بخشی از مقاله
خلاصه
پژوهش حاضر، با هدف بررسی رابطه خودکارآمدی و خلاقیت معلمان مدارس دخترانه، انجام شد. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری، کلیه معلمان زن مدارس دخترانه مقطع متوسطه دوم در ناحیه 1 آموزش و پرورش شهرستان ساری در سال تحصیلی 1394-95 به تعداد 234 نفر که با مراجعه به جدول کرجسی و مورگان تعداد 146 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزار اندازه گیری، پرسشنامه های خودکارآمدی شرر و مادوکس - 1982 - و خلاقیت تورنس - 1974 - بود. آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان داد که رابطه مثبت معناداری بین خودکارآمدی و مولفه های آن یعنی میل به آغازگری رفتار، میل به تلاش برای کامل کردن تکلیف و متفاوت در رویارویی با موانع با خلاقیت معلمان مدارس دخترانه وجود دارد.
کلمات کلیدی: خودکارآمدی، خلاقیت، مقطع متوسطه دوم، معلم.
.1 مقدمه
ظهور پدیده های نو و اختراعات در هر عصری تمامی جوانب زندگی انسان ها اعم از اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و غیره را تحت تأثیر خود قرار داده است. در عصر حاضر نیز با ظهور و توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات تحولات جهان با محوریت اطلاعات با شتابی فزآینده در حال گسترش است . 5تحولات سریع و روز افزون علم و تکنولوژی در تمام حیطه های علمی، فنی، اجتماعی و شیوه های انجام کارها، ضرورت توجه به منابع انسانی را در سازمان ها برای همگام شدن با تحولات پیچیده و سریع افزایش داده و سازمان ها، بیش از هر زمان دیگری نیازمند نیروی انسانی ماهر و خلاق هستند . این دسته از کارکنان، در محیط کار باید تلاش کنند تا کارها به بهترین شیوه ممکن انجام شده و به صورت مداوم در پی بالا بردن راندمان کاری خود و سازمان با ایجاد رویه های نوین در سازمان و محیط کاری خود باشند.
بنا بر نتایج بسیاری از پژوهش های انجام شده، چنانچه در افراد سازمانی، ویژگی هایی مانند عزت نفس، خودکنترلی و خودکارآمدی در سطح بالایی قرار داشته باشند، می تواند زمینه رشد و شکوفایی شخصی و متعاقب آن رشد سازمانی را سبب شوند . 8 بی تردید، همه پیشرفت های شگفت انگیز دنیای کنونی، زاده یادگیری انسان است، محیط و آنچه که در آن است پیوسته در معرض تغییر قرار دارد و انسان نیز برای هماهنگ شدن با آن تغییرات و یا برای مقابله و مبارزه با آن ها، برای درک چگونگی تغییرات و ارائه راه حل های مناسب، برای سازگاری و ادامه زندگی، پیوسته در کوشش و تلاش برای یادگیری و افزودن بردانش خویش است . 10بسیاری از رفتارهای انسان با مکانیزم های نفوذ بر خود، برانگیخته و کنترل می شوند که یکی از مکانیزم های نفوذ بر خود، باور به خودکارآمدی شخصی1 است.
بر اساس نظریه شناخت اجتماعی بندورا2، خودکارآمدی3 به باورها یا قضاوت های فرد در مورد توانایی های خود در انجام وظایف و مسئولیت ها اشاره دارد . 13 در واقع، خودکارآمدی به باورهای افراد درباره کنترل زندگی، به دست خودشان گفته می شود. از سویی، پیاژه معتقد است که طرح واره های خودکارآمدی طی درون سازی و برون سازی های بی شماری که در محیط های غنی رخ می دهد، شکل می گیرند. خودکارآمدی به واسطه ی انگیزه ی درونی موجب می شود که فرد به طور خودانگیخته در محیط تلاش کند و به باورهای کارآمدی خود دست یابد. از دیگر سو، طبیعت همچون معلمی نامرئی، فرد را به جنب و جوش وا می دارد تا ظرفیت های مختلف تحول را در مراحل متنوع و متفاوت آشکار سازد.
