بخشی از مقاله
چکیده
امروزه نفوذ کاربردهای تلفن همراه در زندگی، پدیدهای جهانی است و مقبولیت کاربرد آن سبب شده آسیبهای ناشی از این فناوری مدرن، مخفی بماند. پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه استرس، مشکلات خواب، خودکارآمدی و رضایت از زندگی با استفاده از تلفن همراه انجام شده است. روش پژوهش، توصیفی- هبستگی و نمونه پژوهش، دانشجویان جوان دانشگاه سمنان بودند که به شیوه تصادفی خوشهای انتخاب شدند.
ابزار پژوهش مقیاس استفاده مفرط از همراه تلفن همراه - - COS، مقیاس استرس ادراک شده - - PSS، شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ - PSQI - ، مقیاس رضایت از زندگی دینر - - SWLS و پرسشنامه خود-کارآمدی عمومی - - GSE بود. نتایج پژوهش نشان داد استفاده از تلفن همراه با استرس ادراک شده و مشکلات خواب همبستگی مثبت معنادار و با رضایت از زندگی و خودکارآمدی نیز همبستگی منفی معنادار دارد. نتایج پژوهش، نیاز به بسترسازی فرهنگی- اجتماعی در زمینه به کارگیری تکنولوژی تلفنهای همراه به ویژه در مورد جوانان را مشخص میسازد.
مقدمه
امروزه تلفن همراه به عنوان یکی ازمؤلّفههای فناوری ارتباطی در زندگی فردی و اجتماعی جایگاه قدرتمندی پیدا کرده است به گونهای که برای بسیاری از افراد زندگی بدون آن جذابیتی ندارد. نفوذ کاربردهای تلفن همراه در زندگی، پدیدهای جهانی است و با آنکه تب اولیه استفاده از آن، فروکش کرده است اما مقبولیتش به حدی رسیده که آسیبهای ناشی از این فناوری مدرن را مخفی نگه میدارد. آسیبهایی که در حوزههای مختلف روانشناختی، اجتماعی، فرهنگی، زیستی، قانونی و ... به افراد، به ویژه جوانان، وارد شده و با کمی بررسی میتوان به دامنه تأثیر نامطلوب آن پی برد - ون دن بالک1، 2007 و جاو2 و همکاران، . - 2007 کاربرد عمومی تلفن همراه میان اقشار مختلف، آن را از یک وسیلهتجمّ لی به ابزاری کارآمد برای امور روزمره تبدیل کرده است.
ابزاری که عادت کردن به وجودش در زندگی روزمرّه به معنای کاهش استفاده از آن یا ایجاد فرهنگ کاربرد آن نیست و نمیتواند از آسیبهای ناشی از آن پیشگیری کند. اگر چه برخی پژوهشها مانند مطالعه همپتون3 و همکارانش - - 2016 به تأثیر مثبت تلفنهای همراه در کاهش استرس، صحّه گذاردهاند اما بر اساس بسیاری پژوهشهای انجام شده در جوامع مختلف، تکانشگری، احساس تنهایی، اضطراب اجتماعی، افسردگی، سردرگمی، کاهش عملکرد اجتماعی و تحصیلی، استرس، کاهش کیفیت خواب، کاهش خودکارآمدی و خود -تنظیمی و رضایت از زندگی رهاورد استفاده مفرط از تلفنهای همراه در جوامع مختلف است.
در پژوهش حاضر به بررسی رابطه استرس، مشکلات خواب، خودکارآمدی و رضایت از زندگی با استفاده از تلفن همراه پرداخته شده است. به جز مشکلات خواب که در سالهای اخیر در پژوهشها مورد توجه قرار گرفته، سه متغیر دیگر در بررسیهای پژوهشی در ایران چندان مورد توجه نبودهاند و کمبود پژوهش در این خصوص احساس میشود. در جوامع دیگر پژوهشگران این متغیرهای روانشناختی را مورد توجه قرار دادهاند.
مطالعات نشان دادهاند اضافه بار اطلاعاتی که نرمافزارهای تلفنهای همراه در اختیار کاربران قرار میدهند موجب استرسزایی و به ویژه ایجاد و افزایش نوع جدیدی از استرس به نام تکنواسترس9 در کاربران میشوند - راگوBنتان10 و همکاران، . - 2008 پژوهشگران به این نتیجه رسیدهاند که ضریب امنیت %75 برای نرمافزارها با کاهش سطح استرس همبستگی دارد - فردوس11، - 2015 که فراهم کردن چنین ضریب امنیتی در عمل چندان میسر نیست و این به نوبه خود میتواند سطح استرس کاربران نرمافزارهای تلفنهای همراه را افزایش دهد.
از سوی دیگر مطالعات دیگر نشان دادهاند که استرس و رضایت از زندگی با یکدیگر همبستگی منفی دارند؛ به این صورت که افزایش استرس منجر به کاهش رضایت از زندگی میشود - اکسترمرا12، . - 2009 بنابراین یکی از مهمترین متغیرهایی که میتواند با کاربرد افراطی تلفن همراه همبسته باشد استرس و به تبع آن رضایت از زندگی است. همچنین مطالعات نشان دادهاند افرادی که دارای سطح بالای خودکارآمدی هستند از کفایت یا کارآمدی تکنولوژیکی بالاتری برخوردارند - مککوی13، - 2010 و البته پژوهشگران معتقدند خودکارآمدی به عنوان یک متغیر واسطهای بین کاربرد تکنولوژی و بسیاری از متغیرهای روانشناختی مؤثر بر آن است - لی14 و همکاران، . - 2007 طول خواب و کیفیت خواب نیز یکی از متغیرهای اساسی آسیبپذیر و تأثیرپذیر از کاربرد مفرط تلفنهای همراه است.
به همین دلیل، و نیز به دلیل اهمیتی که کیفیت خواب در سلامت روان دارد، در بررسیهای روانشناختی مرتبط با تلفن همراه، این متغیر اهمیت ویژه ای دارد. پژوهشها حاکی از اثرات منفی معنادار تلفن همراه بر کمیت و کیفیت خواب به ویژه در اقشار جوان و در رأس آنها دانشجویان هستند - وایت1 و همکاران، 2011؛ برانبورگ2 و همکاران، 2011؛ مجیدایی و همکاران، 1394؛ زراستوند و همکاران، 1395؛ عطادوخت، . - 1395 با تکیه بر نتایج پژوهشهای انجام شده، در پژوهش حاضر که با هدف بررسی رابطه کاربرد تلفن همراه با استرس ادراک شده، مشکلات خواب، خودکارآمدی و رضایت از زندگی دانشجویان جوان انجام شده، فرضیههای زیر مطرح شده است:
استفاده از تلفن همراه با استرس ادراک شده دانشجویان جوان رابطه مستقیم دارد.
استفاده از تلفن همراه با مشکلات خواب دانشجویان جوان رابطه مستقیم دارد.
استفاده از تلفن همراه با خودکارآمدی دانشجویان جوان رابطه معکوس دارد.
استفاده از تلفن همراه با رضایت از زندگی در دانشجویان جوان رابطه معکوس دارد.
روش
روش پژوهش، توصیفی- هبستگی و جامعه آماری، دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه سمنان در نیمسال دوم سال تحصیلی - 95 1394 بود. از جامعه مذکور، با رعایت ملاکهای ورود - داشتن تلفن همراه در زمان اجرای پژوهش و استفاده از آن، رضایت به شرکت در پژوهش، داشتن حداکثر سن 29 سال - ، تعداد 293 نفر - 158 زن و 135 مرد - به روش تصادفی خوشه ای - از 23 دانشکده 6 دانشکده و از هر دانشکده 4 کلاس - انتخاب شدند. پس از ریزش نمونه و حذف پرسشنامههای مخدوش و ناقص تعداد 256 نفر - 143 زن و 113مرد - با میانگین سنی 21/8 در پژوهش شرکت کردند.
مقیاس استفاده مفرط از همراه تلفن همراه - : - 3COS مقیاس استفاده مفرط از تلفن همراه که توسط جنارو4 و همکارانش در سال 2007 ساخته شده است شامل 23 سؤال، بدون خرده مقیاس، است که در یک طیف لیکرت شش گزینه ای - از ” هرگز1= "، تا "همیشه - " 6= تنظیم شده است. نمره بالاتر در این مقیاس استفاده بیشتر از تلفن همراه را نشان میدهد. ضریب همسانی درونی مقیاس، 0/87 و پایایی مقیاس با آلفای کرونباخ 0/90 گزارش شده است - جنارو و همکاران، 2007 و گل محمدیان و یاسمی نژاد، . - 1390
مقیاس استرس ادراک شده - : - 5PSS مقیاس استرس ادراک شده در سال 1983 توسط کوهن و همکارانش تهیه شده و دارای 3 نسخه 4، 10 و 14 مادهای است که برای سنجش استرس عمومی درک شده در یک ماه گذشته به کار میرود. در این پژوهش از فرم 14 ماده ای این مقیاس استفاده شده است. آلفای کرونباخ برای این مقیاس در سه مطالعه 0/84، 0/85و 0/86 بدست آمده است این مقیاس بر اساس طیف 5 درجهای لیکرت نمره گذاری می شود - هرگز 0 =، تقریبا هرگز1 =، گاهی اوقات2 =، اغلب اوقات3 = و بسیاری از اوقات. - 4 = عبارات 10 -9 -7 -6 -5 -4 و 13 به طور معکوس نمره گذاری میشوند - هرگز4 = تا بسیاری از اوقات. - 0 = کمترین امتیاز کسب شده صفر و بیشترین نمره 56 است. نمره بالاتر نشان دهنده استرس ادراک شده بیشتر است. - کوهن و دیگران؛ . - 1983 آلفای کرونباخ این مقیاس 0/80 به دست آمده است - سپهوند، . - 2009
شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ - : - 6PSQI شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ که در سال 1989 در مؤسسه پیتزبورگ ساخته شد دارای 9 گویه اصلی است و با احتساب 10 گویه فرعی سؤال 5، این مقیاس دارای19 گویه در 7 زیر مقیاس است - کیفیت خواب ذهنی، تأخیر در به خواب رفتن، مدت زمان خواب، میزان بازدهی خواب، اختلالات خواب، استفاده از داروهای خوابآور، اختلالات عملکردی روزانه - .
