بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطهی سطح سلامت خانواده با گرایش به مواد مخدر دانش آموزان صورت گرفت و به روش توصیفی از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری تحقیق، دانشآموزان پسر دوره متوسطه شهر رشت بود که از طریق نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای 154 نفر انتخاب شدند. برای جمعآوری داده ها از پر س شنامه های سطح سلامت خانواده و گرایش به مواد مخدر استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. نتایج نشان داد بین سطح سلامت خانواده و گرایش به مواد مخدر ضریب همبستگی منفی معنی دار وجود دارد.
کلمات کلیدی: سوء مصرف مواد مخدر، سلامت خانواده، استقلال، صمیمیت خانواده.
مقدمه
اعتیاد سالانه سلامت میلیون ها ان سان را تهدید کرده و زمینه ساز سقوط ب سیاری از ارز شها و معیار های اخلاقی ا ست - عزیزی ، . - 1388 گزارش سازمان بهداشت جهانی نشان می دهد که در دنیا حدود 200 میلیون معتاد با انواع مواد مخدر وجود دارد که بیشترین شیوع اعتیاد در ایران با 2/8 درصد می باشد - سازمان ملی گزارش جهانی دارو ، - 1 2005 بر اساس تخمین های سازمان ملل از هر 20 نفر جمعیت بزرگ سالان جهان یک نفر مواد غیر قانونی - به جز الکل - م صرف می کنند ، و از 210 میلیون نفری که در سرا سر جهان مواد غیر قانونی مصرف می کنند ، 25 میلیون نفر از وابستکی به مواد غیر قانونی رنج می برند.اعتیاد می تواند عوارض جسمی و روانی خاص خود را داشته باشد ،بیماری های قلبی ، عروقی و افسردگی در مقام چهارم طبقه بندی بار بیماری ها حاصل از مصرف قرار دارد - قاسمی ، - 1384 و همین امر لزوم انجام پژوهش های مختلف پیرامون عوامل موثر بر اعتیاد را آشکار می سازد.
مطالعات نشان می دهد اکثر نوجوانان در حدود سن 12 یا 13 سالگی مصرف مواد را شروع می کنند. پژوهشگران معتقدند نوجوانان از مصرف مواد قانونی چون سیگار شروع کرده و سپس به سمت مواد غیر قانونی نظیر مصرف الکل ، مواد استنشاقی و ماری جوانا روی می آورند - پورماریگا و همکاران ، 2005 ، به نقل از مویدی ، - 1387 .این در حالی است که جوانان فعال ترین و پویا ترین نیرو های هر جامعه مح سوب می شوند .به همین منظور هر ک شوری سعی می کند در برنامه ریزی های کلان خود با سرمایه گذاری در ابعاد چهار گانه جامعه - نظام فرهنگی ، نظام اجتماعی ، نظام سیا سی ، نظام اقت صادی - به پرورش نیرو های جوان و حفظ ن شاط و شادابی آنها بپردازد - چلپی ، . - 1375 بر ا ساس بر آورد هایی که صورت گرفته ا ست بیش از 48 در صد دانش آموزان در آمریکا قبل از اتمام دوره دبیرستان از دارو های ممنوعه استفاده کرده اند - نیدا 2، : 1997 نقل از لطافتی، . - 1383
دوره ی دبیرستان دوره ای بحرانی برای کسب عادات مربوط به سلامتی و انتخاب روش زندگی است - گلپرور و همکاران ،. - 1380 نتایج تحقیقات بیانگر آن ا ست که مخاطره آمیز ترین دوران زندگی از نظر شروع مصرف مواد مخدر ، دوره نوجوانی است. تلاش جهت کسب هویت فردی و اجتماعی ، لذت جویی ، کاهش اعتماد به نفس و کمبود مهارتهای لازم جهت ارتباط با دیگران، نوجوانان را م ستعد سوء م صرف مواد مخدر می سازد و ک سب آگاهی ، موجب تغییر در فرایند فکری و نهایتا" عملکرد نوجوانان می شود - بابایی اصل ، . - 1387علیرغم تلاش هایی که در مورد سبب شناسی گرایش به مواد مخدر صورت گرفته است، باید متذکر شد افرادی که دچار این شرایط هستند در یک الگوی خاص روانی و اجتماعی قرار نمی گیرند بلکه این پدیده نتیجه تعامل عوامل مختلف و متعدد است. از این رو هر یک از نظریه هایی که در این باره مطرح شده اند تنها بخ شی از این پدیده را مورد برر سی قرار داده اند - قنادی فرنود و محمود علیلو، . - 1393
