بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر باهدف رابطه بین خودکارآمدی هیجانی و سلامت روانشناختی با شادکامی در میان دانشجویان انجام شد. نمونه موردبررسی 310 دانشجوی دانشگاه علامه طباطبائی 165 - مرد و 145 زن - بودند که با روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش مقیاس خودکارآمدی هیجانی ESES - ؛ بورلی و همکاران، - 2008، پرسشنامه سلامت عمومی GHQ-28 - ؛ گلدبرگ و هیلر، - 1979 و پرسشنامه شادکامی آکسفورد OHI - ؛ آرگایل و لو، - 1990 بودند. تجزیهوتحلیل دادهها با استفاده از میانگین، انحراف استاندارد، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون گامبهگام انجام شد. نتایج نشان داد که بین خودکارآمدی هیجانی و شادکامی رابطه مثبت و معنادار و بین خرده مقیاسهای اضطراب و اختلال خواب، اختلال در کنش اجتماعی و افسردگی وخیم با شادکامی رابطه منفی و معنادار - P=0/01 - و بین علائم جسمانی با شادکامی رابطهای رابطه مثبت و معنادار وجود دارد . - P=0/01 - نتایج رگرسیون گامبهگام مشخص کرد که سلامت روانشناختی - کل - و خودکارآمدی هیجانی توانستند در دو گام حدود 43 درصد واریانس شادکامی را تبیین کنند.
کلیدواژهها: خودکارآمدی هیجانی، سلامت روانشناختی، شادکامی.
مقدمه
افراد برای رسیدن به زندگی مناسب در تلاش هستند؛ این ویژگی در تمام دوران زندگی بشر بوده است و وی همیشه راههایی را برای ایجاد زندگی مناسب و مفید دنبال کرده است. امروزه، کارشناسان اجتماعی و سیاستمداران به دنبال ترقی جامعه و بهبود حالات هستند که در آن هر شخص در زندگی خویش تجربیات شادکامی و خشنودی را داشته باشد - احمدی قطاب، شایان و طاهری، . - 2011درگذشته روانشناسی بیشتر بر هیجانات منفی از قبیل اضطراب و افسردگی تمرکز داشت تا بر هیجانات مثبت مانند شادکامی و رضایت از زندگی - مایرز1، . - 2000 مطالعه بر روی واژه شادکامی در دهه اخیر رشد چشمگیری داشته است؛ بهگونهای که وینهوون1988 - 2؛ به نقل از میرشاه جعفری، عابدی و دریکوندی، - 1381 در مورد اهمیت شادکامی، بر این باوراست که تا سال 1960 کل پژوهشهای مربوط به شادکامی و مقولههای وابسته به آن ازجمله رضایت، لذت و احساسات مثبت 62 مورد بوده و پس از سال 1960 ده برابر شده است.
شادکامی از سه مؤلفه فراوانی و درجات اثرات مثبت لذت از زندگی، نداشتن احساسات منفی مانند افسردگی و اضطراب، و میانگین سطوح رضایت از زندگی تشکیل شده است - استوآرت، واتسون، کلارک، ابمیئر و دیری3، 2010؛ به نقل از رفیعی، موسوی پور و آقانجفی، . - 1391 روجاس - 2007 - 4 شادکامی را بهعنوان مجموعهای از عواطف و ارزیابی شناختی از زندگی بیان و آن را مقیاسی از کیفیت زندگی فرد عنوان کرده که بهطورکلی مثبت ارزیابی میکند. از نتایج شادکامی میتوان به داشتن نگرش مثبت به زندگی، خودپنداری مثبت بیشتر، سلامت روانی و تعادل عاطفی بهتر، نگرش بهتر به خود و دیگران، روابط اجتماعی متعادل، دوری از اتلاف وقت و کاهلی، عملکرد بهتر سیستم ایمنی در مقابل استرسها، کیفیت خواب بهتر و عملکرد شغلی و تحصیلی بهتر اشاره نمود - شریفی، سوکی، تقربی و اکبری، . - 1389
