بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله ضمن تعریف پژوهش، عوامل بازدارنده فعالیت پژوهشی بین اعضای هیئت علمی دانشگاهها را بیان نموده سپس موانع و چالشهای پژوهش و تولید علم در دانشگاهها را مورد بحث قرار دادیم و در پایان با بررسی عوامل مؤثر بر تقویت انگیزهی پژوهشی در میان استادان رهنمودهای کاربردی پیشنهاد کردهایم. هدف:این پژوهش با اهدافی مانند بیان ضرورت اهمیت پژوهش در رشد و توسعه جوامع و عوامل بازدارنده ای که جهت فعالیت پژوهشی در میان استادان وجوددارد صورت گرفته است. روش تحقیق در این گفتار به صورت مروری و کتابخانه ای می باشد.
کلمات کلیدی: پژوهش، استادان،عوامل مؤثر، موانع، چالشها
.1 مقدمه
اهمیت پژوهش در رشد و توسعه جوامع بر کسی پوشیده نیست. چنانکه جوامع پیشرفته، موقعیت خود را بیش از هر چیز مرهون گسترش، تعمیق و بالندگی تحقیقات میدانند.[4] نگاهی به آمار تولید علم دنیا نیز نشان میدهد هفت کشور اول صنعتی جهان همان هفت کشور اول تولید کننده علم هستند. .[10] اکنون همه کشورهای دنیا حجم توسعهیافتگی خود را با شاخصهای پژوهشی چون تعداد نیروی محقق، سهم بودجه پژوهشی، تعداد مقالات چاپ شده در مجلات علمی و نظایر آن نشان میدهند. اگرچه در سالهای اخیر فعالیتهای پژوهشی کشورمان از رشد نسبی برخوردا بوده، اما مقایسه تطبیقی شاخصهای پژوهشی در مقیاس جهانی نشان میدهد میزان این شاخصها هنوز از مطلوبیت کافی برخوردا نیست. در مقایسه با سایر کشورهای منطقه، ترکیه با فاصله قابل توجهی از ایران، اولین مقام را به خود اختصاص داده است .[9]
به طور متوسط در ایران در 10 سال اخیر سهم اعتبارات پژوهشی، بین 0/2 تا 0/4 درصد متغیر بوده است..[11] علاوه بر این، سهم تولید علم ایران به نسبت جمعیت قابل تأمل است. در حال حاضر متوسط سهم ایران با جمعیتی بالغ بر یک درصد از کل جمعیت دنیا، در دهه اخیر حدود 0/2 درصد بوده است.[3] این رقم هشدار میدهد که برای نیل به آرمان چشمانداز توسعه کشور، دست کم به تلاشی پنج برابر امروز نیازمندیم. در این میان دانشگاهها و مراکز آموزش عالی به لحاظ در اختیار داشتن منابع و نیروهای متخصص و امکانات تحقیقاتی و بر عهده داشتن رسالت مهم تولید علم، بیش از همه در مقابل شکاف موجود پاسخگو هستند. .[10]
با توجه به اهمیت مقوله پژوهش دانشگاهی در جامعه، صاحبنظران، این مهم را از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار دادهاند. طیف موانع و چالشهای پژوهشی از هدف و انگیزه پژوهش، ساختار، مدیریت و سازماندهی، موانع و مشکلات اجتماعی فرهنگی تا مشکلات علمی و فردی پژوهشگران و عوامل بازدارنده، فعالیت پژوهشی بین اعضا هیئت علمی قابل تأمل است: صافی، محدودیتهای پژوهشی کشور را در12 عامل دستهبندی میکند. او معتقد است با وجود آنکه محدودیتهای قانونی و مقرراتی، محدودیتهای علمی، اطلاعاتی، ارتباطاتی، مالی، سازماندهی و محدودیتهای ابزاری از جمله موانع پژوهش محسوب میشوند اما مهمترین مشکل، باورها و نوع نگرش جامعه به پژوهش است که بر سایر حیطهها تأثیر میگذارد. .[6]
هداوندی، چالشهای اساسی پژوهش و توسعه علمی در ایران را در نه دسته مشکلات و موانع سیاسی، فرهنگی، مدیریت مؤسسات علمی پژوهشی، سیستم اطلاع رسانی و تبادل علمی، اعتبارات تحقیقاتی، مشارکت یا بخش خصوصی، ساختار تحقیقاتی دانشگاهها، انگیزه پژوهشگران، دولتی بودن پژوهش و نیروی پژوهشگر بیان میکند.[7] وجود ضعف در سواد علمی و توانمندی-های پژوهشی نیز از جمله عوامل کاهنده و بازدارندهای است که هم در انجام و هم در کاربست نتایج فعالیتهای پژوهشی تأثیر گذار است.
بنابراین، تحقیق و پژوهش در کنار آموزش یکی از ابزارهای مهم دانشگاه در تولید علم و دانش است که باید مورد توجه خاص قرار گیرد. در این میان اساتید و مدرسان و محققان دانشگاهی از جایگاه و نقش ارزنده و حساسی برخوردارند؛ چرا که به طور منطقی و در اذهان عموم دانشگاهها و مراکز علمی را جایگاه تحقیق به حساب میآورند. از این رو، محیط دانشگاه باید به گونهای سازنده و در شرایطی به وجود آید که بر پایه تحقیق استوار گردد و همچنین با ایجاد امکانات و شرایط مناسب در جهت رفع نیازمندیهای علمی و فنی کشور گام بردارند. به طوری که تحقیق و محقق به عنوان یک موضوع و مساله کانونی مورد توجه قرار گیرند و نه امری حاشیهای، که البته متاسفانه با آن مواجه هستیم.[13]
.2 تعریف پژوهش
پژوهش، تلاشی است در جهت تغییر موقعیت مبهم، پیچیده و مسئلهساز به موقعیتی روشن و ساده که در سایه آن راهحلی برای مسئله ارائه شود.[7] تحقیق؛ میاه حیات علم است و متون علمی در سایهی آن گسترش یافته و به توسعه علوم مختلف منتهی می- شوند..[6] دانشگاهها و مؤسسات پژوهشی، نهادهای اصلی در تحقیق و توسعه کشورها به حساب میآیند؛ زیرا، از سه رکن مدیریت تحقیقات، محقق و ابزار تحقیق برخوردارند و از طریق فعالیتهایی از قبیل تعیین موضوعات تحقیقاتی مورد نیاز جامعه، تعیین اولویتهای تحقیقاتی، پذیرش و اجرای تحقیقات مورد نیاز جامعه و سازمانها، تربیت دانشجویانی با مهارتهای تحقیق، سازماندهی و نظارت بر فعالیتهای تحقیقاتی، طبقهبندی و قابل کاربرد ساختن نتایج تحقیقات و نظایر آن نقش برجستهای در پژوهش و توسعه علمی دارند.[1]
.3 عوامل بازدارنده فعالیت پژوهشی میان استادان
عوامل بازدارندهی انجام پژوهش از نظر استادان رشته علوم انسانی؛ عوامل شخصی، ضوابط اداری، عوامل مدیریتی و سیاست- گذاری، عوامل اقتصادی، عوامل توانمندسازی و نهایتاً عوامل اجتماعی را در حد زیاد و خیلی زیاد بازدارنده فعالیت پژوهشی معرفی کردند. الف. موانع مدیریتی و سیاستگذاری :
1. ضعف ارتباط میان دانشگاه با دانشگاههای خارجی
2. ضعف ارتباط میان دانشگاه با دانشگاههای داخلی
3. توزیع نامناسب روند تخصیص بودجه پژوهش
4. ابهام در سیاستگذاری پزوهشهای دانشگاهی
5. توزیع نامناسب امکانات و تجهیزات پژوهشی
6. ناکافی بودن حمایت مدیریت و مسؤولین دانشگاه از پژوهش
عامل ضعف ارتباط میان دانشگاه با دانشگاههای خارجی بیشترین بار عاملی و ناکافی بودن حمایت مدیریت و مسؤولین دانشگاه از پژوهش، کمترین بار عاملی را در بین گویههای مربوط به مولفههای مدیریتی در انجام پژوهش توسط استادان میباشد.
ب. موانع توانمندسازی :
1. عدم آشنایی با تکنیکهای آماری مربوط به رشته
2. عدم آشنایی با روشهای تحقیق
3. عدم آشنایی کافی با تایپ و اصول نگارش پژوهش
4. عدم آشنایی با اصول مقالهنویسی
5. عدم آشنایی با نرمافزارهای پژوهشی
عامل عدم آشنایی با اصول مقالهنویسی، بیشترین بار عاملی و عدم آشنایی با جستجوی منابع، کمترین بار عاملی را در بین گویه- های مربوط به مولفههای موانع توانمندسازی انجام پژوهش توسط استادان میباشد.
ج. موانع ناشی از ضوابط اداری :
1. طولانی وکند بودن مراحل پذیرش مقاله برای چاپ
2. مشکل بودن روند استفاده از فرصتهای مطالعاتی
3. طولانی و کند بودن مراحل اداری تصویب طرحها
4. وجود موانع شرکت در سمینارها و همایشهای
