بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه میان سرمایه اجتماعی و بهبود عملکرد در سازمان های آموزشی می باشد. روش تحقیق از نظر هدف کاربردی، مبتنی بر دادههای کمی و بر اساس روش گردآوری دادهها از نوع همبستگی است. تعداد 220 نفر از کارکنان مدارس ابتدایی، متوسطه اول و متوسطه دوم به صورت خوشه ای طبقه ای چندمرحله ایی انتخاب شدند و به پرسشنامه سرمایه اجتماعی ناهاپیت و گوشال و بهبودعملکردسازمانی هرسی و گلدسمیت پاسخ دادند.
ابتدا داده های لازم جهت تحلیل از طریق پرسشنامه های موردنظر جمع آوری شد. پس از گردآوری داده ها، اطلاعات به صورت کمی در نرم افزار SPSS 20وارد شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در ابتدا با استفاده از تحلیل های توصیفی، اطلاعات توصیفی آزمودنی ها از قبیل میانگین و انحراف معیار، مشخص گردید. پس از آن به منظور انجام تحلیل های بعدی میزان همبستگی بین مولفههای سرمایه اجتماعی و بهبود عملکرد سازمانی از طریق ضریب همبستگی پیرسون مورد محاسبه قرار گرفت. از بین مولفه های سرمایه اجتماعی، مولفه شناختی بر بهبود عملکرد سازمانی اثر مثبت و معناداری داشت. نتایج به دست آمده حاکی ازهمبستگی مثبت میان هر سه مولفه ساختاری، شناختی و رابطه ای با بهبود عملکرد سازمانی بود.
مقدمه:
در جهان رقابتی امروز که بهرهوری در همه زمینهها افزایش یافته است تنها سازمانهایی میتوانند باقی بمانند که به بهترین وجه از منابع خود استفاده کنند. یکی از مهمترین منابع سازمان، نیروی انسانی است. سازمانهای ناموفق، فاقد کارآیی لازم در ارتقاء بهرهوری نیروی کار میباشند. مدیران سازمانها به دنبال این هستند که سازمان خود را از طریق داراییهای نامشهود خود متمایز سازند و عملکرد کارکنانشان را بهبود بخشند - معمارزاده، اکبری،عطایی، . - 1388 سرمایه اجتماعی که ریشه جامعهشناسانه دارد، اهرمی توفیق آمیز و بسیار مورد اقبال است.
سرمایه اجتماعی را میتوان حاصل پدیدههای اعتماد متقابل، تعامل اجتماعی متقابل، احساس هویت جمعی و گروهی، احساس وجود تصویر مشترکی از آینده و کارگروهی در یک سیستم اجتماعی دانست - مایلنیز، - 2007 سرمایه اجتماعی ابعاد و مولفه هایی دارد که متناسب با فرهنگ جامعه است. مولفه هایی مانند اعتماد، مشارکت، در نهادهای مدنی، ارتباطات مناسب با دیگران، تعهد و مسئولیت، همکاری و روحیه کارگروهی، احساس هویت جمعی در این زمینه مدنظر است. مهمترین مولفه سرمایه اجتماعی قابلیت اعتماد است که خود ارکانی دارد - فیلد،. - 1386
نتایج تحقیقات حاکی از آن است که سرمایه اجتماعی می تواند منجر به بهبود عملکرد در سازمان ها شوند،به عنوان مثال معمارزاده در مقاله بررسی نقش سرمایه اجتماعی بر بهبود عملکرد کارکنان به این نتیجه رسید که کارکنان دارای سرمایه اجتماعی بالاتر دارای عملکرد بهتری هستند. ابعاد سرمایه اجتماعی در اسلام نیز اینگونه توصیف میشود؛ بعد ساختاری سرمایه اجتماعی در سطح جامعه شامل پیوند ولی و مولی علیه، در نماز جماعت پیوند امام و ماموم و در خانواده پیوندهای سببی و نسبی را شامل میشود.
