخص نشده است. ممکن است مشکلات روانشناختی، فرد را برای ابتلا به اعتیاد به اینترنت مستعد کند یا شاید این اختلالات، ناشی از اعتیاد به اینترنت باشد، یعنی افرادی که به اینترنت معتاد میشوند، پیامدهای منفی حاصل از آن مانند افسردگی، اضطراب را تجربه کنند و این موضوع نیاز به مطالعات و بررسیهای بیشتری دارد.
با توجه به پژوهشهای انجامشده، به نظر میرسد یکی از عواملی که میتواند در وابستگی به اینترنت نقش بسیار مهمی ایفا کند خودکنترلی2 است. به این صورت که به نظر میرسد افراد مبتلابه اعتیاد به اینترنت، توانایی کمتری در کنترل احساسات خوددارند. این افراد کهمعمولاً دارای تعارضات بین فردی هستند، در شناخت و کنترل هیجانات خود دچار مشکل میشوند. درواقع آنها از تلاش برای کنترل هیجانهای خود جلوگیری میکنند و بهنوعی در کنترل خود مشکل دارند. خودکنترلی به این معناست که فرد کنترل رفتارها، احساسات و غرایز خود را با وجود برانگیختن برای عمل داشته باشد. افراد واجد خودکنترلی زمانی را صرف فکر کردن به انتخابها و نتایج احتمالی میکند و سپس بهترین انتخاب را میکند. افرادی که به لحاظ خودکنترلی ضعیفاند،