در بین عوامل تعیین کننده گرایش به م صرف مواد، متغیر سلامت خانواده1 از اهمیت خا صی برخوردار ا ست - گرکین و شر2، . - 2006 مطالعات ب سیاری ن شان می دهد نوجوانانی که تجربه های کودکی خود را در محیط های نام ساعد خانوادگی ک سب کرده اند دگرگونی های رفتاری و ناهنجاری های اجتماعی را در دوران رشد بعدی خود نشان داده اند . در این دوره نوجوانان نیاز های گوناگونی از قبیل کسب هویت ، درک ارزش وجودی خویشتن ، خود آگاهی ، استقلال عاطفی از خانواده ، برقراری روابط سالم با دیگران و کسب مهارت های لازم در دوست یابی را دارند - شعاری نژاد ، . - 1377در خانواده سالم اعضای خانواده همگی از مهارت ها، موهبت ها و استعدادهای خود بهره برداری می کنند و از وضعیت و موقعیت خود راضی می باشند. به بیان دیگر در یک خانواده سالم، حقوق و وظایف افراد مشخص است و همه اعضای خانواده خود را ملزم به رعایت آن می دانند.
در یک خانواده موفق و سالم، مهر و محبت حاکم ا ست و اع ضای خانواده، صمیمیت و علاقه به هم را به خوبی اح ساس می کنند، - تمنایی فر و منصوری نیک، . - 1392 تعارض خانوادگی شدید و پیوند خانوادگی ضعیف با طیف گسترده ای از رفتار های مخرب نوجوانان از جمله سوءم صرف مواد ارتباط دارد - قنادی ، و همکاران، . - 1393 افراد در معرض خطر اعتیاد معمولا" فاقد خانواده گرم و صمیمی هستند - یحیی زاده . - 1388 بر اساس الگوی آلن جی و همکاران - 1985 - مقیاس سلامت خانواده بر استقلال و صمیمیت به عنوان دو مفهوم کلیدی در حیات یک خانواده سالم تمرکز دارد. در این الگو، خانواده سالم به اع ضای خود ا ستقلال می دهد و این استقلال با تاکید بر صراحت بیان، مسولیت، احترام به سایرین، باز بودن با دیگران، قبول جدا شدن و فقدان بوجود می آید.
خانواده سالم خانوادهای محسوب می شود که در فضای خانواده و روابط صمیمی ایجاد می کند و این کار را با تشویق بیان انواع اح ساس ها، ایجاد یک ف ضای گرم در خانه، یعنی روحیه و حال و هوا، حل تعارض ها بدون ایجاد ا سترس غیر لازم، ایجاد ح سا سیت نسبت به هم فهمی و ایجاد اعتماد به انسانها بر اساس نیکی نهاد آدمی اجرا می کند - ثنایی، . - 1379فرهودی - 1393 - در تحقیق خود تحت عنوان »شناسایی عوامل مؤثر در افزایش مصرف مواد مخدر در نوجوانان و راه های مقابله با آن« نتیجه گرفت طرد شدن از جانب دوستان و آشنایان، روابط خانوادگی گسسته، بی احترامی و از دست دادن موقعیت اجتماعی از جمله عوامل به وجود آورنده اعتیاد یا مشکلات بعد از آن می باشد. نتایج پژوهش لطافتی - 1391 - تحت عنوان »بررسی عوامل گرایش به اعتیاد در دانش آموزان پسر مقطع متوسط استان گیلان و ارائه راهکارهای پیشگیرانه لازم» نشان داد هر چه سطح کنترل بر نوجوان کمتر شود گرایش به مواد مخدر در آن بیشتر می شود.
