بخشی از مقاله
چکيده
صنعت گردشگري در قرن حاضر به عنوان يکي از پر رونق ترين صنايع و نيرو محرکه توسعه اقتصاد جهاني شـناخته مـيشـود. ايـن صنعت نو ظهور توانسته با تاثيرگذاري خود روي ديگر صنايع نظر بسياري از دست اندر کاران صنايع را بـه خـود جلـب کندتوسـعه گردشگري در مناطق روستايي يکي از راههاي نجات روستاها از فقر قلمداد مـي شـود..اولين گـام در توسـعه گردشـگري روسـتايي ،شناسايي موانع و چالشهاي آن است . هدف از اين پژوهش شناسايي عوامل تاثير گذار برتوسعه گردشگري روستاي اسـفرجان مـي باشد و از مدل swot براي تحليل آن استفاده شده است .روش اين پژوهش بر اساس هدف کاربردي مي باشد و بـر اسـاس ماهيـت توصيفي موردي است .جهت جمع آوري اطلاعات از مصاحبه و پرسشنامه استفاده شده است . نتايج حاصله از اين پژوهش نشـان داد عدم وجود تبليغات نبودن امکانات مناسب دسترسي عدم وجـود مراکـز خـدمات بهداشـتي عـدم اختصـاص بودجـه بـراي توسـعه گردشگري مهمترين عواملي مي باشند که در ضعف گردشگري روستايي اسفرجان نقـش دارنـد در پايـان نيـز سـعي شـده اسـت راهکارهايي به منظور استفاده بهينه از قابليت ها و امکانات موجود در صنعت گردشگري روستايي اسفرجان ارائه گردد.
واژگان کليدي : گردشگري ،گردشگري روستايي،ياسه چاي،SWOT
١-مقدمه
صنعت گردشگري به عنوان مهمترين صنعت جهان در دهه هاي اخير رشد سريعي در توسعه اقتصادي جهان داشته است .در نتيجه افزايش نرخ رشد سالانه در توليد ناخالص ملي در سطح جهان ،صادرات ،تجارت جهاني و خدمات ،سهم گردشگري بين المللي در فعاليت اقتصادي جهان به طور مداوم بالا رفته است (گزارش ارزيابي زيست محيطي ٧،١٣٨٦)وبا دويست ميليون نفر شاغل ،گردش ملي سالانه آن حدود ٥/٤ تريليون دلار ميرسد .به بياني ديگر اين فعاليت ٨درصد کل اشتغال جهاني را به خود اختصاص ميدهد(رضواني ١،١٣٨٧). گردشگري مي تواند باعث تحولاتي از لحاظ اقتصادي ، اجتماعي در يک جامعه شود . بطوريکه با گسترش اين صنعت مي توان باعث ايجاد در آمد ، استقلال و بالا بردن اقتصاد يک منطقه شد.البته اگر بصورت برنامه ريزي شده و با مديريت مطلوب باشد.يکي از راهبردهايي که اخيرا در اغلب کشور هاي جهان مورد توجه قرار گرفته و حتي در برخي از اين کشور ها به اجرا در آمده و نتايج مثبتي به همراه داشته ، توسعه و گسترش توريسم در نواحي روستايي است که داراي پتانسيلهاي لازم براي گسترش گردشگري است .سياست گذاران وبرنامه ريزان به گردشگري به عنوان صنعتي که ثبات اقتصادي و جمعيتي را براي جوامع روستايي به دنبال دارد ،مي نگرند و بسياري نيز مي پندارند که توسعه گردشگري راه حل بسياري از مشکلاتي است که مناطق روستايي گرفتار آنها مي باشند (افتخاري و مهدوي ٢،١٣٨٥). گردشگري روستايي به عنوان فرآيندي در توسعه روستايي قلمداد مي شود که با ايجاد فعاليت هاي مکمل کشاورزي، مي تواندتوسعه اقتصادي و زيست محيطي روستا را در زمينه افزايش درآمد، اشتغال زايي و معيشت پايدار فراهم کند. از آنجا که نواحي روستايي منبعي آسيب پذير و مستعد تغييرات زيست محيطي، اجتماعي و اقتصادي است ؛تجربه نشان داده است که هر جا گردشگري به طور خودجوش و اتفاقي و بدون برنامه ريزي و مديريت موثر، گسترش يافته ، پيامدهاي نامطلوبي به بار آورده و در درازمدت مشکلات آن بيشتر از فوايد آن بوده است (کريمي طهماسبي ١٣٩٢).کشور ما نيز با قدمت تاريخي چندين هزار ساله و منابع فراوان و غني جذب گردشگري مي تواند در رقابت جهاني گردشگري شرکت کند و ازاين منبع سرشار ، سهمي شايسته و در خور داشته باشد . و همچنين با توجه به اين مطلب که در کشور ما ٣٠ در صد جمعيت در مناطق روستايي زندگي مي کنند ، کشاورزي به تنهايي نمي تواند اشتغال و در آمد کافي را براي جمعيت روستايي فراهم آورد. بنابراين گسترش توريسم بعنوان يک راهبرد جديد در زمينه توسعه روستايي در ايران مي تواند نقش مهمي در متنوع سازي اقتصاد و جوامع روستايي ايفا نمايد و زمينه ساز ايجاد فرصتهاي جديدي در اشتغال و در آمد شود(سيد اکبر غلاميان ،١٣٨٩).گردشگري روستايي از آن رو اهميت دارد که مي توان با بهره گيري مناسب از منابع طبيعي و انساني ،علاوه بر امکان رشد و توسعه اقتصادي به ترويج بخش کشاورزي و توليد صنايع دستي محلي پرداخت و گامي موثر در مسير بهبود شرايط زيست محيطي و پاسداشت ميراث فرهنگي ،بومي و آداب و رسوم محلي برداشت (شهيدي و همکاران ١٠٠،١٣٨٨)گردشگري روستاي مي تواند به احيا و زنده نگه داشتن اين آداب در اين محيط هاي اجتماعي تاريخي کمک شايان توجهي بکند(جواد ملکان و همکاران ٣،١٣٩١) در خصوص موضوع تحقيق در ايران و جهان مطالعات پراکنده اي صورت گرفته است .مريم روستايي (١٣٩٢)در ايران به صورت پيمايشي ؛به واکاوي اثرات گرشگري در روستاي ابيانه با استفاده از تکنيک SWOTپرداخته وبه اين نتيجه رسيده است که اين روستا علي رغم برخورداري از ظرفيت تبديل شدن به يک منطقه نمونه گردشگري ،کمبود عواملي چون تسهيلات بهداشتي براي گردشگران ، تبليغات مناسب جهت معرفي و شناساندن روستا ، نيروي متخصص و آموزش ديده در بخش گردشگري و طبيعت گردي و باآشنايي اهالي در نحوه برخورد با گردشگران به عنوان موانع اساسي در راه توسعه گردشگري ميباشد.مکدونالد و جوليف (٢٠٠٣)در کانادا به صورت پيمايشي به بررسي صنعت گردشگري در مقايسه با صنايع دستي روستايي پرداختند وبه اين نتيجه رسيدند که گردشگري مي تواند به عنوان يک ابزار پيشرفت براي بسياري از روستاها و مکمل صنايع دستي روستاها عمل کند.باکلي (٢٠٠٨)طي مقاله اي در يکي از مناطق مکزيکو که به دليل جاذبه هاي طبيعي تعداد زيادي از افراد را به سوي خود جلب کرده است به شيوه پيمايشي و استفاده از پرسشنامه به بررسي اثر حضور گردشگر در اين منطقه پرداخت .او به اين نتيجه رسيد که حضور گردشگر براي ايجاد فرهنگ و الگوهاي نو در منطقه تاثير گذار بوده است .همچنين با وجود درآمدي که از گردشگرها به وجود مي آيد ،اشتغال چنداني براي منطقه به وجود نيامده و متاسفانه امنيت غذايي و تنوع زيستي در اين منطقه مورد تهديد واقع شده است .رکن الدين افتخاري و مهدوي (١٣٨٥)با استفاده از روش پيمايشي ،مطالعات ميداني و تعيين قوت ،ضعف ،فرصت ها و تهديدها به شيوه SWOT به ارائه راهبردي در جهت توسعه گردشگري در مناطق روستايي لواسان پرداخته اند .افتخاري و مهدوي نقاط قوت ،ضعف ،فرصت ها و تهديدهاي منطقه مورد نظرشان را در چهار مبحث جداگانه اقتصادي ،اجتماعي و فرهنگي ،اکولوژيکي و نهادي مورد مطالعه قرار داده اند .پور قاسميان (١٣٨٧)در پژوهشي به بررسي فاضاهاي ناشناخته شهري و روستايي در صنعت گردشگري شهرستان اصفهان در مورد قلعه ها،برج ها و مناره ها با ترکيبي از روش هاي کتابخانه اي ،اسنادي ،پيمايشي و همچنين استفاده از مدل SWOT پرداخته ودر انتها شناخت اين مناطق را به صورت الگو و مدل براي توسعه گردشگري ساير مناطق استان ارايه کرده است .
٢-بيان مساله
با توجه به افـزايش روزافـزون نيازهـاي تفرجـي، نيـاز بـه مکـان هـاي مناسـب بـراي فعاليـت هـاي تفرجـي انکارناپـذير بـه نظـر مــي رســد. بنــابراين مقولــه ي فضــا و مکــان ، چــارچوب و زيربنــايي اساســي اســت کــه بــراي کــنش هــاي مربــوط بــه بخــش گردشـگري بسـيار شـايان اهميـت اسـت ، پـس تعيـين چنـين مکـان هـايي، مسـتلزم ارزيـابي دقيـق منـابع مختلفـي اسـت کـه احتمال مـي رود بتوانـد بـه ماننـد يـک منبـع تفرجـي مـورد اسـتفاده قـرار گيرنـد. روسـتاي ياسـه چـاي نيـز بـا برخـورداري از شــرايط متنــوع آب و هــوايي و جاذبــه هــاي فرهنگــي , طبيعــي و اقليمــي وگســترش آداب و رســوم محلــي ايــن توانمنــدي را دارد تــا بــا شناســايي و ارزيــابي جايگــاه گردشــگري فرصــت توســعه ي گردشــگري روســتايي را فــراهم کنــد امــا متاســفانه گدشگري در روسـتاي اسـفرجان بـه دلايـل مختلفـي همچـون نبـود امکانـات و منـابع مـالي هرگـز نتوانسـته پيشـرفتي در ايـن زمينه داشته داشته که اين مشکلات ذهن نگارندگان را بر آن داشت تا به بررسي اين موضوع بپردازند.
٣- روش پژوهش
روش پژوهش بر اساس هدف کاربردي و بر اساس ماهيت توصيفي تحليلي ميباشد. ابزارجمع آوري اطلاعات بـه صـورت ميـداني بوده و از پرسش نامه به عنوان ابزار گردآوري استفاده شده است . تعداد حجم نمونه ٢٥ نفر بوده که از اين تعداد ٥نفر زن و٢٠ نفـر مرد ميباشد پرسش نامه طراحي شده مشتمل بر يک بخش مربوط به گردشگري روستايي ياسه چاي و توسعه گردشگري مي باشد و با سوال در برگيرنده متغيرهاي پژوهش بود. در اين پژوهش پرسش نامه را شخصا و حضوري به اعضاي نمونه پژوهش ارائـه شـده است
٤-مباني نظري
گردشگري عبارت است از حرکت اشخاصي که به مکا نهايي غيراز مکان معمولي زندگي يشان مسافرت مي کنند؛ به شرطي که اين مسافرت بيش از يک سال نباشد و به منظور گذران اوقات فراغت ، تجارت و يا ساير اهداف صورت گيرد(مرادمند،١٣٩٢ :٢٩ ) در نيمه دوم قرن ١٨ميلادي با گسترش شهرنشيني ،ارتقاء وسايل حمل و نقل و به ويژه گسترش خطوط راه آهن ،تغييرات اجتماعي و افزايش طبقه مياني اجتماع ،اوقات فراغت بيشتر و ...گسترش يافت (راسق قزلباش ١٠٠،١٣٨٨)گردشگري را مي توان رفتار مشترک گروههاي انساني دانست که از ابعاد جغرافيايي و فضايي برخوردار بوده و بازتاب هاي اين رفتار نيز فضا و ويژگي هاي محيط جغرافيايي را متاثر مي سازد (تقديسي و دانشور١٨١،١٣٨٦) و يا مي توان گردشگري را به مفهوم دقيق کلمه مسافرت اشخاص که به طور موقت از محل مسکوني خود دور مي شوند تا نيازهاي حياتي فرهنگي و شخصي خود را به شکل مصرف کننده کالاهاي اقتصادي و فرهنگي بر آورند (شهابيان ٢٣،١٣٨٤)صنعت گردشگري مي تواند زمينه مناسبي براي سرمايه گذاري به حساب ايد و با اتکاي کمتر به منابع فرصتي را در اختيار کشورهاي کمتر توسعه يافته براي تحريک رشد اقتصادي در جهت توليد درآمد و اشتغال قرار دهد (موسوي به نقل از شريف زاذه و مرادنژادي ،١٣٨٣) توجه به موضوع گردشگري روستايي از دهه هاي ١٩٥٠ م ،به بعد گسترش يافت و در دهه هاي ١٩٦٠و ١٩٧٠ م بيشتر در زمينه اقتصاد گردشگري روستايي براي کشاورزان و جوامع محلي مورد توجه قرار گرفت و تا به حال برنامه ريزان و صاحب نظران در کشورهاي مختلف باارائه راهبردها و راهکارهاي گوناگون ،فعاليت هاي و اقدامات گسترده ايي در فراهم کردن زمينه جذب توريسم و گسترش فعاليت هاي توريستي انجام داده اند .