بخشی از مقاله
چکیده
رابطه غیر قابل انکار انسان و محیط مدت هاست که بخش جدایی ناپذیری از تحقیقات معماری است.معماری به عنوان یک حرفه،مسئول ایجاد محیطی است که بر طرف کننده نیازهای همه کاربران باشدو افراد خاص نباید با چنین تطبیقی مورد استثنا قرار بگیرند.اوتیسم از اختلالات مرتبط با رشد است که مشخصه ی بارز آن رفتارهای غیر معمول و تکراری و نارسایی در مهارت های اجتماعی و ارتباطی می باشد.اخیراً تحقیقاتی میان رشته ای بین معماری و روانشناسی برای این کودکان در دنیا صورت گرفته است که نشان می دهد محیط های مناسب برای این کودکان می تواند تأثیر بسیار زیادی بر روند سلامتی آنها داشته باشد.آموزش صحیح برای کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم،نیازمند خلق فضایی ساختارمند و مناسب برای آنها است که با در نظر گرفتن نیازهای حسی این کودکان در جهت بهبود شرایط شان گام بردارد.
اوتیسم در پسران بیشتر از دختران شیوع دارد و در چند ساله اخیر افزایش قابل توجهی در اکثر کشورها داشته است.در کشور ما به دلیل عدم آشنایی با اوتیسم،مراکز آموزشی موجود،غیر استاندارد هستند و فقط با تغییر کاربری ساختمانی و تبدیل آن به این مراکز، مشغول به می باشند که به هیچ وجه پاسخگوی نیازهای کودکان بیمار نیستند و شهرستان ها هم اکثراً فاقد این امکانات هستند.در ایران فقط دو مدرسه مخصوص کودکان اوتیسم وجود دارد که پسرانه هستند.زیرا نسبت پسران مبتلا 3برابر دختران است و از این رو برای دختران اوتیسم هیچ گونه امکان آموزشی در نظر گرفته نشده است.هدف از این مقاله،به دست آوردن ضوابط و استاندارهایی مدون که پاسخگوی نیازهای این کودکان باشند. در این مقاله راهکارهایی در مورد ضوابط طراحی،نحوه طراحی فضاها و پیشنهادات طراحی در جهت افزایش رشد خلاقیت و مهارت کودک اوتیسمی موجود است که بر اساس تحقیقات کتابخانه ای و میدانی به دست آمده است.
واژه های کلیدی: اوتیسم،اختلالات طیف اوتیسم،فضا و اوتیسم.
مقدمه
وابستگی انسان به فضا،ریشه های عمیقی دارد و این دلبستگی از نیاز به درک روابط اجتماعی انسان،جهت کسب مفهوم و فرمانروایی بر دنیای حوادث و رویدادها سرچشمه می گیرد.بشر بین خود و اشیا رابطه برقرار می کند و فضا در معماری،همان چیزی است که انسان را از عوامل طبیعی محافظت کرده و کلیه فعالیت های فردی و اجتماعی فرد را در بر می گیرد.جوهر اصلی معماری فضا است و در فضای معماری انسان حرکت و زندگی می کند.فضا در معماری انواع گوناگون دارد و به طرق متنوعی می توان فضا را در معماری دسته بندی کرد زیرا انسان در فضا نیازهای مادی و معنوی خود را تأمین می کند.
یکی از مهم ترین عوامل تأثیرگذار بر کودکان اوتیسم،محیط است.سلامتی جسمانی و روانی این کودکان،مرهون محیطی است که رفتار را در چارچوبی بهنجار و در قالبی طبیعی و خودجوش،سازماندهی کند.محیط فضاهای طبیعی و مصنوع را شامل می شود و معماران به عنوان طراحان محیط،نیازمند آگاهی های لازم جهت شناخت تأثیر محیط های طبیعی و مصنوع بر این کودکان هستند.
.1 اوتیسم:1
اصطلاح اوتیسم از مفهوم یونانی » زندگی کردن در خود« توسط روانپزشک یونانی بلولر2 در توصیف رفتارهای یک بیمار گرفته شده است.این بیمار،تمایلات در خود فرو رفته را در جنبه های اجتماعی بروز می داد.در طی پژوهشهایی که توسط محققین ایران صورت گرفته به طور دقیق،از هر 68 کودک در جهان،1 کودک مبتلا به بیماری اوتیسم متولد می شود و به نظر می رسد این آمار روبه افزایش است.امروز ما حدود 70هزار کودک در کشور داریم ولی آمار غیر رسمی وجود 250هزار کودک اوتیسم را تخمین زده است.فضاهای درمان و آموزشی مختص این کودکان به صورت تخصصی فقط در معدودی از کشورها نظیر آمریکا و آلمان به کار گرفته می شود.کودک اوتیستیک،در دوران نوزادی با دیگر نوزادان متفاوت بوده،ظاهرا نیازی به مادر نشان نمی دهد،برای او تفاوتی ندارد که در آغوش گرفته شود یا نه،قوای عضلانی ضعیف و سستی دارد و کم گریه می کند،اما ممکن است شدیدا تحریک پذیر باشد.در6 ماه اول زندگی،نمی تواند به مادر توجه کند.چیزی را طلب نمی کند،لبخند نمی زند یا در این رابطه تاخیر دارد.نوازش کردن و بوسیدن را دوست ندارد و چنانچه درآغوش گرفته شود،تقلا می کند تا هرچه زودتر رهایش کنند.
در 6 ماه دوم،علاقه ای به بازی های اجتماعی نشان نمی دهد،سردو بی روح است و ارتباط کلامی یا غیر کلامی ظاهری،ابراز نمی دارد و در مقابل تحریک،کم فعال یا بیش فعال است - کندال 3، . - 2000میل وسواس گونه به یکنواختی محیط،سبب برآشفتگی کودک در برابر تغییرات در نظم امور روزانه و محیط اطراف می شود.نفوذ ناپذیری شدید این کودک به محیط اجتماعی و فیزیکی،بر روی طیف زنجیره ای رفتارعادی قرار ندارد؛به طوری که گویا کودک در عالمی دیگر به سر می برد و گویی هیچ پلی به دنیای پیرامون ندارد.صدا و گفتگوی دیگران و حتی حرکت اسباب بازی ها در اطراف کودک،نظر او را جلب نمی کند.در شروع بیماری،کودک علاقه ای به وقایع اطراف خود،محرکات شنیداری،محبت والدین و اطرافیان نشان نمی دهد؛به گونه ای که بعد از مدتی پدر و مادر نسبت به سلامتی شنوایی کودک مشکوک می شوند،ولی سنجش شنوایی،حکایت از سالم بودن اندام شنیداری دارد - بهرامی پور و همکاران، . - 1388 امروزه پژوهشگران معتقدند که هیچ درمان قطعی و مشخصی برای این اختلال وجود ندارد،اما قابل درمان است.مطالعات نشان داده اند که افراد مبتلا به اوتیسم با درمان های اولیه،می توانند در برنامه های»عادی سازی آ موزشی«4شرکت کنند و زندگی عادی داشته باشند - لینهان، . - 2008
.2 عوامل مؤثر در آموزش و درمان اوتیسم
.1-2 دارو درمانی
در اختلالات طیف اوتیسم انتقال دهنده های عصبی بسیار متفاوت درگیر هستند،لذا هیچ درمان دارویی وجود ندارد.با این وجود داروهای زیادی هستند که برای کودکان مبتلا به ASD،تجویز می شود تا فراوانی نشانه های رفتاری پائین آید.نشانه هایی که در درمان دارویی به آنها توجه می شود عبارتست از:بیش فعالی،خشونت،رفتارهای خود آزاری،بدخلقی،تحریک پذیری،جامعه گریزی،اضطراب و رفتارهای تکراری - لینهان،. - 2008
.2-2 کار درمانی
اکثریت کودکان مبتلا به اختلالات طیف اوتیسم،یک نوع اختلال در یکپارچگی حسی یا عدم توانایی در پردازش اطلاعات دریافت شده از طریق حواس را از خود نشان می دهند.ممکن است این کودکان در پاسخ به اطلاعات حسی به شکل هماهنگ و مشخص دچار مشکل شوند یا برای برنامه ریزی و سازماندهی آنچه که باید در مورد اطلاعات حسی انجام دهند،در کشمکش و مبارزه باشند.مشکلات مربوط به پردازش حسی در این کودکان عبارتند از:لمس کردن،حرکت،وضعیت بدن،بینایی،صدا،بوها و مزه و نیز میزان غیر عادی فعالیت ها،تکانشگری وحواس پرتی - لینهان،. - 2008
اهداف کار درمانی به کارگیری حواس نزدیک است که از جمله آنها،می توان به این موارد اشاره کرد:بالا بردن هوشیاری بدن،بهبود امنیت بدنی در وضعیت های مختلف،بالا بردن قدرت تشخیص بهتر از طریق حس لامسه،کاهش دفاع های کودک در مقابل لمس کردن اشیاء و محیط اطراف و بهبود تعادل و هماهنگ سازی بدن - لینهان،. - 2008 .3-2 درمان از طریق محیط های باز مداخله اولیه و بهبود فضاهای درمانی، یکی از مهمترین کلیدهای کاهش علائم اوتیسم است.به همین دلیل،محیط های آموزشی مناسب در خارج از خانه،برای کودکان مبتلا به اوتیسم حیاتی هستند. باغبانی درمانی5،یک روش درمانی است که در آن از کارهای کشاورزی خصوصاً باغبانی،استفاده می شود تا اهداف توانبخشی یا درمانی ویژه برای درمان جویان،تحقق یابد.هدف از این نوع درمان،به حداکثر رساندن عملکردهای اجتماعی،شناختی،فیزیکی و یا روانشناسی و یا بالا بردن میزان سلامتی عمومی و بهبودی
است - ساچز و وینسنتا6،. - 2010
.4-2 درمان های دیگر
روش های درمانی دیگری وجود دارند که والدین در تلاش برای کاهش نشانه های اوتیستیکی در کودک خود،آنها را به کار می گیرند و می تواند مفید واقع شود.بعضی از انواع این درمان ها عبارتند از:هنر درمانی،موسیقی درمانی،آموزش ارتباط کاربردی،رفتار کلامی کاربردی،درمان مهارت های اجتماعی،درمان یکپارچه سازی شنیداری7،لمس و ماساژ درمانی،مکمل های غذایی و سیستم ارتباطی با تبادل تصویر - 8لینهان،. - 2008
یکی از اقدامات درمانی،نگهداری درمانی9 است.این روش به نام های دیگر همچون» بازداری درمانی«،»تملک درمانی«یا »آغوش درمانی« نیز شناخته شده است.در این روش درمانی والدین نقش اصلی را ایفا می کنند؛به طوری که والدین تلاش می کنند از هر طریقی که امکان دارد،با کودک خود ارتباط برقرار کنند و او را در آغوش خود نگه دارند،حتی اگر کودک نسبت به این امر مقاومت نشان دهد.برخی از متخصصان بر این باورند که این روش درمانی،برگرفته از درمان یکپارچگی حواس است؛زیرا فعالیت های نگهداری درمانی نیز کمکی در جهت سازگاری و غلبه بر تحریک حسی کودکان است - ریملند و ادلسون10،. - 1995
.3عوامل تأثیر گذار بر کودکان اوتیسم در فضاهای داخلی
اخیراً تحقیقات زیادی در ارتباط با پیوند معماری و اوتیسم و یا طراحی محیط های دوستدار اوتیسم انجام شده است که نشان می دهد معماری مناسب می تواند در بهبود حالات کودکان با اختلالات طیف اوتیسم مؤثر واقع شود.
راهکارهای طراحی معماری
- تقسیم بندی فضاها
- امنیت و استحکام لوازم
- نیاز به داشتن تزئینات ساده و بدون آلایش.
- خصوصیات فنی مناسب.
- فضای شخصی کافی برای هر کودک.
- طراحی ساده در ساختمان
- طراحی به صورت ترکیبی از فضاهای بزرگ با فضاهای کوچک داخل آن،برای فرار کردن هنگام اضطراب،میتواند کمک کننده باشد.
- دیوارهای ساده و معمولی با رنگ های ملایم و روشن -بکار گیری نور پردازی غیر مستقیم
- کنترل کردن در کلاس به دلایل نظارتی،ایمنی و سلامتی با استفاده از دو دستگیره در؛یکی در بالا و دیگری در پایین.
- طراحی ساختمان یک طبقه
- استفاده از فضاهای گردشی.
- استفاده و بکارگیری فضای باز.
- دیوارهای خمیده.
- پنجره های مرتفع.
- سیستم گرمایش از کف.
- سقف با عایق صوتی.