نتایج تحقیق گندمانی و همکاران - 1390 - با عنوان »سنخ شناسی فرزند پروری خانواده - ترکیب سبک فرزند پروری پدر و مادر - و تأثیر آن بر گرایش به موادمخدر در نوجوانان پ سر« ن شان داد هرچه کنترل والدینی کمتر می شود ، گرایش به مواد مخدر در نوجوانان بیشتر میگردد. پژوهش زینالی و همکاران - - 1389 نشان دادند سبک والدینی مقتدر پدر و مادر - مهربان و جدی - رابطه منفی و معناداری با استعداد اعتیاد فرزندان دارد و پیش بینی کننده معکوس و معنادار ا ست. سبک والدینی م ستبد - دیکتا تور - پدر و مادر رابطه مثبت و معناداری با ا ستعداد اعتیاد فرزندان و پیش بینی کننده م ستقیم و معنیدار آن است و سبک والدینی بی اعتنای پدر و مادر رابطه ی مثبت و معنی داری با استعداد اعتیاد فرزندان دارد. در بررسی های یکه فلاح و همکاران - 1388 - مشخص شد که مهمترین عوامل مؤثر خانوادگی دخیل در گرایش به اعتیاد جوانان، اعتیاد یکی از اعضای خانواده، عدم مراقبت والدین از رفتارهای جوانان و عدم کنترل روابط دو ستانه آنان بود.
مؤیدی - 1387 - تحقیقی تحت عنوان »برر سی مهمترین عوامل گرایش دانش آموزان مقطع متوسطه استان گیلان به مواد مخدر « به انجام رساند. بر اساس یافته های تحقیق بین و ضعیت ح سن رابطه عاطفی با والدین و گرایش به م صرف مواد مخدر در بین دانش آموزان ا ستان گیلان رابطه منفی معناداری وجود دارد . به عبارت دیگر هر چه این رابطه عاطفی کم رنگ تر و ضعیف تر با شد میزان گرایش به مواد مخدر در بین دانش آموزان بی شترمی گردد. سیام - 1384 - در بررسی های خود دریافت که بیشترین درصد دانشجویانی که سابقه مصرف مواد مخدر و سیگار را ندارند، کسانی هستند که در منزل شخصی و همراه خانواده خود زندگی می کنند، در حالی که بیشترین درصد افرادی که حداقل تجربه مصرف یکی از مواد مخدر و سیگار را داشته اند ، کسانی هستند که به تنهایی در منزل استیجاری بسر می برند.
این مسئله نشان می دهد که زندگی کردن در کانون گرم خانواده و سرپرستی و نظارت مناسب خانواده ها روی جوانان می تواند تأثیر مثبت زیادی بر پیشگیری از اعتیاد آنان داشته باشد.هیومل و همکاران - 2013 - 1 در تحقیقی نتیجه گرفتند که؛ روابط سطحی و سرد در خانواده احتمال گرایش فرزندان به مواد مخدر را افزایش می دهد. همچنین شیوه نادرست سرپرستی والدین در گرایش آنها به سوء مصرف مواد نقش بسزایی دارد. نتایج تحقیق گرینبرگ - 2012 - 2 حاکی از این بود که مهمترین عامل در گرایش جوانان به رفتارهای پرخطر و تهدید سلامت فردی ، عدم واب ستگی به محیط خانوادگی گزارش شده است. توماس و کارولین - 2012 - 3 و آملیا - 2012 - 4 نشان داده اند که سبک های فرزند پروری که در برگیرنده ی میزان پایین کنترل والدینی ه ستند و فرزندان اح ساس آزادی مفرط میکنند احتمال سوء م صرف مواد و سایر رفتارهای پرخطر را در فرزندان افزایش میدهند.
این تأثیرات بویژه زمانی بی شتر ا ست که صمیمیت و محبت نیز در خانواده پایین با شد. جرا5 و دیگران - 2009 - ن شان دادند، تاریخچه کودکی غفلت و مراقبت پایین والدین - بی اعتنایی و نبود رابطه مهربانانه - با شدت بی شتر سوء مصرف مواد رابطه دارد و کودکان و نوجوانانی که والدین خود را بی اعتنا توصیف می کنند ، به طور معناداری مصرف مواد و رفتارهای مربوط به جرم را ن سبت به هم سالان خود بی شتر گزارش می کنند - جک سون و دیگران ، 1998 ؛ به نقل از هایس و دیگران ، . - 2004 ایزن6و همکاران - 2006 - ، در مطالعه ای تحت عنوان » بررسی شیوع و علل گرایش دانش آموزان دبیرستانی به مواد اعتیاد آور در سنگاپور « ، بر روی 420 نفر از دانش آموزان ، عامل اصلی گرایش به اعتیاد در بین دانش آموزان را » در خواست دوستان 80 - « درصد - ، » روابط خشن خانواده 54 - « درصد - عنوان نمودند کالینز7 و همکاران - 2002 -
در بررسی های خود بر روی دانش آموزان دبیرستانی ایالت میشیگان دریافتند که احتمال وجود بسیاری ازعوامل خطر فردی، خانوادگی و مدرسه ای مرتبط با سوء مصرف مواد با سن و پایه تحصیلی دانش آموز رابطه ی مثبت دارد. یافته های تحقیق بروک 8و همکاران - 2001 - و مارشال و چسین - 2000 - 9 بیانگر این بود که حتمال سوء مصرف مواد به طور منفی با صمیمیت والدینی مرتبط است.نوجوانان و جوانان، از تشخیص شدت و جدی بودن خطرات اجتماعی چون سوء مصرف مواد عاجز هستند . آمارها و گزارش های پراکنده دریافتی از مدارس و سایر مراکز آموزشی نیز به نوعی شاهد این مدعا بوده و حکایت از آسیب پذیری جدی تعداد قابل توجهی از نوجوانان و جوانان کشور و استان گیلان در مقابل این مشکل قرن و شیوع روز افزون آن در میان دانش آموزان می باشد اما تاکنون هیچ گونه آمار و اطلاعات دقیقی در خصوص میزان شیوع مصرف اینگونه مواد در بین دانش آموزان و علل گرایش دانش آموزان به مصرف اینگونه مواد ارا ئه نگردیده است.
از این رو تحقیق حاضر با تمرکز بر بررسی نقش خانواده در گرایش به سوء مصرف به بررسی رابطه سطح سلامت خانواده و حمایت اجتماعی با گرایش به مواد مخدر در دانش آموزان پسر مقطع متوسطه شهر رشت می پردازد.با توجه به موارد فوق" آگاه سازی " والدین ،دانش آموزان ، مسئولین آموزش و پرورش، طراحی و ارائه " اصول ، راهکار ها و شیوه های کار آمد " مهارت های مقابله ای پیشگیرانه می تواند حائز ارزش و اهمیت ویژه ای باشد.از این رو نتایج تحقیق می تواند برای کارشناسان و برنامه ریزان امور کاهش نابهنجاری های اجتماعی و رفتاری دانش آموزان ، و مشاوران در وزارت آموزش و سازمان آموزش و پرورش استان گیلان و مشاوران مدارس متوسطه دوم و سوم در سطح شهر رشت ، مدرسان انجمن اولیا و مربیان و والدین مفید باشد.در راستای پرداختن به مسألهی اصلی تحقیق، فرضیههای پژوهش حاضر عبارتند از:
