بخشی از مقاله
چکیده:
تحقیق حاضر با موضوع آموزش مهارت های اجتماعی در قالب تدریس درس مطالعات اجتماعی و با هدف برقراری ارتباط موثر با دانش آموزان مقطع ابتدایی وآموزش برخی مهارتهای اجتماعی با استفاده از تدریس درس مطالعات اجتماعی انجام گرفته است. روش تحقیق در این مطالعه روش کیفی - اقدام پژوهی - وابزار جمع آوری داده ها مشاهده ومصاحبه بوده است. جامعه هدف شامل کلیه دانش آموزان پایه سوم دبستان دخترانه سمیه جزین می باشد ، شواهد اولیه بیانگر وجود ناسازگاری، استرس، عدم اعتماد به نفس، عدم همکاری ومسئولیت پذیری وبی علاقگی در دانش آموزان نسبت به درس می باشد. نتایج حاصل از اقدام پژوهی حاضر بیانگر تاثیر نقش معلم، تدریس فعال و ارتباط موثر با دانش آموزان در جهت افزایش مهارت های اجتماعی در بین دانش آموزان دختر ابتدایی می باشد، که در این تحقیق با توجه به بکارگیری نکات بالا، تاحدودی دانش اموزان و والدین آنها با مهارت های اجتماعی واهمیت یادگیری آنها در زندگی آشنا شدند.
کلمات کلیدی: ارتباط موثر، تدریس فعال، مهارت های اجتماعی، مطالعات اجتماعی
-1 مقدمه:
در جوامع امروز تربیت نیروی انسانی یکی از برجسته ترین شاخص های تحول وپیشرفت جوامع محسوب می شود. چنین تحولی تحقق نخواهد یافت، مگر اینکه طرز تفکر و عمل مدیران و کارگزاران نظام های آموزشی به ویژه معلمان تحول یابد - شعبانی،. - 1:1390 در فرایند فعالیت های آموزشی، معلمان و مدیران مدارس عناصر اصلی و کلیدی تحول نیروی انسانی محسوب می شوند. بنابراین باید از کارایی واثر بخشی لازم برخوردار باشند. معلمانی کارآمد واثر بخش اندکه با نظریه ها، مبانی، اصول و روش های تعلیم وتربیت آشنا باشند و با بینشی هنرمندانه و اقتضایی، محیطی را فراهم سازند که به جای انتقال اطلاعات وتحمیل اندیشه، احساس امنیت، شایستگی، خود کنترلی و خود متحولی را در دانش آموزان تقویت کنند تا آنها بتوانند شخصاً معمار تعلیم وتربیت خود باشند - همان،. - 2
اجتماعی کردن صحیح کودکان و آموزش مهارت های لازم به آنان، همواره یکی از اهداف عالی نظام تعلیم وتربیت به شمار می آید، زیرا رشد واعتلای اجتماعی در سایه اجتماعی شدن به دست می آید وموجب سازگاری وایجاد ارتباط سالم و صحیح کودکان ونوجوانان با اطرافیان می شود واز این رهگذر آنان خواهند توانست توانایی های بالقوه خود را شکوفا کنند - دهقانی،. - 2:1388اعضای جامعه، در تمام عمر با تأثیر قابل ملاحظه تجربه های دوران مدرسه خود زندگی می کنند؛ بنابراین از فارغ التحصیل مدرسه انتظار میرود علاوه بر تسلط یافتن به دانش رو به رشد، درست زندگی کردن و رفتار مناسب با انتظارات اجتماعی را نیز بیاموزد.
بخش بزرگ این امر مهم بر عهده آموزش و پرورش است. از آنجا که آموزش دوره ابتدایی به عنوان مبنا و اصل همه آموزشها مطرح می شود و در واقع سنگ زیر بنای نظام آموزشی به شمار میآید، توجه اساسی به این دوره، اهمیت ویژه ای دارد؛ محتوای کتاب های این دوره در ذهن دانش آموزان، اولین نقشهایی هستند که بر لوحی صاف و سفید نقش می بندد. دانش آموزان با خواندن این کتاب ها می توانند اولین آگاهی ها را درباره آداب و رسوم، قوانین و مقررات و مهارت های اجتماعی، به دست آورند - همان:. - 3یکی از ابعاد تربیت انسان، بعد اجتماعی است.مقصود از» تربیت اجتماعی«، تربیت افراد به گونه ای است که از مهارت های اجتماعی، ارتباطی، اقتصادی ومحیط شناسی برخوردار باشند.
آموزش و پرورش باید دانش آموزان را افرادی مطلع نسبت به مسائل گذشته، حال و آینده ی جامعه، محیط زندگی - اعم از طبیعی واجتماعی - ، متعهد به ارزش ها و علاقه مند به مشارکت در فعالیت های اجتماعی، سیاسی وداشتن روحیه انتقاد پذیری و انتقادکنندگی تربیت کند. تنها از طریق آموزش مطالعات اجتماعی است که افراد با محیط جامعه، ارزشها، فرآیندهای اجتماعی و اقتصادی، و مسئولیت های خود نسبت به دیگران آشنا می شوند .هیچ یک از مواد درسی همچون مطالعات اجتماعی نمی تواند به تحقق این هدف ها کمک کند.
هدف اصلی آموزش تعلیمات اجتماعی در دوره ابتدایی این است که دانش آموزان توانایی لازم را برای انجام دادن وظایف در مقابل خانواده، دوستان و همسایگان به دست آورند، به آموزگاران و اولیای مدرسه احترام بگذارند، بتوانند به مقررات مدرسه، پایبند باشند، با رعایت قوانین و مقررات به نیازهای روزمره پاسخ دهند، به پرورش مهارت های اجتماعی توجه بیشتری داشته باشند و علاقه به سرزمین و محیط زندگی در آن ها افزایش یابد - دفتر برنامه ریزی وتالیف کتاب های درسی،. - 1377با توجه به انچه بیان شد ونیز اهمیت روش صحیح تدریس مطالعات اجتماعی در آموزش مهارت های اجتماعی برای دانش آموزان به ویژه در دوره ابتدایی، در این پژوهش سعی براین است تا چگونگی علاقه مند کردن دانش آموزان به درس مطالعات اجتماعی و آموزش مهارت های اجتماعی در قالب این درس و بکارگیری روش های فعال تدریس بیان شود.
-2 مفهوم مهارت های اجتماعی:
آموزش مهارتهای اجتماعی مجموعه ای از راهبردهاست که هدفش کمک به دانش آموزان برای برقراری و حفظ تعاملات مثبت با دیگران است . اکثر کودکان به راحتی مهارتهای اجتماعی متناسب با فرهنگشان را بدست می آورند، ولی برخی دیگر موفق نمی شوند و باید به آنها مهارت های اجتماعی را آموزش داد تا بتوانند آنچه را که در موقعیت های اجتماعی مختلف برایشان مناسب است، انتخاب کنند - خضری،. - 78:1391صاحب نظران درباره مهارتهای اجتماعی تعاریفی متفاوت ارائه کرده اند .کارتلج و میلبرن معتقدند که مهارتهای اجتماعی، رفتارهای انطباقی فراگرفته شده ای هستند که افراد را قادر می سازند تا با دیگران روابط متقابل داشته باشند، واکنشهای مثبت بروز دهند و از رفتارهایی که پیامدهای منفی دارند، اجتناب ورزند .به عبارت دیگر، مهارتهای اجتماعی، رفتارهایی مانند همکاری، مسئولیت پذیری، همدلی، دوست یابی و انتقادپذیری را شامل می شوند - خادمی وهمکاران،. - 114:1394
-3 توصیف وضع موجود
از جمله دورترین روستاهای شهرستان بجستان دهستان جزین می باشد که در فاصله 50 کیلومتری قرار دارد. جزین نسبت به سایر روستاهای اطراف از شرایط مطلوب تری به لحاظ امکانات برخوردار است. مدرسهی سمیهی جزین که دانش آموزان دختر دورهی اول ابتدایی در آن مشغول به تحصیل هستند مدرسه ای است نسبتا تازه ساز و مرتب، دارای 3 کلاس درس برای سه پایه اول، دوم وسوم.تعداد کل دانش آموزان مدرسه 42 نفر است و تعداد دانش آموزان کلاس من یعنی پایه سوم 20 نفر هستند. هر چند مدرسه فاقد امکاناتی چون کتابخانه، آزمایشگاه و...می باشد و به لحاظ امکانات مادی محروم است، اما به نظر من محرومیت اصلی در جای دیگر است.
در اولین روزهای حضور در کلاس مسئله و دغدغه ی اصلی من درس و نحوهی ارائهی مطالب به دانش آموزانم بود. اما با گذشت زمان و آشنایی بیشتر با دانش آموزانم وآگاهی از روحیات و شرایط زندگی خانوادگی آنها کم کم دغدغه و اهداف من نیز تغییر کرد. دانش آموزان کلاسم به نسبت درس خوان بودند به جز دو مورد، که کاملا احساس کردم با بقیه تفاوت دارند و بعداز چند جلسه فهمیدم دیرآموز هستند وکد دیرآموزی برای آنها ثبت شده است. درس مسئله مهمی بود اما با اتفاقات وحرف هایی که در کلاس شنیده می شد و اطلاعاتی که در مورد برخی از خانواده های دانش آموزانم از همکارانم کسب کردم، ضرورت آموزش یک سری مهارت های زندگی، توجه بیشتر به آنها و برقراری ارتباط موثر با دانش آموزان و والدینشان را بیش از پیش احساس کردم.
-4 جمع آوری اطلاعات - شواهد: - 1
در بررسی وضع موجود،جهت جمع آوری اطلاعات از دو روش مشاهده ومصاحبه استفاده شده است:
-4-1 مشاهدات:
شغل اغلب پدران دانش آموزان نانوا است وبا توجه به شرایط این شغل، اکثر آنها در تهران ویا سایر شهر ها مشغول به کار هستند. معمولا هر دوماه یا سه ماه چند روزی برای دیدن خانواده به جزین برمی گردند، که این خود باعث دوری وناراحتی های روحی در بین دانش آموزان خصوصا دختربچه ها که وابستگی بیشتر به پدرهایشان دارند می شود. از طرفی متاسفانه اکثر آنها اعتیاد دارند و در بین آنها چند نفری ازدواج مجدد داشته اند، و حتی موردی هست که مادر دانش آموز نیز اعتیاد داشته است.همه این عوامل از یک طرف وشاید سخت گیری برخی از همکاران و عدم استفاده از روش های نوین آموزشی وتربیتی وعدم برقراری ارتباط با دانش آموزان به نوعی دست به دست هم داده است که دانش آموزان نه تنها علاقه ای به مدرسه نداشته باشند که حتی از آموزش برخی از مهارت های مورد نیاز برای زندگی اجتماعی نیز محروم بمانند. علاوه براین برخی رفتارها در کلاس مانند: عدم رازداری خصوصا در مسائل خانوادگی، عدم سازگاری با دوستان، برخورد های تند وپرخاشگرانه، عدم اعتماد به نفس واسترس بیش از حد برخی دانش اموزان هنگام درس جواب دادن یا حل تمرین، عدم رعایت بهداشت توسط برخی از دانش اموزان در کلاس و مدرسه، وهمچنین نحوهی انجام تکالیف و عدم توجه برخی والدین بیانگر وجود مشکلاتی در راه یادگیری و موفقیت دانش اموزان می باشد.
-4-2 مصاحبه با والدین:
مهم ترین نکته هایی که در گفت گو با مادران ازسوی آنها مطرح شد:
·عدم سازگاری با دوستان وخواهر یا برادر کوچک تر یا بزرگ تر از خود
·وجود مشکلات و اختلافات خانوادگی با توجه به ازدواج مجدد برخی از پدران
·عدم داشتن سواد خواندن ونوشتن در برخی مادران
·عدم آشنایی با مهارت های زندگی واهمیت آنها
·عدم همکاری، مسئولیت پذیری واعتماد به نفس در بین دانش آموزان خصوصا در خانه
-4-3 مصاحبه با همکاران:
