بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام این پژوهش تعیین رابطهی هوش معنوی با کیفیت زندگی معتادان 25-45 - سال - شهرستان فلاورجان بود. نمونه پژوهش 300 نفر از معتادان 25 -45 - سال - شهرستان فلاورجان میباشد که به روش نمونهگیری تصادفی از 10 مرکز ترک اعتیاد شهرستان فلاورجان انتخاب شدند. برای جمعآوری دادهها ازدو پرسشنامه، هوش معنوی و کیفیت زندگی استفاده شد. کلیه محاسبات با استفاده از نرم افزار SPSS-18 با کاربرد آمار توصیفی - فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد - و آمار استنباطی - رگرسیون - انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد که بین هوش معنوی با کیفیت زندگی معتادان رابطه معنیدار وجود دارد. دیگر نتایج نیز نشان داد بین مؤلفههای هوش معنوی با کیفیت زندگی معتادان رابطه چندگانه معنیداری وجود دارد .
واژگان کلیدی: هوش معنوی، کیفیت زندگی، اعتیاد.
مقدمه و بیان مساله
اهمیت معنویت در رشد معنوی انسان در چند دهه گذشته، به صورتی روز افزون توجه روان شناسان و متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب کرده است، پیشرفت علم روان شناسی از یکسو، ماهیت پویا پیچیده جوامع نوین از سوی دیگر، موجب شده که نیازهای معنوی بشر در برابر خواسته ها و نیازهان مادی اهمیت بیشتری بیابند، در واقع یکی از ضرورت ها در عرصه انسان شناسی توجه به بعد معنوی انسان از دیدگاه دانشمندان، به ویژه کارشناسان سازمان بهداشت جهانی است که اخیراً انسان را موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی تعریف می کند، ضرورت دیگر این موضوع، ظهور دوباره کشش معنوی و نیز جست و جوی درک روش تر از ایمان و کاربرد آن در زندگی روزانه می باشد - آمونس1، . - 2000 مفهوم هوش معنوی در ادبیات آکادمیک روان شناسی، برای اولین بار درسال 1983توسط گاردنر با عنوان هوش وجودی در سال 1996 توسط استیونز و بعد در سال 1999 توسط رابرت آمونز مطرح شد - آمونس، . - 2000
بسیاری از دانشمندان معتقدند هوش معنوی مکمل ضریب هوشی و هوش هیجانی است و مهمترین نوع هوش است که ضامن عملکرد صحیح بوده و قدرت تغییر زندگی، جامع و تاریخ را دارد - خورشیدی وهمکار، . - 2011هوش معنوی، مفاهیم معنویت و هوش را درون یک سازه جدید ترکیب می کند و به انسان این فرصت را می دهد که در مقابل واقعیت های مادی و معنوی حساس باشد و تعالی را هر روز در لابهلای اشیاء، مکان ها و ارتباطات و نقش ها دنبال کند - سهرابی، . - 2007 با هوش معنوی می توان از یک سو با ناشناخته ها و وقایع پیش بینی نشدنی مواجه شد و از سوی دیگر، با پاسخ به سؤالات فلسفی در باره ی زندگی ودرک واقعی آن ها به جریان نسبتاً دشوار زندگی معنا و مفهومی عمیق بخشید و آن ها را ارزشمند کرد - زوهار و مارشال2، . - 2004
امروزه اعتیاد به عنوان یک آسیب جدی سلامت، جوامع بشری را تهدید کرده و کشوهای بسیاری در صدد درمان و مقابله با این مشکل برآمده اند. متخصصان بهداشت روانی اعتیاد را نوعی بیماری دانسته، با این وجود، تمام رویکردهای بدنی و روانی برای درک و درمان اعتیاد، یک جنبه اساسی آنرا نادیده گرفته اند و آن جنبه معنویت است. اما رویکردهای درمانی جدید توجه زیادی به این جنبه کرده اند و سازمان ها و مراکز درمانی شروع به در نظر گرفتن معنویت و اخلاق مداری در برنامه های خود نموده اند، این برنامه ها اعتقاد دارند که کل وجود فرد را درمان می کنند زیرا اعتیاد تمام ابعاد کیفیت زندگی فرد را دچار تخریب کرده است. - ابراهیمی، - 1390
مطالعات زیادی نشان داده که داشتن نگرش ها، باورهای مذهبی و اعمال معنوی با کاهش استرسهای روان شناختی و پیشگیری ازرفتارهای پرخطری همچون سیگار کشیدن، مصرف الکل و مواد همراه است؛ همچنین مطالعات نشان داده اند که دینداری و معنویت از تأثیر فشار های زندگی بر گرایش به مصرف مواد می کاهد و در طول زمان نیز میزان افزایش مصرف مواد را مهار می کند - ویلز1، . - 2003 پژوهشی که توسط معلمی وهمکاران - 1391 - انجام گرفت، نتایج نشان داد که افراد با هوش معنوی پایین به احتمال بیشتری دچار مصرف مواد می شوند و این احتمال وجود دارد که بتوانیم با پرورش هوش معنوی افراد، از مبتلا شدن آنها به این معضل جلوگیری کنیم. همچنین مطالعات نشان داده اند که دینداری و معنویت از تأثیر فشارهای زندگی برگرایش به مصرف مواد می کاهد و در طول زمان نیز میزان افزایش مصرف مواد رامهار می کند - ویلز2، . - 2003
نه تنها در حوزه درمان اعتیاد، بلکه در درمان بسیاری از مشکلات روان شناختی و جسمی همه روزه شماری از افراد باور دارند معنویت راه درمان روان رنجورها و درماندگی های روانی آنها می باشد - شجاعیان، . - 2001 همچنین این امر باعث شده که سازمان بهداشت جهانی انسان را موجودی زیستی، روانی- اجتماعی و معنوی تعریف کند - سهرابی، . - 2007 در راستای این جهت گیری معنوی و به موازات بررسی رابطه دین و معنویت، و باتوجه به اینکه مصرف مواد مخدر هم اکنون یکی از آسیب های مهم در ارتباط باکیفیت زندگی و سلامت افراد جامعه است و تلاش بهداشت جهانی در جهت آگاه سازی عموم و کاهش آسیب های این معظل، حرکت جدی را می طلبد، این پژوهش درصدد پاسخ دادن به این سوال است: آیا بین هوش معنوی با کیفیت زندگی معتادان رابطه وجود دارد؟
روش تحقیق، جامعه آماری ونمونه گیری
روش تحقیق توصیفی و از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل: کلیه معتادان مراکز ترک اعتیاد شهرستان فلاورجان درنیمهی دوم سال 1393 تعداد 300 نفر از - 25 - 45 ساله - بود، که با توجه به دشواربودن نمونهگیری از جامعه مورد نظر و با توجه به زیاد بودن تعداد سؤالات پرسشنامه ها پژوهشگر با مراعات احتیاط علمی و افزایش اعتبار یافته ها، نمونه ای با حجم 300 نفر را برگزیند که با توجه به برخی از ریزش های احتمالی ناشی از افت آزمودنی ها و یا ناکامل بودن برخی پرسشنامه ها، کماکان اعتبار علمی پژوهش محفوظ بماند.
ابزار: ابزار گردآوری اطلاعات در این پژوهش، شامل دو پرسشنامه بود:
-1 پرسشنامه کیفیت زندگی : - WHOQOL-BREF - این پرسشنامه 26 سؤال دارد که چهار حیطه سلامت جسمانی، سلامت روانی، روابط اجتماعی و سلامت محیط را با 24 سؤال می سنجد - هر یک از حیطه ها، به ترتیب دارای 7، 6، 3 و 8 سؤال می باشند - و سؤال اول به هیچ یک از حیطه ها تعلق ندارند و وضعیت سلامت و کیفیت زندگی را به شکل کلی مورد ارزیابی قرار می دهند و سؤال دوم وضعیت سلامت را به طور کلی، مورد پرسش قرار میدهد، بنابراین، پرسشنامه در مجموع 26 سؤال دارد. این مقیاس برای افراد با سن 30 سال بالاتر و با حجم نمونه 5892 نفر برای جامعه فارسی زبان ایرانی هنجاریابی شده است. این پرسشنامه توسط یوسفی و همکاران - 1388 - در ایران هنجار یابی شده است - یوسفی و همکاران، . - 2010 پایایی این ابزار در هر 4 حیطه مورد بررسی، بالای 0/70 بدست آمد. در مطالعه ای که در کشور هنگ کنگ برای اعتبارسنجی پرسشنامه، انجام گرفت، آلفای کرونباخ 0/59 گزارش شده است - لنیک و همکاران3، . - 2005
-2 پرسشنامه هوش معنوی: - SQ - این پرسشنامه، توسط یوسفی و خیام نکوئی - 2013 - تهیه و تدوین شد که شامل دو خرده مقیاس ارتباط با خود و ارتباط با دیگران می باشد. زیر مقیاس ارتباط با خود شامل توجه به رشد و تعالی شخصی، محاسبه نفس، پرهیز از خود نمایی، شاکر در نعمت ها، خوشی ها، صبور و امیدوار در ناملایمات، عاقبت اندیش، پرهیز از خود نمایی و بی رغبتی به تحسین دیگران،پرهیز از سطحی نگری، پرهیز از تقلید، امیدوار به کرم خداوند و خوش بینی به آینده، نگران گذشته و آینده نبودن و در حال زیستن، انتخابگر در همنشین، اراده و عزم راسخ، پرسشگری و ژرف اندیشی و ارتباط با دیگران شامل خیر خواهی، خوش خلقی، اهل مدارا، نگاه دور از تعصب، واقع بینی، پرهیز از حسد، پرهیز از طمع، متواضع در مقابل پاکان و خردمندان می باشد. پایایی این پرسشنامه براساس آلفای کرونباخ 0/83 بود. - یوسفی وخیام نکویی، . - 2014تجزیه وتحلیل داده ها: در این پژوهش برای انجام محاسبات از نرم افزار SPSS-18، با کاربرد آمار توصیفی - فراوانی ها، میانگین و انحراف استاندارد - و آمار استنباطی - رگرسیون چند گانه - استفاده شد.
یافته ها
بین مؤلفه های هوش معنوی با کیفیت زندگی معتادان رابطه چندگانه وجود دارد.به استناد جدول - 1 - همبستگی بین مؤلفه کیفیت زندگی معتادان از یک طرف و مؤلفه های هوش معنوی - ارتباط با خود و ارتباط با دیگران - از طرف دیگر در معتادان برابر با R=0/343 محاسبه گردیده است. این همبستگی را همبستگی چندگانه می نامند و عبارت است از همبستگی بین چند متغیر مستقل و یک متغیر وابسته، اگر این ضریب به توان دو برسد برابر با 0/118 می گردد و نشان می دهد که 11/8 درصد واریانس یا تفاوت های فردی در مؤلفه مقیاس کیفیت زندگی معتادان مربوط به واریانس یا تفاوت های فردی در مؤلفه های هوش معنوی است.
این همبستگی از نظر آماری معنی دار است . - P =0/001 - بنابراین فرضیه مطرح شده در سطح 0/01 درصد تائید شد.نتایج تحلیل واریانس رگرسیون چندگانه برای پیش بینی مقیاس کیفیت زندگی معتادان در جدول - 2 - ارائه شده است.چنانچه در جدول - 2 - نشان داده شده است، نتایج تحلیل واریانس اعتبار تحلیل رگرسیون انجام شده برای پیش بینی مقیاس کیفیت زندگی معتادان را از طریق متغیرهای پژوهش مورد تأیید قرار داده است F=19/787 - ، . - P<0/001این نتایجنشان می دهد که از مجموع انواع مؤلفه ها هوش معنوی، صرفاً ارتباط با خود وارد معادله شده است و مؤلفه ارتباط با دیگران از معادله حذف شده است. معنی دار بودن ضرایب رگرسیون نشان می دهد که ارتباط با خود در معادله، بطور معنی داری مؤلفه کیفیت