به طور کلي گردشگري روستايي از دو جنبه داراي اهميت است .يکي به عنوان فعاليت گسترده جهاني و ديگري تقش آن در توسعه سياست هاي منطقه اي و محلي (قادري و افتخاري ٢٧،١٣٨١)بنابراين تعريف گردشگري روستايي کار آساني نيست و توافقي درباره آن وجود ندارد ،اين مسئله چند دليل دارد :ابتدا تعريف نواحي روستايي که گردشگري روستايي انجام مي شود با دشواري همراه است چرا که کعيارهاي مورد استفاده توسط کشورهاي مختلف با يکديگر تفاوت دارد .دوم همه انواع گردشگري که در نواحي روستايي صورت مي گيرد اساسا روستايي نيست زيرا مي تواند ماهيت شهري داشته باشد با اين وجود مي توان گردشگري روستايي را در برگيرنده دامنه اي از فعاليت ها و خدمات مربوط به تفريح و آرامش گردشگران دانست که به وسيله کشاورزان و مردم روستايي براي جذب گردشگران به مناطق خود و به منظور کسب درآمد صورت مي گيرد (رضواني ٥٥،١٣٨٧)
٤-١ماتريس SWOT
ماتريس سوات در مراحل گوناگون فرايند برنامه ريزي راهبردي از مرحله تحليل وضعيت تا تـدوين راهبـرد موضـوعيت دارد. بـراي تحليل وضعيت شيوه هاي گوناگوني موجود است . يکي از اين شيوه ها آغاز کار با بازشناسي مسائل مهم است : شيوه ديگر آغاز کار با تعيين اهداف و مقاصد سازمان است ، شيوه سوم تمرکز کردن بر فرصت ها است و... در واقع هيچ پاسخ منحصر بـه فـردي بـراي چگونگي آغاز تدوين راهبرد وجود ندارد. يعني مي توان از بررسي محيط خارجي و يا محيط داخلي آغاز نمود که از اين روبعضـا بـه جاي SWOT از لفظ TOWS استفاده کرده اند . بنابراين فرايندي که در اين نوشتار مورد بحث قرار مي گيرد صرفا يکي از حالت هاي ممکن را بيان مي دارد.
نمودار١راهبردهاي چهارگانه بر اساس مدل SWOT
٤-٢قلمرو مکاني تحقيق
روستاي اسفرجان ازنقاط سرسبزوييلاقي است که در فاصله ٤١ کيلومتري جنوب شرقي شهرضا واقع شده است سابقه تاريخي روستا به قرن هفتم هجري قمري وياقبل از آن ميرسد چنانچه درصفحه ١٠٧ بستان السياحه درباره اسفرجان چنين آمده است ذ کر اسفرجان به کسر اول وسکون ثاني وفتح فا وسکون را قريه اي است که پانصد خانه دراوست خرم محلي است اسفرجان به جهت آبش ازرود گوارنده وهوايش به سردي مايل وفرخنده آن قريه در محل پست وبلند اتفاق افتاده اکثر فواکه سردسيري ممتاز خصوص گردکان وبادام وزردآلويش درآنجا امتياز است مرامش شيعه ورند مشربنددراسفرجان سدي درقديم ساخته شده است که به سد قتلغ شاه معروف است که به روي رودخانه اي بسته شده اين سد قديمي که اکنون هم آثاروويرانه هاي آن باقي است بطوريکه درافواه شهرت دارد درقديم موقعي که آب فراوان پشت سد فراهم مي شده زمينهاي اطراف راتا شهرضا مشروب مي نموده مي گويند اسفرجان درگذشته جمعيتي بالغ بر ٤٠٠٠ نفر داشته که از روستاهاي بزرگ ومرکز اقتصادي روستاهاي همجوار ومرکز دادوستد عشاير وديگر روستاها بوده است بنا به آمار ارائه شده اسفرجان درسال ١٣٤٥ داراي جمعيتي بالغ بر٣٦٩٦ نفر بوده است که زبان آنان فارسي بدونه لهجه خاص وشيعه مذهبند(ويکي پيديا)
