بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش، بررسی رابطه ی هوش اخلاقی با امید در مدیران مدارس ناحیه یک شیراز با تأکید بر خصوصیات جمعیت شناختی بود. جامعه آماری این پژوهش، همه مدیران مدارس ناحیه یک آموزش و پرورش شیراز و نمونه آن را 150 نفر از مدیران 76 - مدیر مرد و 74 مدیر زن - تشکیل داده است، که به روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده در این پژوهش عبارت است از: پرسشنامه ی هوش اخلاقی - MIQ - و پرسش نامه امید اشنایدر. نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که بین هوش اخلاقی وامید رابطه معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج گویای این است که میزان هوش اخلاقی افراد متأثر از وضعیت تأهل می باشد. اما سن، جنس و تحصیلات ارتباط معنی داری با هوش اخلاقی ندارند.
کلید واژهها: هوش اخلاقی، امید، خصوصیات جمعیت شناختی. مقدمه
بعد از انتشار شماره مخصوص مجله معتبر روانشناسی آمریکایی در سال2000 به نام »روان شناسی مثبت« خط سیر پژوهشی تازه ای در روان شناسی پدید آمد و روان شناسی از صرف تمرکز بر آسیب شناسی به سوی بررسی نقاط قوت، مهارت ها و استعدادهای آدمی تغییرمسیر داد. هدف اصلی این رویکرد شناسایی سازه هایی بود که موجبات معناداری زندگی را برای آدمی فراهم میآوردند. به همین لحاظ سازه هایی نظیر شادی، امید، خوش بینی و نظایر آن در کانون توجه این رویکرد قرار گرفت یعنی وجوهی از انسان که به زندگی اش معنا می بخشد - هریس و استاندارد1، . - 759 :2001
داشتن امید به آینده یکی از موضوعات اساسی برای ایجاد آرامش و بهبود زندگی نابسامان آدمی است . در روان شناسی مثبت نگر ، اعتقاد بر آن است که سازه هایی همچون امید ، می تواند از افراد در برابر رویدادهای استرس زای زندگی حمایت کند - پرچم و محققیان ، . - 99 :1390اشنایدر2 می گوید برگزیدن هدف های مناسب و تلاش برای رسیدن به آن ها همان چیزی است که می توان به آن تفکر هدف مدار یا امید گفت - فلدمن3 واشنایدر،. - 401 :2005منظور از امید ، فرآیندی است که افراد فعالانه اهداف خود را دنبال می کنند. از نظر اشنایدر امید فرآیندی است که طی آن افراد -1 اهداف خود را تعیین می کنند.-2 راهکارهایی برای رسیدن به آن هدف خلق می کنند. -3 انگیزه لازم برای به اجرا درآوردن این راهکارها را ایجاد کرده و حفظ می کنند - اشنایدر ، 2002؛ به نقل از استخری، . - 1390
اشنایدر و همکاران - 2002 - معتقدند که تقریباً همه آن چه که یک فرد انجام می دهد به سمت دستیابی به یک هدف است . هدف شامل هر چیزی است که فرد مایل به دست یابی ، انجام و تجربه یا خلق آن است . علاوه بر این ، اشنایدر در نظریه ی امید بیان می کند ، اهداف منبع اصلی هیجان هستند . هیجان مثبت ناشی از دست یابی به هدف یا تصور نزدیک شدن به آن است . در حالی که هیجان منفی ناشی از شکست در دست یابی به هدف یا تصور دور شدن از آن است - به نقل از علاءالدینی، کجباف و مولوی، . - 1387در مفهوم سازی اشنایدر امید یک ساختار شناسی انگیزشی است . افراد امیدوار در زندگی ، عامل و گذرگاه های بیشتری برای دنبال کردن اهداف خود دارند اما افراد ناامید به دلیل این که عامل و گذرگاه های کمی دارند در برخورد با موانع به راحتی انگیزه خود را از دست داده و دچار هیجان های منفی می شوند که منجر به افسردگی می شود .
به عبارتی دیگر مؤلفه عامل یا کارگزار یعنی تصمیم گیری هدفمند در زندگی . یعنی یک باور شخصی که باعث می شود فرد احساس کند که می تواند برای نیل به اهداف خود مسیر های مختلفی را امتحان کرده و تحمل نماید . هم چنین وقتی وی با مانعی در یک مسیر مواجه شود هرگز ناامید نشده و از حرکت باز نایستد . این بعد جزء انگیزشی نظریه اشنایدر است ، که انرژی روانی را برای استفاده از گذرگاه تأمین می کند . تفکر گذرگاهی مربوط به توانایی عملی فرد برای غلبه بر موانع و شناخت راه های مختلف برای وصول به هدف است . یعنی فرد راه های مؤثر برای رسیدن به اهدف مورد نظرش را در می یابد و با انرژی روانی که از مؤلفه کارگزار دریافت می کند ناامید نشده ، حرکت نموده و مسیرهای مختلفی را برای رسیدن به هدف امتحان می کند تا در نهایت موفق شود - حمید، . - 101 :1389
نقش امید در سلامت روانی، که آرزوی همه انسان ها است، بسیار مهم است. امید، عامل ذاتی و باطنی شالوده زندگی و عامل پویایی و دینامیک روان انسان است. یعنی هر لحظه آمادگی برای آن چیزی که تاکنون تحقق نیافته است. رشد امید یا ناامیدی در انسان به میزان زیادی وابسته به فرهنگ و ارزش های جامعه یا طبقه ای است که فرد در آن زندگی می کند، از همین رو برای مقابله با ناامیدی بایستی وضعیت اجتماعی و فرهنگی شایسته ای که با ذایقه ی اصلی و فطری تمام انسان ها هم خوانی دارد، پی ریزی نمود - حاتمی، . - 159 : 1385یکی از مسائل تربیتی مهم در عصر حاضر که در جامعه پرشتاب کنونی ، در حال فراموشی است اخلاق می باشد. تأکید بر رشد اخلاقی کودکان4 یکی از جنبه های مهم رشد است ، زیرا در قرن حاضر ، عوامل زیادی ارزش های اخلاقی کودکان را تحت الشعاع قرار می دهد که بسیاری از آنان از نظارت والدین و مسؤولین تربیتی خارج است .