به نظر میرسد سلامت انسانها و شادکامی نیز با یکدیگر رابطه داشته باشند - شیمل1، . - 2009نقص در سلامت روان یکی از مشکلات مزمن حوزه سلامت است که بالاترین میزان شیوع جهانی را به خود اختصاص داده است. این عامل بهعنوان یکی از دلایل شایع بیماریهای مزمن در جامعه عمومی میباشد - لینداستروم، فریه و رزوال 2، . - 2014 در ادبیات پژوهشی تعاریف متنوع و زیادی از سلامت روان شده است. سازمان جهانی سلامت2010 - 3، - 2004 آن را حالتی از توانمندی بهباشی افراد در تحقق قابلیتهای خویش، کنار آمدن با استرسهای زندگی، فعالیتهای مولد و ثمربخش و کمک به گروههای مختلف اجتماعی تعریف کرده است. همچنین سلامت روانشناختی در معنای کلی میتواند به حالتی حاکی از نبود استرس، اضطراب، نشانههای افسردگی و مشکلات وابسته به روان دانست - یوسف4، . - 2014 بااینحال کیز - 2005 - 5
معتقد است که پژوهشگران برداشتی صحیح و جامع از این مؤلفه نداشتهاند و بر همین اساس مدلی را برای سلامت روان ارائه میدهد. در مدل وی، سلامت روان به حالتی گفته میشود که: الف - هیچگونه بیماری وجود نداشته باشد و ب - میزان بهزیستی در سطح مطلوبی باشد؛ بهگونهای که دو وجه مذکور - یعنی بهزیستی و بیماری روانی - با هم ادغام گردیده و برای هردوی آنها نیز شرایط کامل و ناکامل در نظر گرفته شده است. آنچه از تعریف فوق برمیآید، سلامت روان چیزی فراتر از فقدان بیماری میباشد که این ویژگی در پژوهشهای ریف و سینگر - 2006 - 6 نیز ذکر گردیده است.مطالعات انجام شده از ارتباط میان شادکامی و سلامت روانشناختی7 سخن به میان آورده است - ناتویج، آلبرکستن و کارنستروم8، . - 2003 امیدیان - 1388 - در پژوهشی به بررسی وضعیت سلامت عمومی و شادکامی در دانشجویان دانشگاه یزد پرداخت که از رابطه معکوس شادکامی با نمره کلی اختلال روانی و خرده مقیاسهای آن پرده برداشت.
تحقیقات دیگر نیز از رابطه معنیدار بین سلامت روان و شادکامی خبر میدهد - عناصری، . - 1386 همچنین در پژوهشهای دیگر نیز بر رابطه قوی میان شادکامی و سلامت روانی - پرنگر، هادلسون و بوویئر9، 2004؛ دینر و لوکاس10، - 1999 و همبستگی بالای شادکامی بیشتر با سلامت بهتر - کاهن من و ریس11، - 2005 تأکید شده است. لایبومیرسکی، تیکیج و دیماتیو - 2006 - 12 کنترل سلامت را بهعنوان یکی از عوامل پیشبینی کننده شادکامی دانستهاند. پژوهشگران سلامت ذهن نیز به بررسی کامل سلامت روانشناختی پرداختهاند؛ برای مثال محققان به بررسی عواملی پرداختند که هم شخص را از افسرده شدن محافظت میکند و هم عواملی که موجب میشود تا شخص خوشحال و شادمان شود - دینر، . - 2002 یکی دیگر از متغیرهای دیگر که میتواند با شادکامی رابطه داشته باشد، اصطلاح خودکارآمدی هیجانی13 است.
خودکارآمدی یکی از مفاهیم مهم در نظریه شناختی-اجتماعی بندورا14 میباشد و به معنی اطمینان، اعتقاد و باور فرد نسبت به تواناییهای خویش در کنترل افکار، احساسها، فعالیتها و عملکرد مؤثر او در شرایط استرسزا است. به گفته دیگر، خودکارآمدی به عملکرد واقعی افراد، هیجانها، انتخابها، توانایی تسلط بر رویدادهای تأثیرگذار، سازماندهی و اجرای دورههای موردنیاز در جهت دستیابی و به ثمر رساندن سطوح عملکرد، پیشرفت نهایتاًو میزان کوششی که فرد صرف یک فعالیت خاص میکند، مؤثر است - کاپرارا، دله فرات و استکا15، 2002؛ رگالیا16 و بندورا، . - 2002 خودکارآمدی هیجانی به مجموعه آمادگیهای رفتاری و تمایلات فرد در بازشناسی، پردازش و سازماندهی اطلاعات هیجانی گفته میشود - خدایاریفرد، منظری توکلی و فراهانی، . - 1391