بعد شناختی نگاه توحیدی - اخلاق مداری - ، معاد اندیشی، باورها و نگرش های فرهنگی - آداب و رسوم - و باورها و نگرش های فرهنگی می شود. بعد ارتباطی آن نیز در اسلام در برگیرنده مفاهیم مسولیت پذیری و تعهد، ایثار و گذشت، تعاون و همکاری و اعتماد می شود. بهبود سازمان، کاربرد نظامند دانش رفتاری در تحول سازمان از پیش طراحی شده، بهبود و تقویت مجدد راهبردها ساختارها در فرآیندی است که به اثر بخشی سازمان میانجامد.
بهبود مستمر عملکرد سازمان در سایه توجه به سرمایه اجتماعی چنان همافزایی ایجاد میکند که این نیروها میتواند زمینه رشد و توسعه و تعالی سازمانی شوند. . به کارگیری سرمایه اجتماعی در حد سازمانی مزایا و ابعاد و مولفه هایی دارد که متناسب با فرهنگ جامعه است - احمدی، فیضآبادی، . - 37 :1390 با توجه به شواهد موجود مبنی بر رابطه پیش بین سرمایه اجتماعی بر بهبود عملکرد سازمانی در پژوهش حاضر مدل فرضی زیر ارائه شده است - شکل - 1 و هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و بهبود عملکرد در سازمان های آموزشی می باشد.
فرضیه پژوهش سرمایه اجتماعی و بهبود عملکرد سازمانی رابطه مثبت و معنادار دارد. سرمایه اجتماعی:
جورج هومنز با رویکردی شبه سیستمی، پدیده های گروه و سازمان را با توجه به پویاییهای درونی آنها مورد تحلیل قرار می دهد. اندیشه کلی مدل آن است که رفتار در گروه یا سازمان را بر حسب سه عنصر اصلی توصیف کرد: فعالیتها، تعاملها، نگرشها. که در هر سازمان، دو نوع متمایز از آن ها وجود دارد: الزامی و نوپدید، و منجر به ایجاد سیستم داخلی و خارجی سازمان می شود. سیستم داخلی در واقع همان چیزی است که سازمان غیررسمی نامیده می شود. سیستم داخلی برای اعضای سازمان، نتایج و عواقب سه گانه: بهره وری، رضایت و رشد روانی را به وجود می آورد - علاقه بند،. - 1391 عوامل متعددی در سازمان غیررسمی می تواند بر بهره وری اثر گذار باشد که در این پژوهش سرمایه اجتماعی مورد بررسی قرار می گیرد.
1,1تعاریف ارائه شده از سرمایه اجتماعی:
مسائل سرمایه اجتماعیعموماً توسط بوردیو1، کلمن2 و پانتام3 دنبال میشود و اخراًی فوکویاما4 را نیز به آن باید افزود. با وجود تشابهاتی که در تعاریف این اندیشمندان وجود دارد، تفاوتهای معناداری در این تعاریف وجود دارد. در ادامه به بررسی این نظریات پرداخته میشود. تعرف پیر بوردیو بوردیو سه نوع سرمایه راشناسایی نمود؛ که شامل سرمایه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی میباشد. سرمایه اجتماعی، به ارتباطات و مشارکت اعضای یک سازمان توجه دارد و میتواند ابزاری برای رسیدن به سرمایههای اقتصادی باشد، اشاره دارد.
سرمایه اجتماعی از نظر بوردیو بر تعهدات و ارتباطات اجتماعی مبتنی است و خود او آن را چنین تعریف میکند: » سرمایه اجتماعی انباشت منابع بالفعل و بالقوهای است که مربوط به داشتن شبکهاینسبتاً پایدار از روابط کم و بیش نهادی شده از آَشنایی و شناخت متقابل است یا به عبارتی دیگر عضویت در یک گروه برای هر یک از اعضایش از طریق حمایت یک سرمایه جمعی، صلاحیتی فراهم میکند که آنان را مستحق » اعتبار« به معانی مختلف کلمه میکند - «بوردیو، . - 51 :1997از نظر بوردیو اثربخشی سرمایه اجتماعی بستگی به عضویت در یک گروه اجتماعی دارد که اعضای آن مرزهای گروه را از طریق اشیا و نهادها بنیان نهادهاند.
کلمن جیمز کلمن جامعهشناس برجسته آمریکایی، اولین محققی بود که به بررسی تجربی مفهوم سرمایه اجتماعی پرداخت. کلمن به کارکردهای سرمایه اجتماعی توجه دارد. از نظر او سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنشگر اجازه میدهد با استفاده از آن به منابع خود دست یابد. وی سه شکل از سرمایه اجتماعی را معرفی میکند:
اول. تکالیف و انتظاراتی که بستگی به میزان قابلیت اعتماد به محیط اجتماعی دارد.
دوم. ظرفیت اطلاعات برای انتقال و حرکت در ساختار اجتماعی که بتوان پایهای برای کنش فراهم نمود.
سوم. هنجارهایی که توام با ضمانت اجرایی مؤثر باشد - شارعپور، - 32 :1381 بر مبنای نظر کلمن عوامل ساخت سرمایه اجتماعی در چهار دسته قرار میگیرند:
عوامل نهادی، عوامل خودجوش، عوامل بیرونی، عوامل طبیعی - پرندی، . - 1388 رابرت پانتام پانتام - 1993-1998 - از محققین اخیر سرمایه اجتماعی است. تاکید وی بر نحوه تأثیر سرمایه اجتماعی بر رژیمهای سیاسی ونهادهای دموکراتیک است. پانتام سرمایه اجتماعی را مجموعهای از مفاهیم مانند اعتماد، هنجارها و شبکهها میداند که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینهی اعضای یک اجتماع شده و در نهایت منافع متقابل آنان را تأمین خواهد کرد - شارعپور، . - 38 :1381
پانتام معتقد است سرمایه اجتماعی نیز مانند سایر سرمایهها مولد است و امکان دستیابی به اهداف مشخصی را فراهم میکند برای مثال گروهی که اعضایش به یکدیگر اعتماد زیادی دارند نسبت به گروهی که فاقد این ویژگیها هستند موفقترند و کارایی بیشتری دارند - پانتام، . - 285 :1379 از نظر وی اعتماد و عمل متقابل اعضا در شبکه به عنوان منابعی هستند که در کنشهای اعضای جامعه موجود است.
پانتام سرمایه اجتماعی را به عنوان وسیلهای برای رسیدن به توسعه اجتماعی، سیاسی در سیستمهای مختلف سیاسی میداند. تاکید عمده وی، بر مفهوم اعتماد بوده و معتقد است با جلب اعتماد بین مردم دولتمردان و نخبگان سیاسی، توسعه سیاسی فراهم میشود. بنابراین اعتماد منبع با ارزشی از سرمایه محسوب میشود که موجب رشد سیاسی و توسعه اقتصادی خواهد بود - جعفریان، . - 22 :1387 تفاوت کار پانتام با بوردیو و کلمن در مقیاس به کارگیری مفهوم سرمایه اجتماعی است.
برخلاف آن دو پانتام سرمایه اجتماعی را در مقیاس کلان و در رژیم سیاسی حاکم بر جامعه مورد مطالعه قرار داد و به همین دلیل با مشکلات و پیچیدگیهای خاص سیاسی روبرو شد - خیرخواه، - 1390 فرانسیس فوکویاما مطالعات فوکویاما مانند پانتام در سطح کلان دنبال شده است. او سرمایه اجتماعی را در سطح کشورها و در ارتباط با رشد و توسعه اقتصادی آنها مورد بررسی قرار داده است. بنابراین تعریف او از سرمایه اجتماعی یک تعریف جمعی بوده و به منزله دارایی جوامع تلقی میشود.
