بخشی از مقاله
چکیده:
این پژوهش با هدف پیش بینی شیوه های مقابله با استرس دانشجویان بر اساس الگوهای ارتباطی خانواده انجام گردید. جامعه پژوهش شامل کلیه دانشجویان شهرستان شیراز بود که با روش نمونه گیری تصادفی چندمرحله ای انتخاب شدند . ابزار تحقیق شامل پرسشنامه ی شیوه های مقابله با استرس و مقیاس تجدید نظر شده ی الگوهای ارتباطی خانواده بود. به منظور تجزیه تحلیل داده ها از روش آمار توصیفی - میانگین و انحراف معیار - و آمار استنباطی - همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه به روش گام به گام - استفاده گردید. نتایج نشان داد گفت و شنود به صورت منفی و معنی دار و همنوایی به صورت مثبت و معنی دار سبک مقابله ای هیجان مدار را پیش بینی می کند. گفت و شنود به صورت مثبت و معنی دار سبک مقابله ای اجتنابی را پیش بینی می کند.
مقدمه:
مفهوم مقابله با تنیدگی 1 برای مدت طولانی است که در روانشناسی مطرح بوده و شروع آن به صورت رسمی به دهه های 1960 و 1970 بر می گردد،قبل از آن در دیدگاه روان تحلیل گری از اضطراب 2 و مکانیسم های دفاعی برای مقابله با اضطراب بحث می گردید. دیدگاه جدیدتر به مقابله در دهه های80 و 1370 پدید آمد. در این دیدگاه مقابله به عنوان ارزیابی شناختی و نوعی واکنش شناختی در نظر گرفته می شود. از نظر فولکمن و لازاروس 3 مقابله با تنیدگی عبارت است از تلاش های فکری و رفتاری مستمری که برای برآوردن احتیاجات خاص بیرونی یا درونی فرد به کار می رود. فرآیند مقابله ، فرآیندی پویا و در برگیرنده ی اعمال زیادی می باشد و آشکار کننده ی راهبردها و خواسته های فرد در جهت تغییر است. این فرآیند شامل مراحل زیر است:
-1 دریافت معنی،ارزیابی و سازمان بندی مجدد
-2 حل مسئله و رفتار مناسب
-3 راهبردهای حمایتی و مکانیزم های دفاعی - اکبرزاده ، . - 1376
یکی از معضلات اساسی در طی چند دهه ی اخیر بدنبال تحولات جوامع و روی آوردن به زندگی مدرن،پدیده تنیدگی است. تنیدگی عبارت است از بهم خوردن تعادل روانی به صورت تغییرات هیجانی،شناختی،فیزیولوژیکی که در اثر عوامل بیرونی مانند،رویدادهای زندگی، گرما، سرما و رطوبت یا تحریکات درونی مانند ارضای غرایز و امیال به وجود می آید. تنیدگی یک کلمه نیست،بلکه فرآیندی است که هر فردی آن را به طریقی در زندگی روزمره خود به درجاتی از خفیف تا شدید تجربه می کند.
هانس سلیه تنیدگی را پاسخ غیر اختصاصی بدن در برابر هر گونه درخواست تلقی نموده است - عقیلی نژاد و همکاران ، . - 2008 مفهوم الگوی ارتباطی خانواده، ساختار علمی از دنیای ظاهری خانواده است که بر اساس ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر و اینکه اعضا چه چیزی به یکدیگر می گویند و چه کاری انجام می دهند و اینکه چه معنایی از این ارتباطات دارند ، تعریف می شود . - کوئرنر ، فیتزپاتریک1 2002 ، بارل ، فیتزپاتریک 1990 به نقل از فیتزپاتریک و کوئرنر، . - 2004 تنیدگی در همه زمینه های زندگی و در همه جا با درجات مختلف حضور دائمی دارد و تغییرات فیزیولوژیک ناشی از تنیدگی می تواند فعالیت دستگاه ایمنی بدن را مختل می کند که تضعیف دستگاه ایمنی، بدن را برای ابتلا به تعداد زیادی از بیماری های جسمی و روانی آماده خواهد کرد.
تنیدگی واکنش فرد را در قلمرو اجتماعی،روانشناختی،جسمانی،تحصیلی و خانوادگی دچار اختلال می کند و نارضایی حرفه ای،کاهش تولید،افزایش خطاها را در پی دارد. همچنین بر اساس تغییرات روانشناختی مانند تحریک پذیری،اضطراب،تنفس و اختلال در روابط اجتماعی و خانوادگی ناشی از تنیدگی ، آشنایی با روش های سازگاری و مقابله با تنیدگی حائز اهمیت می باشد - پارسا، . - 1377
ارتباطات بین فردی و تضاد در نقش ها، گاهی اوقات باعث ایجاد تنیدگی می گردد که یک مهار کننده عمده ی رشد و تهدیدی برای سلامتی محسوب می شود.
شواهد محکمی وجود دارد که تنیدگی می تواند منجر به پیامدهای منفی متفاوتی از قبیل: بیماری های جسمی و اختلالات روانی گردد - بورنارد،،ادوارد و بنت. - 2008 2 از سوی دیگر دیدگاه های جدید در مورد تنیدگی ، به جای تمرکز به ماهیت تنیدگی ، به نقش منابع روانشناختی فرد در رویارویی با عوامل فشارزا تأکید می کنند. زیرا از این طریق می توان تدابیر درمانی مناسب را برای کمک به فرد تحت فشار فراهم کرد.
بنابراین چگونگی مقابله افراد با تنیدگی از شدت و فراوانی آن مهمتر است - مسعود نیا، . - 1386 بر طبق مدل تعامل تنیدگی ،تلاش های مقابله ای، فرد را در اصلاح رفتار یا کاهش هیجان های منفی یاری میکند. تلاش های مقا بله ای ، شامل استفاده از شیوه مقابله مسأله مدار و شیوه مقابله هیجان مدار وشیوه مقابله اجتناب مدار در موقعیت های تنیدگی زا است.شیوه مقابله مسأله مدار،شیوه ای است که برای تغییر یا اداره موقعیت های تنیدگی زا مورد استفاده قرار میگیرد.
یکی از راه های مقابله با تنیدگی وجود ارتباط و الگوهای ارتباطی خانواده است. مطالعات فراوانی نشان می دهد که مشکلات رفتاری و انحرافی افراد بیشتر ریشه در خانه هایشان دارد و عملکردهای بد خانوادگی به وسیله ی طلاق،عدم توجه،یا مرگ والدین ممکن است نوجوان را به سوی مشارکت در رفتارهای پر خطر سوق دهد - اکرودیودیو3، . - 2010 خانواده نخستین محیط اجتماعی است که کودک را تحت سرپرستی و مراقبت قرار می دهد.
کودک در این محیط نوع ارتباط را می آموزد که ارتباط مؤثر،موجب شکوفایی و هویت کامل انسان است. اساس زندگی و خوشبختی انسان را همین ارتباط های میان فردی تشکیل می دهد الگوهای ارتباطی خانواده به عنوان متغیر پیش بین و شیوه های مقابله با استرس متغیر ملاک می باشد و تلاش می شود تا به شناخت رابطه بین الگوهای ارتباطی خانواده با شیوه های مقابله با تنیدگی دانشجویان که سنین جوانی را می گذرانند و برای ورود به دوره ی مسئولیت پذیری آینده آماده می شوند بررسی گردد تا مشخص شود موسسات آموزشی ، خانواده و جامعه تا چه اندازه می توانند به رشد شیوه های مقابله با تنیدگی و الگوهای ارتباطی خانواده این افراد کمک کنند این سوال مطرح می شود که : آیا الگوهای ارتباطی خانواده، شیوه های مقابله با تنیدگی یا استرس را پیش بینی کنند؟ تنیدگی همواره یکی از مهم ترین جنبه های زندگی آدمی بوده و پیش از آنکه آدمی به دنیا بیاید، تنیدگی و فشار روانی وجود داشته و تا لحظه مرگ نیز او را همراهی می کند.
نظریه های متعددی وجود دارد که بیان می کنند ماهیت راهبردها و منابع مقابله با تنیدگی ، طی تحول شخصیت شکل می گیرد و عوامل محیطی - اجتماعی در شکل گیری شخصیت و موفقیت،نقش قاطعی دارند. وجود بعضی از این عوامل که باعث می شود واکنش فرد به سطح بالای تنیدگی کاهش یابد و آثار زیانبار آن تعدیل شود،الگوی ارتباطی خانواده است. با توجه به اینکه بین عملکرد خانواده با سلامت روان رابطه معنی داری وجود دارد خود مانعی می شود که نوجوانان به سوی مشارکت در رفتارهای پر خطر نروند.
زیانبخش ترین اثر تنیدگی طولانی مدت، ایجاد اختلال در عملکرد مؤثر و قدرت تفکر و یادگیری است به طوری که دانش آموزان و دانشجویان که سطح بالایی از تنیدگی دارند، خود فاقد اعتماد به نفس، ضعف در کنترل روان و فرآیندهای تحصیلی و ناتوان در جبران ضعف های کلینیکی هستند و یک رابطه معکوس نیز بین استرس و کارایی تحصیلی مشاهده شده است - هالجین1 و ویتبرن ، - 2004 بنابراین هدف پژوهش حاضر پیش بینی شیوه های مقابله با تنیدگی بر اساس الگوهای ارتباطی خانواده می باشد.
اصولا ً مفهوم الگوی ارتباطی یا طرحواره های ارتباط خانواده ، ساختار علمی از دنیای ظاهری خانواده است که بر اساس ارتباط اعضای خانواده با یکدیگر و اینکه اعضا چه چیزی به یکدیگر می گویند و چه کار انجام می دهند و اینکه چه معنایی از این ارتباطات دارند، تعریف می شود. - کوئرنر ، فیتزپاتریک 2002 ، بارل ، فیتزپاتریک ، 1990 به نقل از فیتزپاتریک و کوئرنر . - 2004 دو مفهوم عمده در این متغیر وجود دارد :
الف- گفت و شنود : به درجه و مصداقی که خانواده ، فضایی آزاد و راحت را برای شرکت اعضای خانواده در موضوعات مختلف ایجاد می کند گفته می شود .
ب- همنوایی : مصداق ارتباطات خانوادگی است که اعضا را وادار به یکسان نمودن نگرش ها، ارزش ها و باورها می کند . مهارت های مقابله با استرس دارای مفهوم گسترده و مولفه های شناختی و رفتاری زیادی می باشد . به طور کلی مقابله با عنوان کوششی برای افزایش سازگاری فرد با محیط یا تلاش به منظور پیشگیری از بروز پیامدهای منفی شرایط فشار زا توصیف شده است - اکبرزاده، . - 1376 برخی تحقیقات به وجود رابطه الگوی ارتباط خانواده و استرس اشاره کرده اند:
کورش نیا و لطیفیان - 1386 - در مطالعه ای به بررسی روابط موجود بین ابعاد الگوهای ارتباطی و اضطراب و افسردگی در فرزندان پرداختند. آنها بیان کردند که جهت گیری گفت و شنود خانواده ، پیش بینی کننده ی منفی اضطراب و افسردگی فرزندان است. اما جهت گیری همنوائی خانواده به طور مثبت و معنادار ، اضطراب فرزندان را پیش بینی می کند و با افسردگی رابطه معنادار ندارد. انزوای اجتماعی ، تغییر در وظایف شغلی و خانواگی ، الگوهای تفریحی و کمبود وقت خانواده جهت پرداختن به کودکان سالم به عنوان دیگر عوامل تنش زا در خانواده های دارای کودک مبتلا به بیماری مزمن معرفی شده اند.
نگرش سیستمی در مورد خانواده چنین بیان می کند که تغییر در یک بخش از سیستم خانواده ، کل سیستم را متأثر خواهد ساخت و ارتباط درونی سیستم خانواده طوری به هم گره خورده است که تغییر در یک قسمت باعث تغییر غیر قابل اجتناب در تمام سیستم می شود. به همین دلیل است که بیماری مزمن با داشتن ماهیت طولانی مدت ، بیشتر از بیماری حاد خانواده را تحت تأثیر قرار می دهد. - یزدی ، . - 1377