به گفته لیکونا 5 "پرورش یک کودک با اخلاق، انتقال ارزش ها - حفظ و نگهداری یک تمدن - کار دشواری است". حال در هزاره جدید، این نکته را باید به خاطر سپرد که مهم ترین عامل سنجش یک ملت، رشد ناخالص تولید محصولات داخلی، نبوغ و فناوری، یا قدرت نظامی آن نیست، بلکه مردم آن جامعه است و هر یک می توانند بر هر کودکی تأثیر بگذارند - بوربا6 ، 2001؛ ترجمه ی کاووسی ، . - 1390 این درک و حس فزاینده وجود دارد که مدارس ، خانواده ها ، کلیساها ، همه انجمن ها و گروه ها که در طول تاریخ مسؤول انتقال میراث اخلاقی جوانان بوده اند ، باید گرد هم آیند و با یاری یکدیگر اخلاق کودکان و به طور کلی فرهنگ ها را رشد دهند . مدارس نیز دریافته اند که باید پرورش اخلاقی را بالاترین اولویت خود قرار دهند ؛ زیرا این هدف زیربنای دیگر کارها در مدرسه است - داوودی ، . - 1389
اخلاق یک ضرورت و لازمه جامعه سالم است و به علت کارکردها و پیامد های مثبت فردی ، سازمانی و اجتماعی آن است که همواره توجه دانشمندان ، مربیان و مدیران را برانگیخته است تا برای حفظ و ارتقای سطح آن کوشش نمایند - صمدی و مهدوی خو، . - 45 :1388در بسیاری از کشورها آموزش اخلاق، به صورت برنامه های درسی در دوره های متفاوت در نظر گرفته شده است؛مثلاً در ژاپن، از سال 1958 آموزش اخلاق در مدارس، منظور شده است. هدف از آموزش اخلاق پرورش رفتار اخلاقی دانش آموزان، به منظور بالا بردن توانایی آن ها در قضاوت اخلاقی و نیز غنی کردن عواطف اخلاقی، در جامعه است. برای شکل گیری ارزش های متعالی در قالب برنامه های اخلاقی، از راهبردهای متفاوت مانند رویکرد تلفیقی می توان استفاده کرد که ارزش های متعالی را با محتوای برنامه های رشته های مختلف تلفیق می کند و آن را به صورتی در می آورد که تحول اخلاقی به موازات پیشرفت علم توسعه یابد و اخلاق همانند یک پاندول در نظام برنامه ریزی درسی مورد توجه قرار گیرد - شعبانی، :1384 . - 119
توجه به آموزش اخلاقی به میزان زیادی بر پرورش ویژگی های اخلاقی و پرهیزکاری یا بر "جو اخلاقی" مدرسه متمرکز شده است - پرینگ7، . - 101 :2001اگر می خواهیم معیارهای اخلاقی به صورت یک فرهنگ در سازمان ها نهادینه شود یکی از مهم ترین راهکارها پروراندن مدیرانی با هوش اخلاقی بالا است . رهبران با هوش اخلاقی بالا ، کار درست را درست انجام می دهند ، اعمال آن ها پیوسته با ارزش ها و عقایدشان هماهنگ است و عملکرد بالایی دارند - آقایی، اله وردی و باغبانی آرانی، . - 1390هوش اخلاقی ، به معنی توجه به زندگی انسان و طبیعت ، رفاه اقتصادی و اجتماعی ، ارتباطات باز و صادقانه و حقوق شهروندی است - بوربا ، 2001 ؛ ترجمه ی کاووسی، . - 1390"هوش اخلاقی" توان تشخیص درست از نادرست است؛ یعنی داشتن اعتقادات اخلاقی محکم و عمل کردن بر طبق آن ها به گونه ای که شخص رفتاری درست و محترمانه داشته باشد - بوربا، 2001؛ ترجمه فرود، . - 1390
هفت اصل ضروری هوش اخلاقی
اصول هوش اخلاقی از دیدگاه بوربا - 2001 - به شرح زیر می باشد:
-1 هم دردی:8 تشخیص احساسات و علایق افراد که شامل مراحل زیر است:
الف . پرورش آگاهی
ب. افزایش حساسیت نسبت به احساس های دیگران
ج.هم دردی با دیدگاه اشخاص دیگر
-2 هوشیاری:9 دانستن راه صحیح و درست و عمل در همان راه، شامل:
الف . ایجاد زمینه ای برای رشد اخلاقی
ب.ترویج معنویت برای تقویت هوشیاری و هدایت رفتار
ج. پرورش انضباط اخلاقی برای کمک به افراد به منظور یادگیری درست از خلاف