بنابراین، خودکارآمدی به بنیه ی شخصیتی فرد در رویارویی با مسائل در رسیدن به اهداف و موفقیت او اشاره دارد و بیشتر از این که تحت تأثیر هوش و توان یادگیری او باشد، تحت تأثیر ویژگی های شخصیتی از جمله باور داشتن خود - اعتماد به نفس - ، تلاشگر بودن و تسلیم شدن - خود تهییجی - ، وارسی علل عدم موفقیت به هنگام ناکامی - خودسنجی - ، آرایش جدید مقدمات و روش های اجتماعی رسیدن به هدف - خود تنظیمی - و تحت کنترل درآوردن تکانه ها - خود رهبری - قرار دارد. این عوامل در برخی از افراد به خصوص دانش آموزان حتی بیش از توان یادگیری، موجب پیشرفت و موفقیت تحصیلی می شوند . 9
خلاقیت، یکی از شگفت انگیزترین ویژگی هایی انسانی است که نه تنها برای افراد با استعداد بلکه برای همه افراد می تواند مورد استفاده قرار گیرد. خلاقیت به کارگیری تواناییهای ذهنی به منظور دستیابی به یک اندیشه نو و تفکر جدید در هر زمینهای، که این امر خود پایه و اساس رسیدن به نوآوری در آن زمینه میباشد، است . 6 خلاقیت را شاید بتوان برترین سطح یادگیری بشر، بالاترین توانمندی تفکر و محصول نهایی ذهن و اندیشه انسان دانست. بر این اساس، خلاقیت از دیدگاه روان شناسی یکی از جنبه های اصلی تفکر یا اندیشیدن است . 3 از همین رو، معلمان به عنوان موثرترین و کارسازترین مولفه نظام تعلیم و تربیت در فرآیند یاددهی و یادگیری و ایجاد تفکر خلاق در دانش آموزان دارای نقش اساسی هستند. شخصیت و خلاقیت خود معلم و نگرش وی نسبت به موضوع، شیوه تدریس، سبک اداره کلاس، در پرورش تفکر خلاق و انتقادی در دانش آموزان بسیار مهم است.
متاسفانه هنوز نظام آموزش و پرورش کشورمان تا حدود زیادی معلم محور است. در چنین روشی، دانش آموز مصرف کننده علم و دانش است تا تولید کننده آن، در حقیقت، اندیشه ورزی جایگزین اندیشه آفرینی است . 12در همین راستا، در بررسی رابطه بین خلاقیت با خودکارآمدی رایانه ای در دانشجویان کارشناسی رشته تکنولوژی آموزشی دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، یافته ها نشان داد بین خلاقیت و ابعاد آن - سیالی، ابتکار، انعطاف پذیری و بسط - با خودکارآمدی رایانه ای، رابطه معناداری وجود دارد . 10 هم چنین، در پژوهش دیگری با عنوان بررسی روابط ساختاری خلاقیت، خودکارآمدی و روش کنار آمدن با سلامت روان، یافته ها نشان داد که بینمتغیرهای خلاقیت، خودکارآمدی و روش کنارآمدن ارتباط درونی مثبت و معنیداری وجود دارد. این روابط بین متغیرهای خلاقیت، خودکارآمدی و روش کنارآمدن با سلامت روان منفی و معنیداری است . 2
در پژوهش دیگری و در بررسی رابطه خودکارآمدی با خلاقیت شناختی و خلاقیت هیجانی در دانش آموزان، یافته ها نشان داد که رابطه معناداری بین خودکارآمدی با خلاقیت شناختی و خلاقیت هیجانی در دانش آموزان وجود دارد . 11 هم چنین، در بررسی تأثیر جو سازمانی نوآورانه ادراکی بر خودکارآمدی خلاق و رفتار نوآورانه دانشجو- معلمان با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری، یافته ها نشان داد که تأثیر جو نوآورانه ادراکی بر خودکارآمدی خلاق و رفتار نوآورانه دانشجو-معلمان مثبت و معنادار است . 7 در پژوهش دیگری با عنوان رابطه بین خودکارآمدی خلاق، توانایی خلاق و خود مدیریتی حرفه ای، یافته ها نشان داد که بین خودکارآمدی خلاق، توانایی خلاق و خود مدیریتی حرفه ای رابطه معنا داری وجود دارد به طوری که 66 درصد از واریانس خودکارآمدی خلاق توسط متغیرهای قصد خلاقانه و رفتار خلاقانه پیش بینی می شود . 14
با توجه به نقش با اهمیت معلمان در مدارس چه به لحاظ آموزشی و چه به لحاظ پرورشی و این که مدارس امروزی زمینه ساز اصلی رشد و شکوفایی خلاقیت و نوآوری در دانش آموزان و کسب تخصص در آنان را فراهم می سازند و وجود معلمان خلاق و حامی خلاقیت و نوآوری می تواند به توسعه روز افزون ایده ها، نظر ها، دستاورد ها و غیره در دانش آموزان بیانجامد و با توجه به این که توسعه و رشد کشور ها بیشتر از هر چیز به نیروی انسانی ماهر و توانمند نیاز دارد، نسلی که بتواند دانش فنی منطبق با زمان و مکان را ابداع کند، نسلی که توانمندی کار فکری و بدنی را داشته باشد و بتواند به عنوان یک نیروی سالم و ماهر از مزرعه، معدن و کارخانه گرفته تا حضور در صحنه های علمی و دانشگاهی، به فعالیت بپردازد و این امر میسر نخواهد شد مگر با توجه به رشد همه جانبه کودکان امروز و آینده سازان فردا، از این رو، بر اساس نقش برجسته معلمان، مطالعه حاضر با هدف تعیین رابطه بین خودکارآمدی و خلاقیت معلمان مدارس دخترانه مقطع متوسطه ناحیه 1 شهرستان ساری، انجام شد.
.2 مواد و روش ها
پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی؛ از نظر گرد آوری داده ها از نوع پژوهش های توصیفی و از نظر روش تحقیق، همبستگی است که در آن مقدار همبستگی یا رابطه از طریق توزیع نمرات متغیرها تعیین می شود. جامعه آماری عبارت است از کلیه معلمان زن مدارس دخترانه مقطع متوسطه دوم در ناحیه 1 آموزش و پرورش شهرستان ساری در سال تحصیلی 1394-95 به تعداد 234 نفر که با مراجعه به جدول کرجسی و مورگان تعداد 146 نفر به روش نمونه گیری تصادفی ساده به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزار اندازه گیری عبارت بود از:
الف - پرسشنامه خودکارآمدی: به منظور سنجش خودکارآمدی از پرسشنامه خودکارآمدی شرر و مادوکس - 1982 - استفاده شد. این مقیاس دارای 17 گویه است و سه خرده مقیاس میل به آغازگری رفتار، میل به گسترش تلاش برای کامل کردن تکلیف و متفاوت در رویارویی با موانع، را اندازه گیری می کند. نمرهگذاری این مقیاس به این صورت است که در پاسخ به گویه های 1، 3، 8، 9، 13 و 15 به هر ماده از 1 تا 5 امتیاز تعلق میگیرد 5: - کاملاً موافقم، :4 موافقم، :3 نظری ندارم، :2 مخالفم و :1 املاًک مخالفم - و در پاسخ به بقیه سوالها نمره گذاری به صورت معکوس 5: - کاملاً مخالفم، :4 مخالفم، :3 نظری ندارم، :2 موافقم و 1:کاملاً موافقم - است. این مقیاس توسط براتی بختیاری - 1375 - ترجمه و اعتباریابی شده است . 1 پایایی این مقیاس در پژوهش وی، 0/79 بدست آمد. جدول 1، جدول تناظر هر یک از مولفه ها را با سوال های مندرج در پرسشنامه نشان می دهد:
