بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش پیشرو با هدف بررسی تاثیر خلاقیت کارکنان بر انگیزه درونی آن ها و نیز رابطه میان خلاقیت و نوآوری و نیز رابطه میان انگیزه و نوآوری به انجام رسید. نمونه مورد نظر جهت بررسی فرضیه¬های این پژوهش از بین کارکنان کارخانه سیم و کابل مغان در شهرستان شاهرود بوده که جامعه آماری موردنظر 420 نفر است که از این تعداد با استفاده از جدول مورگان تعداد 123 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردید لیکن برای دستیابی به نتایج بهتر تعداد 220 پرسشنامه تهیه شدند که به صورت تصادفی ساده، انتخاب گردیدند. پژوهش حاضر از نوع مطالعات کاربردی می باشد و جهت جمع آوری داده ها از ابزار پرسشنامه استفاده شده است. که برای تایید پایایی آن از روش آلفای کرونباخ استفاده شد . در این پژوهش، به منظور تجزیه و تحلیل آماری داده های جمع آوری شده، از دو روش آماری توصیفی و آماری استباطی بهره برده شده است. در پژوهش حاضر برای پردازش داده ها و بررسی فرضیه ها نرم¬افزار آماری spss مورد استفاده قرار گرفت و نتایج تحلیل نشان داد که خلاقیت بر انگیزه درونی ارتباط مثبت دارد به بیانی دیگر با افزایش خلاقیت افراد، انگیزه آن ها برای انجام وظایفشان بیشتر می شود. همچنین خلاقیت بر نوآوری و در نهایت انگیزه درونی بر نوآوری نیز ارتباط مثبت دارد.
واژه های کلیدی:خلاقیت، انگیزه درونی، نوآوری
مقدمه
با ورود به هزاره سوم و عصر دانش، سازمان های پژوهشی و دانش-محور یاد گرفتهاند که بقا و حفظ مزیت رقابتیشان در بلندمدت وابسته به نوآوری در طراحی و توسعه محصولات جدید است - اعرابی و موسوی، : 1388 ص. . - 3 همچنین با توجه به کوتاه شدن چرخه عمر محصولات در این گونه سازمان ها، نوآوری و توسعه محصولات جدید و نوآورانه، نقش خون را برای ادامه حیات در این نوع سازمان ها ایفا می نماید - کیم1، :2009 ص. . - 690 برای سازمانهایی که در محیط متغیر و بدون قطعیت به رقابت می پردازند، نوآوری - تبدیلایده های خلاقانه به عمل - برای رشد، موفقت و بقای سازمان عامل حیاتی به شمار می رود - ملاحسنی و برخوردار، . - 1386
نوآوری فردی کارکنان نیز در محیط کار، پایه اصلی ارتقای عملکرد هر سازمانی است، با توجه به پنهان و ضمنی بودن توانمندی خلاقیت و نوآوری افراد، استفاده کارکنان از توان خلاقیت و نوآوریشان در فرآیندهای شغلی نیاز به وجود رغبت و تمایل درونی آنها دارد، بر این اساس همزمان با اهمیت توانمندی خلاقیت در افراد، مطالعه بر روی مقوله انگیزش آنها نیز برای به کارگیری نوآوری در مراکز تحقیقاتی از اهمیت ویژه ای برخورداراست - اسکات2 و بروس3، :2004 ص. . - 582 همانطور که بیان شد همه سازمان ها برای بقاء نیازمند اندیشه های نو و نظریات بدیع و تازهاند؛ افکار و نظرات جدید همچون روحی در کالبد سازمان دمیده می شوند و آن را از نیستی نجات می دهند. افزایش خلاقت در سازمانها می تواند به ایجاد انگیزه، نورآوری، ارتقای کمیت و کیفیت خدمات، کاهش هزینه ها، جلوگیری از اتلاف منابع، کاهش بوروکراسی، افزایش رقابت، افزایش کارایی و در نهایت بهرهوری سازمان منجر گردد - رابینز، استیفن4، . - 1994
ادبیات مفهومی پژوهش