چوی، کلامپر و سالی - 2013 - 1 معتقدند که تسهیل خودکارآمدی هیجانی پلی میان توانایی و عملکرد افراد در حوزه هیجانات میباشد. پژوهشهای بسیاری بر رابطه مثبت و معنیدار میان هوش هیجانی و شادکامی تأکید دارد - رجبی و شیرعلی پور، 1388؛ به نقل از قلتاش، صالحی و بهمنی، 1390؛ پور زارعی، . - 1382 تحقیقات زیادی نیز بر رابطه مثبت میان هوش هیجانی و خودکارآمدی هیجانی تکیه دارد - گالاگر و ولا برودیک2، 2008؛ فارنهام و کریستوفر 3، 2007؛ سیلیک و شات4، 2006؛ فارنهام و پتریدس5، . - 2003 لذا میتوان انتظار داشت که خودکارآمدی بهنوعی با شادکامی ارتباط داشته باشد - اسماعیلیفر، شفیعآبادی و احقر، . - 1390 اعمال کارآمد افراد نسبت به هدف-هایشان، علت تغییرهای مثبت در شادکامی و خوشبختی آنهاست و بهطورکلی سعی در رسیدن به هدفهای درونی باعث ارتقای خوشبختی و شادکامی میشود - رایان و دسی6، . - 2001 ماگالتا و اولیور - 1999 - 7
عنوان نمودند که خودکارآمدی با دید خوشبینانه و احساس شادمانی رابطه دارد. کارین8، آلبرکستین و کارنستروم 2003 - ؛ به نقل از امیدیان، - 1388 در پژوهشی بر روی نوجوانان 13-15 ساله نروژی، به این نتیجه رسیدند که خودکارآمدی بهصورت کلی، قویترین پیشبین برای تمایز میان دانش آموزان شاد و ناشاد هستند. نکتهای که در اینجا بایستی مدنظر داشت این است که اصطلاحات خودکارآمدی هیجانی از هوش هیجانی متفاوت است. دو دیدگاه در مورد هوش هیجانی مطرح شده است: هوش صفتمحور و هوش تواناییمحور - کرک، شات و هاین9، - 2008؛ البته برخی از پژوهشها نشان میدهد که هوش صفتمحور میتواند بهعنوان خودپنداره و یا خودکارآمدی هیجانی مطرح شود - کلامپر10،2008؛ پتریدز و فارنهام، . - 2003 بااینحال کرک و همکاران - 2008 -
بیان کردند که برابر شمردن هوش هیجانی صفتمحور و خودکارآمدی هیجانی میتواند موجب تعمیم بیشازحد شود. این تمایز قانونمند مهم است، زیرا دیدگاه خودکارآمدی هیجانی نشان میدهد که اعتقاد افراد در توانایی هیجانیشان بایستی از طریق تجارب پویا و جاری افزایش یابد - کاپرارا، جینتا، ایزنبرگ، جربینو، پایتورلی و ترامونتانو11، 2008، کرک و همکاران، - 2008، درحالیکه هوش هیجانی صفتمحور بهطور خاص به عقلانی نمودن نسبی موقعیتهای بادوام اشاره دارد - چوی و همکاران، . - 2013ازآنجاکه شادی و شادکامی لازمه یک جامعه پویا و متکامل است و نیز جوانان محرک این تکامل و پویایی نامیده میشوند؛ از طرفی مطالعات درزمینه خودکارآمدی هیجانی و رابطه آن با شادکامی کم و حتی در حیطه مطالعات پژوهشگران یافت نشده است و از سویی دیگر نقش سلامت روانشناختی در پیشبینی میزان شادکامی غیرقابلانکار میباشد؛ لذا این پژوهش بر آن است تا به بررسی پیشبینی پذیری شادکامی با استفاده از خودکارآمدی هیجانی در کنار سلامت روانشناختی در میان جوانان بپردازد و درصدد پاسخ به سؤالات زیر است:
-1 آیا بین خودکارآمدی هیجانی و میزان شادکامی جوانان رابطه وجود دارد؟
-2 آیا بین سلامت روانشناختی و میزان شادکامی جوانان رابطه وجود دارد؟
-3 آیا خودکارآمدی هیجانی و سلامت روانشناختی جوانان میتوانند شادکامی آنها را پیشبینی کنند؟
روش پژوهش
-2-1 جامعه، نمونه و روش نمونهگیری
جامعه آماری این پژوهش را دانشجویان دانشگاه علامه طباطبائی تهران تشکیل میدادند. گروه نمونه شامل 310 جوان ساکن منطقه 13 شهر تهران 165 - مرد و 145 زن - بودند که به روش نمونهبرداری طبقهای و به گونه تصادفی انتخاب شدند و مورد آزمون قرار گرفتند. پس از جلب مشارکت آزمودنیها و اظهار تمایل آنها جهت شرکت در این پژوهش، از آنها خواسته شد تا ابزارهای خودکارآمدی هیجانی - ESES - ، مقیاس سلامت