خلاقیت خلاقیت از جمله مسائلی است که درباره ماهیت و تعریف آن تا کنون بین محققان و روانشناسان توافق به عمل نیامده است. ابهام اصطلاح خلاقیت به این مربوط می شود که یک مفهوم انتزاعی است. با این وجود درباره خلاقیت نظریه های متنوعی وجود دارد و از زوایای مختلف به خلاقیت نگریسته شده است - حسینی، . - 1381 خلاقیت مجموعه ای از تواناییها وخصیصهها است که موجب تفکر خلاق می شود. فرد خلاق، دارای خلق و خو و ارزشها، عادات و نگرشهای استقبال از خطر است، ابهام را تحمل می کند، سختکوش، متعهد و نسبت به پدیدهها حساس است، روحیه استقبال و اعتماد به نفس بالایی داد - گیلفورد5، . - 1950 خلاقیت عبارت است از تولید ایدههای تازه و ارزشمند توسط یک فرد یا گروه کوچکی از افراد که با هم کار می کنند - آمابیل6،. - 1996
خلاقیت عبارت است از به کارگیری تواناییهای ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید - رضاییان، . - 1373 تونی پروتکور7 به نقل از ورتهامیر 8 بیان می دارد: " خلاقیت عبارت است از توانایی نگاه جدید و متفاوت به یک موضوع و به عبارتی فرآیند شکستن و دوباره ساختن دانش خود درباره یک موضوع و بدست آوردن بینش جدید نسبت به ماهیت آن است". خلاقیت، توانایی کاربرد دانش برای حل مسئله و نوآوری است. خلاقیت همواره شامل ایده های جدید نیست بلکه گاهی می تواند درباره انتقال دانش موجود به موفقت های جدید و قراردادن آنها در موقعیت متفاوت باشد؛ یا می تواند در مرتبط ساختن روشهایی که قبلا وجود نداشتهاند، به کار گرفته می شود - آذری و همکاران، :1390 ص. . - 81 اگرچه واژه خلاقیت با نوآوری به طور مترادف استفاده می شود، اما اغلب پژوهشگران معتقدند که دو اصطلاح خلاقیت و نوآوری به طور جدا مدنظر قرار گیرند، چرا که دارای معانی و تعاریف جداگانهای هستند.
انگیزش درونی
انگیزش درونی یکی از مهمترین منابع خلاقیت است. هنگامی که یک فرد به صورت درونی جذب کاری شود، احتمال بیشتری دارد که بر آن کار متمرکز شده و آن را مورد اکتشاف و آزمایش قرار داده و در نتیجه رفتار خلاقانهتری از خود نشان دهد - چین9، . - 2007 انگیزه، انرژی و خلاقیتی است که کارکنان یک شرکت برای به انجام رساندن وظایفشان به کار می گیرند. در حقیقت، تئوریها و روش-های متفاوت و زیادی برای ایجاد انگیزه خلاقیت در کارکنان ارائه شده است. از مشوق های پولی گرفته تا زیاد کردن درگیریهای کاری، دادن قدرت و اختیارات....دیدگاه انگیزش درونی بیان می کند که بخش عمده ی خلاقیت افراد، از طریق انگیزش درونی است. چین و دیگران - - 2007 در این رابطه بیان کردهاند که دیدگاه افراد از محیط کار، تعیین کنندهای کلیدی برای خلاقیت آنهاست.
انگیزش به عنوان فرآیندی تلقی می شود که شدت، جهتگیری و تداوم تلاش افراد در نیل به هدفی را مورد محاسبه قرار می دهد - رابینز، استیفن، . - 1995انگیزش درونی به مواردی اطلاق می شود که پاداش مورد انتظار فرد در قبال رفتاری معین، یک منبع درونی است. یعنی فرد جهت رسیدن به تقویت های درونی عمل ویژهای را انجام می دهد، هر چند این عوامل درونی با عوامل بیرونی همخوانی داشته باشند یا نداشته باشند و حتی موجب تنبیه فرد شوند. در حالیکه انگیزش بیرونی زمانی معنی پیدا می کند که منبع تقویت کننده رفتار یامنبع پاداش دهنده یک عامل بیرونی است. به عبارتی فرد برای رسیدن به یک حالت یا شرایط معین بیرونی رفتاری را انجام می دهند. منبع و کانون تقویت کننده و تحریک کننده این انگیزه ها تفاوت اساسی آنها را با یکدیگر سبب می شود.
نوآوری
سازمانها به دلیل رشد و توسعه فنآوری و تکنولوژی در محیط خارجی و جهان پیرامون، نیازمند آن هستند که در برنامهریزی برای تحقق اهداف بلندمدت، دست به نوآوری زده و متغیرهای محیطی و اساسی را مد نظر قرار دهند. سازمانهایی که نوآوری جزئی از برنامههای عملیاتی اصلی آنها محسوب میشود را سازمانهای پیشرو مینامند - رضاییان، . - 1380 برای نوآوری در سازمان، تنها داشتن مدیر و کارکنان خلاق و نوآور کافی نیست، زیرا اندیشهی خلاق و نوآور، در سازمان بورکراتیک با ساختار مکانیکی، تأثیر چندانی ندارد و حتی میشود گفت بیتأثیر است. علاوه بر وجود مدیر و کارکنان خلاق و نوآور در سازمان، باید ساختار، راهبرد، محیط، فناوری، اندازه و چرخه حیات سازمان، توان کنترل منابع انسانی آن و نیز فرهنگ و صاحبان قدرت، از نوآوری حمایت کنند. در سازمانهای بسیار نوآور، ساختار سازمانی مشوق نوآوری است.
اینگونه سازمانها از ساختاری انعطافپذیر برخوردارند - دراکر، پیتر، . - 1992 نوآوری، فرآیند اخذ ایده خلاق و تبدیل به محصول، خدمات و روش های جدید عملیات است - رابینز، استیفن، . - 1991 هالت10 در سال 1998، اصطلاح نوآوری را در یک مفهوم وسیع به عنوان فرآیندی برای استفاده از دانش یا اطلاعات مربوط به منظور ایجاد یا معرفی چیزهای تازه و مفید به کار برد. وارکینگ نیز توضیح می دهد که نوآوری هر چیز تجدید نظر شده است که طراحی و به تحقیق درآمده باشد و موقعیت سازمان را در مقابل رقبا مستحکم کند و نیز بک برتری رقابتی بلندمدت را میسر می سازد. به عبارت دیگر نوآوری خلق چیزی جدید است که یک هدف معین را دنبال و به اجرا می رساند. بنابراین در این تعریف کلی میتوان نوآوری را به عنوان تبدیل هر ایده جدید به آنچه که مورد نیاز یک سازمان و یا یک صنعت و یا یک ملت و یا در یک جهان است، تعریف کرد - حسینی، :1387 ص. . - 48
پیشینه پژوهش
پیشینه پژوهش داخل کشور پژوهش هایی در داخل و خارج کشور صورت گرفته که می توان گفت در زمینه بررسی ارتباط بین خلاقیت و نوآوری با عوامل مختلف از جمله فرهنگ سازمانی توسط مارتین11 در سال 2003، عوامل انگیزشی توسط فکور و انصاری در سال 1388،آمَر12 درسال 2004 و تبلانچی در سال2010 ؛ هوش هیجانی توسط داوودی در سال 1386، ویژگی های فردی توسطاُصانلو و همکاران در سال 1385 و اعتمادتوسط الونِن13 در سال 2008و دووِی14 در سال 2009 و غیره می باشد.تحقیقات انجام شده حاکی از این است که فرهنگ سازمان تاثیر بالایی در انگیزه نوآوری کارکنان دارد - والسیا15،. - 2010 با مقایسه نتایج پژوهش های انجام شده، نیاز است سازمان ها برای بهبود خلاقیت و نوآوری کارکنان خود به مباحث فرهنگی و انگیزشی در سازمان توجه کافی داشته باشند - تبلانچی، . - 2010
پژوهشی توسط فرشید قاسمی، احمد رستگار، رضا قربان جهرمی، رقیه روزگار مرودشتی با عنوان "رابطه بین خلاقیت و انگیزه پیشرفت در دانش آموزان مدارس شیراز" انجام شده است که نتیجه این پژوهش نشان داد بین خلاقیت و انگیزه پیشرفت ارتباط مستقیمی وجود دارد که با نتایج حاصل از تحقیقات سیادت، محمدزاده پرتوی - 2007 - هماهنگی داشته است.
محمد میرزایی پژوهشی در سال 1390 با عنوان "خلاقیت و نوآوری در قلمرو مدیران و سازمان" انجام داد و به این نتیجه رسید که بین خلاقیت و نوآوری رابطه قوی حاکم است و در جوامع امروزی نیاز به خلاقیت و نوآوری امری ضروریست؛ درچنین وضعیت خاصی پرورش خلاقیت انسان ها ضرورت بیشتری خواهد یافت و مدیران می بایستی زمینه های لازم را برای خلاقیت و نوآوری کارکنان فراهم سازند.
پژوهشی توسط حمیدرضا ضرغامی، مصطفی جعفری و پیمان اخوان با عنوان " بررسی رابطه بین خلاقیت و انگیزه افراد برای نوآوری در پژوهشکده پردازش هوشمند علائم" در سال 1391 انجام گردیده، بر این اساس و با توجه به اهمیت دو عامل میزان خلاقیت کارکنان و انگیزه و تمایل آنها برای به کارگیری نوآوری در مشاغل مربوطه در سازمان ها و مراکز تحقیقاتی، در این پژوهش به بررسی رابطه بین این دو عامل کلیدی و ارتباطات آنها با ویژگی های جمعیت شناختی پژوهشگران پژوهشکده پردازش هوشمند علائم پرداخته شد و نتیجه نشان داد که همبستگی قوی، معنادار و مثبتی بین این دو عامل وجود دارد.در پژوهشی دیگر که توسط محبوبه البرزی در سال 1392 و با عنوان " تبیین رابطه انگیزش و خلاقیت با توجه به تفاوت های فرهنگی" صورت گرفته است و نتیجه حاکی از این است با وجودی که انگیزش بر خلاقیت رابطه مثبتی دارد اما این تاثیر ناشی از فرهنگ و باورهای اجتماعی نیز می باشد.
پیشینه پژوهش های خارجی
محققان بسیاری به ویژه در دهههای اخیر به موضوع رابطه بین خلاقیت و متغیرهای دیگر پرداختند. پژوهش های زیادی در زمینه رابطه خلاقیت و نقش عوامل فرهنگی مؤثر در پرورش خلاقیت انجام گرفته است - وسوتود16 ، : 2003 ص. 235 ؛ کرافت 17 ، :2005 ص. 87 ؛ آمابیل18، :2001 ص. 333 ؛ لیم19، : 2004 ص. . - 4در کشور کره، هاا - 2002 - 20 چنین استدلال کرد که انگیزه دارای دو بعد انگیزه درونی و بیرونی است و نمره خلاقیت با انگیزه درونی بالا و نمره خلاقیت با انگیزه بیرونی به طور متوسط بالا است. به عبارتی دیگر هر دو بعد انگیزه در ایجاد خلاقیت افراد اثرگذار است اما در این میان اثر انگیزه درونی چشمگیرتر است.در خصوص ارتباط انگیزه و نوآوری، نتایج تحقیقاتی توسط محققینی چون مک کللند21 در سال 1961؛ سکستون22 و باومن23 در سال 1983؛ ماینر 24، اسمیت25 و براکر 26 در سال 1998 و بولتر در سال 1999 حاکی از آن است که بین انگیزه پیشرفت و نوآوری همبستگی مثبتی وجود دارد.
پژوهشی توسط آنا استالبروست27 و بیرجیتا برگوال-کارنورن28 با عنوان" بررسی انگیزه کاربران در جوامع نوآوری" در سال 2011 انجام گرفت که هدف آن کشف انگیزه کارکنان برای نوآوری در شرکت ها است. در این پژوهش به کار چالش برانگیز کارکنان اشاره کرده که سبب ایجاد انگیزه برای نوآوری در آنها شده است. نتایج بیانگر این موضوع است که نوع جامعه و میزان پذیرش نوآوری توسط کارکنان و درک آنها از جامعه سبب ایجاد انگیزه برای نوآوری شده است. این مطالعه نشان می دهد که محرک مهم برای مشارکت کاربران انگیزه ذاتی مانند یادگیری، تحریک حس کنجکاوی است.پژوهشی توسط چو جونگون29و کِیانگ-هونلِوو30 در سال 2012 صورت گرفت با عنوان " ارتباط میان خلاقیت، انگیزه و محیط خانه خلاق کودکان ". نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بین تفکر خلاق کودکان و انگیزه درونی آنها رابطه مستقیمی
